Download
1 / 37
370 likes | 537 Views
INICJATYWA LEADER W POLSCE. KONSULTACJA DR JERZY GŁUSZYŃSKI. O CZYM BĘDZIE MOWA?. Kontekst i cele badania Metodologia Korzyści z programu Leader Możliwe bariery Szanse powodzenia programu Leader. KONTEKST I CELE BADANIA…. KONTEKST I CELE BADANIA.
E N D
INICJATYWA LEADER W POLSCE KONSULTACJA DR JERZY GŁUSZYŃSKI
O CZYM BĘDZIE MOWA? • Kontekst i cele badania • Metodologia • Korzyści z programu Leader • Możliwe bariery • Szanse powodzenia programu Leader
KONTEKST I CELE BADANIA Ostatnie lata przyniosły zasadnicze zmiany w europejskiej polityce rozwoju obszarów wiejskich. • Ustalenia Rady Europejskiej z Lizbony (marzec 2000): • wzrost konkurencyjności obszarów wiejskich • Ustalenia Rady Europejskiej z Goeteborga (czerwiec 2001): • strategia zrównoważonego rozwoju, czyli troska o ochronę środowiska naturalnego i jakość życia mieszkańców wsi • Konferencja w Salzburgu (listopad 2003): • rozwój obszarów wiejskich ważny dla całego społeczeństwa • rozwój wsi musi być zróżnicowany • polityka rozwoju wsi powinna być wprowadzana na zasadach partnerstwa między sektorem publicznym a prywatnym zgodnie z zasadą subsydiarności. • wszechstronne strategie rozwoju wsipowinny opierać się na programach partnerskich.
KONTEKST I CELE BADANIA Coraz większą wagę przykłada się do zrównoważonego i wielowymiarowego rozwoju całych obszarów wiejskich, a nie tylko rolnictwa. Świadczy o tym… • zaprezentowany w lipcu 2004 roku projekt utworzenia jednego Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich • założenia przyjęte na okres programowania 2007-2013, czyli określenie trzech podstawowych celów polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich • CEL I – poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych poprzez ich restrukturyzację • CEL II – poprawa stanu środowiska i krajobrazu poprze racjonalną gospodarkę ziemię • CEL III – poprawa warunków życia ludności wiejskiej i promocja dywersyfikacji działalności gospodarczej
KONTEKST I CELE BADANIA Celem polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich jest również aktywizacja obszarów wiejskich poprzez lokalne, oddolne działanie. Instrumentem temu służącym jest program Leader… • W propozycji rozporządzenia Komisji Europejskiej określono, iż na działania w ramach programu Leader należy przeznaczyć minimum 7% środków na rozwój obszarów wiejskich. Jakie są szanse powodzenia programu Leader w Polsce?
METODOLOGIA Badanie zrealizowane zostało w okresie od 07.12.2004 do 21.12.2005. W badaniu i przy analizie wykorzystano różne sposoby zdobywania wiedzy i informacji: • Wywiady oraz grupy dyskusyjne z ekspertami (przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej oraz organizacji wspierających rozwój obszarów wiejskich). • Badanie kwestionariuszowe z przedstawicielami już działających partnerstw (49 wywiadów). • Badanie kwestionariuszowe z przedstawicielami jednostek terytorialnych władzy samorządowej (366 wywiadów). • Analiza materiałów źródłowych.
METODOLOGIA Aby określić szanse powodzenia programu Leader analizie poddano obszary, w których mogą wystąpić bariery ograniczające skuteczność programu oraz takie, które wskazują na konieczność jego wprowadzania i realizacji. • Obszary, które poddane zostały analizie to: • doświadczenia europejskie • sytuacja ekonomiczna i społeczna obszarów wiejskich, • administracja centralna i lokalna, • dominujące przyzwyczajenia i sposoby myślenia, • tworzące się środowisko funkcjonujących lokalnych partnerstw.
KORZYŚCI Z PROGRAMU LEADER Przed Leaderem nie ma ucieczki: Podejście typu Leader odniosło w krajach Unii Europejskiej sukces. • Leader istnieje od 1991 roku, Lokalne Grupy Działania funkcjonują na połowie obszaru „starej EU” i jest ich coraz więcej. • Komisja Europejska przyznawała coraz to większe środki na realizację programu, by wreszcie zmienić jego status z inicjatywy wspólnotowej na program generalny w latach 2007-2013. • Nie należy oczekiwać, iż Wspólnota zrezygnuje z Leader’a. Polska już dziś, by nie zgubić peletonu, musi zacząć uczyć się korzystać z tego programu.
KORZYŚCI Z PROGRAMU LEADER W opinii ekspertów realizacja programu Leader może mieć bardzo korzystne i dalekosiężne skutki dla rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, może być też lekarstwem na wiele problemów. • Dzięki lokalnemu i oddolnemu charakterowi Leader usprawni proces rozwoju obszarów wiejskich. Decyzje podejmowane lokalnie są trafniejsze, bardziej innowacyjne i mogą być sprawniej wprowadzane. • Leader wymusza współdziałanie, przez co wspiera budowę kapitału społecznego. • Leader daje realną władzę, dlatego pobudza inicjatywę i aktywność. • Leader wspiera rozwój lokalnej demokracji, budowę społeczeństwa obywatelskiego. • Leader uczy kooperacji międzysektorowej, wzajemnej współpracy w relacjach publiczno – prywatnych.
KORZYŚCI Z PROGRAMU LEADER Leader nie jest jednak panaceum na wszelkie istniejące problemy. Nie działa wszędzie i od razu doskonale. Musi być kontrolowany i udoskonalany wraz z rosnącym doświadczeniem. • Polska wieś i rolnictwo potrzebują bezpośredniego materialnego wsparcia – inwestycji w środki produkcyjne, w infrastrukturę. • Leader jest programem długofalowym, do jego realizacji potrzeba cierpliwości i na jego efekty trzeba będzie poczekać. • Leader może się nie sprawdzić na obszarach szczególnie ubogich w kapitał społeczny. • Istnieje wiele przeszkód, które mogą zaszkodzić skutecznej realizacji programu Leader.
MOŻLIWE BARIERY Szereg różnorakich czynników może stać na przeszkodzie efektywnej realizacji programu Leader. Pierwszych wskazówek dostarczają już doświadczenia unijne. Pokazują one, iż musimy liczyć się z pewnymi barierami: • oporem administracji lokalnej, • niedostosowaniem procedur administracyjnych do potrzeb programu, • problemem włączenia programu Leader do całego systemu pomocy unijnej, • słabością i nietrwałością istniejących partnerstw, • nieefektywnym wydatkowaniem pieniędzy.
MOŻLIWE BARIERY Przeprowadzona analiza pokazuje pięć możliwych grup barier, które mogą stać na przeszkodzie realizacji programu Leader. • Odgórny sposób myślenia o rozwoju obszarów wiejskich. • Administracyjny formalizm. • Przyjęte w Polsce zasady funkcjonowania programu Leader. • Deficyt kapitału społecznego i tradycji współpracy. • Nadużycia przy realizacji programu.
MOŻLIWE BARIERY • Bariera I: Odgórny sposób myślenia o rozwoju obszarów wiejskich – wśród zainteresowanych rodzi niepewność i brak wiary w powodzenie programu. • Niechęć administracji centralnej i lokalnej do oddania części kompetencji i kontroli lokalnym społecznościom. • Brak tradycji równoprawnej współpracy trójsektorowej, faworyzowanie sektora publicznego. • Faworyzowanie decyzji przynoszących szybkie i doraźne efekty, brak chęci i umiejętności długofalowego i perspektywicznego myślenia. • Brak jasnego i klarownego stanowiska w sprawie programu Leader.
MOŻLIWE BARIERY • Bariera II: Administracyjny formalizm – może prowadzić do ograniczenia inicjatywy i przedsiębiorczości. • Paraliż legislacyjny niosący ryzyko opóźnień – brak ustawy o partnerstwie publiczno – prywatnym stanowiącej podstawę funkcjonowania Lokalnych Grup Działania. • Niedostosowanie przepisów i wymogów administracyjnych do realiów funkcjonowania partnerstw. • Zbyt restrykcyjne prawo i przepisy, koncentrujące się przede wszystkim na zabezpieczeniu interesu publicznego. • Brak jawności jakościowych kryteriów rozpatrywania wniosków o udział w programie.
MOŻLIWE BARIERY • Bariera III: Przyjęte w Polsce zasady funkcjonowania programu Leader • Utrzymanie założenia, iż refinansowaniu podlegają tylko działania o charakterze miękkim, nieinwestycyjnym. • Przyznawanie środków w formie refinansowania, a nie „globalnego grantu”. • Brak możliwości łączenia środków z programu Leader ze środkami publicznymi.
MOŻLIWE BARIERY • Bariera IV: Deficyt kapitału społecznego i tradycji współpracy. • Nieumiejętność współpracy, brak zaufania, zawiść. • Braki w „przedsiębiorczości”, niechęć do aktywności, „wyuczona bezradność”. • Brak wiedzy, umiejętności, kompetencji. • Postawa oczekiwania na pomoc z UE – zjawisko „zagłaskania” rolników, oczekiwanie obsługi, a nie doradztwa. • Słabość organizacji samorządowych w terenie. • Brak doświadczeń we współpracy trójsektorowej.
MOŻLIWE BARIERY • Bariera V: Nadużycia przy realizacji programu. • Roztrwonienie środków wynikające z braku wiedzy. • Monopolizacja środków przez lokalne grupy interesów. • Korupcja i faworyzowanie na etapie weryfikacji wniosków. Ostateczną, a zarazem najtrudniejszą do przekroczenia barierą, jest trudność oceny efektów realizacji programu Leader. • Nieporównywalność efektów programu stosowanego w różnych miejscach (inne warunki wyjściowe, potrzeby i zasoby). • Pełna ocena efektów możliwa będzie dopiero w długiej perspektywie.
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER Wyniki analizy pokazują, iż (pomimo istniejących barier) nie ma podstaw, aby wróżyć niepowodzenie programu Leader. • Powoli w pożądanym kierunku zmienia się sposób myślenia i działania mieszkańców wsi: • Pojawia się myślenie konstruktywne, nastawione na rozwiązywanie problemów, a nie tylko na ich wskazywanie. • Obserwujemy zainteresowanie rozwojem i własną przyszłością, rosną aspiracje edukacyjne. • Zmienia się sposób myślenia o osobach odnoszących sukces, które coraz częściej traktowane są jako przykład do naśladowania.
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Programowi Leader w jego obecnej postaci nie sprzeciwiają się władze samorządowe: • Program Leader jest dość dobrze znany przedstawicielom samorządów (65%). Znajomość programu Leader
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • 80% przedstawicieli władz samorządowych wysoko ocenia atrakcyjność programu Leader dla rozwoju obszarów wiejskich. Czy Pana(i) zdaniem program Leader, czyli włączenie społeczności lokalnych do tworzenia i realizacji strategii rozwoju danego terytorium, jest dobrym czy też złym rozwiązaniem?
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • 71% przedstawicieli władz samorządowych uznaje program Leader jako przydatny w ich regionie. Czy program Leader wydaje się atrakcyjny z punktu możliwości rozwoju Pana(i) regionu?
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • 43% przedstawicieli samorządów deklaruje, iż w ich regionie istnieje stała i konsekwentna współpraca władzy samorządowej i podmiotów prywatnych. Czy w Pana(i) regionie działają takie lokalne „partnerstwa” – nie jednorazowe inicjatywy, lecz istnieje stała i konsekwentna współpraca władzy samorządowej i podmiotów prywatnych i/lub organizacji społecznych na rzecz rozwoju regionu i lokalnej społeczności?
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Istniejące już partnerstwa (73 pod koniec 2004 roku) działają dobrze, systematycznie się rozwijają. Jakie zmiany w partnerstwie nastąpiły od czasu jego powstania?
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Zdecydowana większość działających partnerstw nie zamierza poprzestać na obecnym poziomie, lecz dalej się rozwijać. Jakie zmiany w partnerstwie, jeżeli w ogóle planowane są w najbliższym czasie? N=49
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Partnerstwa działają w usystematyzowany sposób, na podstawie opracowanej strategii (57%). Główne cele działalności partnerstw
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Udaje im się realizować postawione cele (75% zrealizowało przynajmniej połowę). Dotychczasowa realizacja planów
SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Partnerstwa borykają się przede wszystkim z problemami typowymi dla nowicjuszy, które zwykle rozwiązuje czas i doświadczenie.
Ziemie Zachodnie i Północne Zabór pruski Kongresówka Galicja SZANSE POWODZENIA PROGRAMU LEADER • Silną przesłanką powodzenia programu są wyniki procedury składania wniosków do Schematu I programu Leader. 16 14 • Na realizację Schematu I przeznaczono 25 500 000 PLN i założono dofinansowanie 170 inicjatyw. • W sumie złożono 247 wniosków na łączną kwotę 31 570 326 PLN. 7 9 16 23 14 7 13 12 16 26 12 10 23 31
PODSUMOWANIE • Reasumując, polska wieś niej jest „idealnie” przygotowana do programu Leader. Istnieją jednak silne przesłanki jego powodzenia. • Należy pamiętać, iż Leader jest przede wszystkim „programem edukacyjnym”, którego można się nauczyć. Wzmacnia budowę kapitału społecznego, by wtórnie wykorzystać ten kapitał przy działaniach na rzecz rozwoju wsi. • Początkowe braki kompetencyjne nie dyskwalifikują z uczestnictwa w programie, lecz jedynie spowalniają proces jego efektywnej realizacji. • Najważniejsze jednak jest to, iż tego typu programy gwarantują trwałą zmianę i pewnym sensie są fundamentem przyszłej lokalnej aktywności.
PODSUMOWANIE • Program Leader jest więc paradoksalnie bardziej potrzebny polskiej wsi aniżeli społecznościom wiejskim krajów „starej Unii”. Polska wieś wymaga bowiem jednoczesnych inwestycji w rolnictwo i technologie oraz w kapitał społeczny. Leader zapewnia to w lepszym stopniu niż tradycyjne programy pomocowe.
