FİİL ÇATILARI

1. FİİL ÇATILARI 1-Etken Çatılı Fiiller 2-Edilgen Çatılı Fiiller

2. 1-Etken Çatılı Fiiller • Özne bulunduran cümlelerin yüklemleri etken çatılıdır.Yüklemin kök veya gövde biçiminde olması bu durumu değiştirmez. • Ali bugün okula erken geldi. • Özne yük.(kök halinde) • Ayşe yarın akşam bir iş toplantısında bul-un-acak. • Yük.(gövde halinde)

3. 1-Edilgen ÇatılıFiiller • Yüklemin gösterdiği işi yapanın belli olmadığı cümlelerin yüklemleri edilgendir. • Edilgen çatılı yüklemler mutlaka gövdehalindedir.-ıl,-il veya-ın, -in ekini alarak edilgen çatıya dönüşür. • Örn: Camkırıldı. • s. ö. y. • Bu tür cümlelerde işten etkilenen nesne,

4. Uyarı:’’kendi’’ dönüşlülük zamiri, cümleye dönüşlülük anlamı verir. Böyle cümlelerde fiil dönüşlü değildir. • Örn:Soğuktan koru-n-ur-um. • Kendimi soğuktan koru-r-um. • Çocuk ağacın arkasına kendini gizliyor. • Çocuk,ağacın arkasına gizle-n-iyor.

5. Sözde özne olarak değerlendirilir. • Örn:Kaybettiğim cüzdan, bul-un-du. • s. ö. y. • Uyarı:-ıl,-il ve –ın,-in ekleri aynı zamanda etken bir çatı olan dönüşlülükle karıştırılmamalıdır.

6. Etken çatılı fiillerin türemiş olanları,çatı eklen denilen eklen alırlar. • 1.İŞTEŞ ÇATILI FİİLLER • İşteş çatılı fiillerde bir işin en az iki kişitarafından ortaklaşa yapılmasısöz konusudur. • Örn:Yeni öğretmenle tanı-ş-tı-m. • O konuyu iki uzman tartı-ş-tı. • Öğrenciler, merdivenden aşağıya koş-uş-tular.

7. UYARI:İşteş eki ile kurulan bazı işteş fiiller • Dönüşlülük anlamı taşır. • Örn:Türkçe, sade-leş-iyor. • Çok esmer-leş-miş-siniz. • Meyveler, ol-gun-laş-ma-dı. • Çocuk günden güne gel-iş-ti. • Kız, güzel-leş-ti.

8. Not:-ş- işteşlik eki,-la,-le fiil yapma ekleri ü-zerine gelir. Kimi zaman da fiil köküne –laş- ,-leş- şeklinde kalıplaşmış olarak kullanılır. • Örn:Yazık ki ihtiyar adamın kalbi, katı-laş-mış. Durakta yolcular,uzun süre bek-leş-ti. Geçenlerde yolda karşı-laş-tık.

9. Not:İşteş ekini fiilden isim yapma eki olan • -ş ile karıştırmamak gerekir. • Örn:Dön-ü-üşmuhteşem olacak. • mastar • Siyah kazağım,mora dön-üş-tü. • işteş çatı

10. Not:Bazı basit yapılıfiiller,işteş anlam içerebilmektedirler. • Örn:Hasan,Mehmet’le barıştı. • Amerika,Iral’la savaştı • Develer, güreşti. • Atletler, yüz metrede yarıştı.

11. 2:Dönüşlü Çatı • -n-(-ın-,-in-,-un-,-ün-);-l-,(-ıl,-il,ul,-ül) ekleri,dönüşlü çatı ekleridir. • Dönüşlü fiillerde öznenin yaptığı iş ,kendisine döner. • Örn:Erol, moda evinden giy-i-n-iyor. • Çocuk, hasta-lan-dı. • Ufukta bir gemi gör-ün-dü. • Erol, bir müddet caddede gez-in-di.

12. Ayşe,yıka-n-dı ; tara-n-dı. • ö. y. • Ahmet, sana gerçekten kır-ıl-dı. • ö. y. • Yaşlı adam,acıyla döv-ün-dü. • ö.y.

13. Uyarı:Dönüşlülük ve edilgen ekleri yazılış bakımından aynı olan eklerdir. Görevleri yönünden karıştırılmamalıdır. • Örn:Erol orada iki yıl bul-un-du. • Kömürler,içeriye taşı-n-dı. • Ayla,odasına kapa-n-dı. • Kapı,birden kapa-n-dı.

14. Uyarılar:Bazı fiil kökleri dönüşlü anlam taşırlar. • Örn:inan-,barın-,davran,-kazan- … • Bu köklerden -n- eki kalktığında kelimenin anlamı bozulur. • Yine keder-le-n-,akıl-la-n-,ev-le-n-,hava-la-n-fiillerinden-n-dönüşlülükekini kaldırıncafiilin anlamı bozulur.

15. Ettirgen Fiiller -ır-,-t-,-dır- • Uyarı:Ettirgençatı,hem öznelerine göre fiilçatıları hem denesnelerine göre fiil çatılarıiçerisinde değerlendirilir. • Fiiller, bir iş bildirir.Bu işi yapan bir özne vardır.Ettirgen fiillerde özne, işi birisine veya bir şeye yaptırır.

16. . • Örn:Annem,çarşı işlerini yap-ıyor. • Annem,çarşı işlerini ağabeyime yap-tır-ıyor. • Börek,ocakta kızar-ıyor. • Annem,ocakta börek kızar-t-ıyor. • Açıklarda bir gemi bat-tı. • Denizaltı,açıklarda bir gemi bat-ı-r-dı.

17. Nesnelerine Göre Fiil Çatıları • Çocuk, uyudu. • Oğlum, doktor oldu. • Hoparlörler, sustu. • Arkadaşlar, evlerine gittiler. • Yukarıda yer alan altı çizili fiiller,geçişsiz fiillerdir.Belirtisiz nesne almazlar. • Medenî bir dünyada yaşıyoruz.

18. Geçişsiz fiilleri ettirgen ekleriyle geçişli yaparız. • Örn: Biz, Ankara’da oturuyoruz. • Geçişsiz. • Babam, bizi Ankara’da otur-t-tu. • Geçişli • NOT:Ettirgenlik ve oldurganlık, hem özneyle hem de nesneyle ilgilidir.

19. Ettirgen çatı • Geçişli fiiller,ettirgen eklerinden birini aldıkla-larında geçişlilik dereceleri iki katına çıkar. • Örn:Güner, eline sopayı aldı. • Geçişli • Babası Güner’e sopayı al-dır-dı. • Geçişli • Kardeşim, dolaptaki üzümleri yedi. • Geçişli • Annem,kardeşime dolaptaki üzümleri ye-dir-di. • Geçişli.

20. Oldurgan Fiiller • Geçişsiz bir fiil, ettirgen eklerinden birini alarak geçişli hale geçebilir. Bu tür fiillere oldurgan çatılı fiiller adı verilir. • Örn:Herkes, onun zulmünden korkarmış. • Geçişsiz. • Onun zulmü herkesi kork-ut-ur-muş. • Geçişli -ır-,-t-,-dır-

21. Öğretmen,aniden yerindenfırla-dı. • Geçişsiz. • Elindeki kağıtları yere fırla-t-tı • Geçişli. • Bebek, uyudu. • Geçişli. • Annesi bebeği uyu-t-tu. • Geçişli..

22. SORULAR • 1.’’Öznesinin yaptığı iş başkasına geçen,yani nesne alan fiiller,geçişlidir.’’ • Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisindeki fiil geçişsizdir? • A)Güvercinler yemleri hemen bitirdiler. • B)Arkadaşım, çok güzel şiir yazar. • C)Deprem,birçok köyü yerle bir etti. • D)Ağaçlardaki kuşlar,birden havalandı.

23. Doğru cevap:D’dir.

24. Doğru cevap:D’dir.

25. ‘’Ali,toplantı için çarçabukhazırlandı.’’cümlesinde görülen özne-yüklem ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde vardır? • A)Birlikte resim yapmaya başladılar. • B)Güneş Ankara Kalesi’ne doğru iniyordu. • C)Geç vakit yatağa uzandı. • D)İki çocuk sokakta karşılaştılar.

26. Doğru cevap C’dir.

27. Bir akşam uyudu; • Uyanmayıverdi • Aldılar,götürdüler, • Yıkandı,namazı kılındı,gömüldü. • Bu şiirin son dizesindeki cümle,özne-yüklem ilişkisi yönünden aşağıdaki cümlelerdekilerden hangisiyle özdeştir? A)Bu kitapların tümü okunmuş. B)Turgut, arkadaşına yardım etti. C)Köpek ,havayı koklayarak iştahla yalandı. D)Çocuk, çok sevindi.

28. Doğru cevap:A’dır.

29. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde’’kendi kendine olma’’anlamı vardır? A)Çocuklar,bahçede koşuşturuyorlar. B)Bu kez köpekbalığı öfkeyle saldırdı. C) Akşama doğru yağmur, dindi. D)Evin önündeki ağaç budandı

30. Doğru cevap:C’dir.

31. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşılıklı yapılan bir fiil söz konusudur? • A)Analarını yitirmiş çocuklar, ağlaşıyorlardı. B)İniltinin geldiği yöne doğru koşuştular. C)Durumu açık seçik anlayınca yatışıverdi. D)Başarıya ulaşmanın coşkusuyla kucaklaştılar.

32. Doğru cevap:D’dir.

33. Aşağıdaki cümlelerin hangi ikisinde’’Değişerek yeni bir görünüm kazanma’’anlamı vardır? ll.Yıllar boyu yardımlaştılar. l.Çamaşır, yıkandıkça beyazlaştı. lll.Ortalık birdenbire karıştı. lV.Çocuk, günden güne güzelleşiyor. A)l-lll B)l-lV C)ll-lV D)lll-lV

34. Doğru cevap:B’dir.

35. l.Tenleri, kısa sürede esmerleşti. • ll.Çocuk büyüdükçe gürbüzleşti. lll . Çocuklar okulun bahçesinde bekleştiler. • lV.Parayı yarı yarıya paylaştılar. • Bu cümlelerin hangi ikisinde ‘’değişerek yeni bir görünüm kazanma ‘’anlamı vardı? • A)l.-lll. B)l.-lV. C)ll.-lll. D)l.-ll.

36. Doğru cevap:D’dir.

37. . l.Ali, tahtayı sildi. ll.Çocuklar, itiştiler. lll.Çiçekler sulandı. lV.Kadın dövünüyor. Aşağıdakilerden hangisi,bu cümlelerin yüklemlerinin çatılarıyla ilgili değildir? A)dönüşlü B)işteş C)ettirgen D)edilgen

38. Doğru cevap:C’dir.

39. Aşağıdakilerden hangisinde ‘’özne’’,fiili yapan durumunda değildir? • A)Sınavda sorularla karşılaşınca adeta çarpıldı. • B)B)Köylüler,samanlıktan saman çıkarıyorlardı. • C)Akademi,gerçek dışı bir tutum benimseyemez. • D)Yeterince çalışmadıklarından başarılı olamadılar. • .

40. Doğru cevap:A’dır.

41. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil, dönüşlüdür? • A)Bütün kapılar, boyandı. • B)Günlerden bir gün kenti terk etti. • C)Çocuklara çeşitli armağanlar verildi. • D)Ayşe, akşamki parti için süslendi

42. Cevap:D’dir.

43. “Babam yarın Ankara’ya gidiyor” cümlesindeki fiilin… • Bu tümcenin sonuna aşağıdakilerden hangisi gelirse bilgi yanlışı yapılmış olur? A)Kişisi, üçüncü tekildir. B)Çatısı, özneye göre etkendir. C)Zamanı gelecek zamandır. D)Çatısı nesneye göre geçişlidir.

44. Cevap:D’dir.

45. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yüklemindeki fiil geçişsizdir? A)Büyük bir hırsla okuldan çıktı. B)Aldığı kitabı büyük bir hırsla okudu. C)Bana yıldırım telgraf çekti. D)O zaman çocukları başka eve götürdüler.

46. Cevap:A’dır.

47. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “bir işi birlikte yapma” anlamı vardır? A)Köpeği görünce çocukların her biri bir yana kaçıştı. B)Yıllar yılı sürekli yazıştık. C)Yarın yola çıkmak üzere sözleştik. D)İki eski dost birbirleri ile şakalaşıyordu.

48. Cevap:A’dır.

49. TEŞEKKÜRLER