O KORCZAKU…

1. O KORCZAKU…

2. Janusz Korczak znany też, jako: Stary Doktor lub Pan Doktor (ur. 22 lipca 1878 lub 1879 w Warszawie, zm. 5 sierpnia lub 6 sierpnia 1942 w Treblince) lekarz, pedagog, pisarz, publicysta, działacz społeczny. Henryk Goldszmit

3. Młodość i edukacja Janusz Korczak urodził się w Warszawie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej, jako syn adwokata. Edukację rozpoczął od szkoły przygotowującej do nauki w gimnazjum, potem uczęszczał do VII Rządowego Gimnazjum Męskiego na warszawskiej Pradze, a następnie studiował na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu w Warszawie.

4. W 1905 otrzymał dyplom lekarza. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej służył jako lekarz wojskowy. W latach 1903-1912 pracował jako pediatra w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów. Ofiarnie wypełniał swe obowiązki. Nie unikał proletariackich części miasta. Od ubogich pacjentów nie pobierał wynagrodzenia, zaś od zamożnych nie wahał się zażądać bajońskich honorariów. Od 1907 dzięki rozgłosowi, jaki zyskał publikacjami, stał się znanym i poszukiwanym pediatrą w Warszawie. W ciągu roku 1907 podnosił swe kwalifikacje w Berlinie. Słuchał wykładów i odbywał praktykę w klinikach dziecięcych oraz analizował sposoby pracy w specjalistycznych zakładach wychowawczych. W latach 1914-1918 był młodszym ordynatorem szpitala dywizyjnego na froncie ukraińskim. Następnie został odwołany do pracy lekarskiej w przytułkach dla dzieci ukraińskich pod Kijowem. Pracował – na krótko – dla domu wychowawczego dla chłopców polskich w Kijowie, który prowadziła Maryna Rogowska-Falska. W 1918 Korczak wrócił do Warszawy i czasowo pełnił służbę lekarza w szpitalu epidemicznym w Łodzi i na Kamionku pod Warszawą. Lekarz

5. Poglądy Od młodości był pod wpływem teorii progresywizmu pedagogicznego opracowanej m.in. przez Johanna Pestalozziego oraz teorii "nowego wychowania" Johna Dewey'a i prac Owidiusza Decroly’ego, Montessori, Spencera, Fröbela. Czytał też pedagogiczne koncepcje Tołstoja. Był zwolennikiem emancypacji dziecka, jego samostanowienia i poszanowania praw. Samorządy wychowanków – małe parlamenty, imitowały świat dorosłych i przygotowywały małych ludzi do życia dorosłego. Podobnie było z innymi instytucjami, które istniały w rzeczywistości, a zostały zminiaturyzowane i zaadaptowane na potrzeby dziecka (np. sądy). J. Korczak uważał, że „dziecko kojarzy i rozumuje jak osoba dorosła – nie ma tylko jej bagażu doświadczeń”. Opowiadał się za resocjalizacją oraz kompleksową i nowatorską opieką nad dziećmi z tak zwanego marginesu społecznego. W 1911 roku podjął decyzję, że nie założy rodziny. Przychylał się do poglądu o nieposiadaniu tzw. prywatnych dzieci. Wszystkie dzieci, które leczył lub wychowywał, uważał za własne. Twierdził, że miejsce dziecka jest w towarzystwie jego rówieśników, a nie w zaciszu domowym. Dążył do tego, by dzieci ścierały swe wczesne przekonania i raczkujące poglądy w trakcie procesu socjalizacji (poprzez wzajemną akceptację) i przygotowywały się do dorosłego życia, które niebyłoby ani idylliczne, ani zbliżone do "cichego kąta domowego".

6. Starał się zapewnić dzieciom beztroskie, co nie znaczy pozbawione obowiązków i toczące się prostą i niewyszukaną ścieżką – dzieciństwo. Nie narzucał im żadnych limitów. Traktował je poważnie i prowadził z nimi otwarte dyskusje, nie aplikował im ciągu poleceń do wykonania. Uważał, że dziecko powinno samo zrozumieć i emocjonalnie przeżyć daną sytuację; doświadczyć jej; wyciągnąć wnioski i ewentualnie zapobiec przypuszczalnym skutkom niż być sucho informowane przez wychowawcę o fakcie (dokonanym lub nie) i o jego następstwach.

7. W 1926 roku Janusz Korczak opracował pierwszy numer „Małego Przeglądu”. Był jego redaktorem przez 4 lata, a następnie jego obowiązki przejął Igor Newerly. Pismo było tygodniowym dodatkiem do czasopisma „Nasz Przegląd” i unikalnym periodykiem pisanym przez dzieci i młodzież. Ostatni numer został wydany 1 września 1939. „Mały Przegląd” – pierwsze czasopismo prowadzone przez dzieci Tabliczka na Nowolipkach upamiętniająca pismo

8. Działalność literacka i radiowa Janusz Korczak był autorem wielu powieści, publikacji i wypowiedzi radiowych. Publikował w różnych czasopismach humoreski i artykuły na tematy społeczne, obyczajowe i wychowawcze. Dorobek pisarski Korczaka to ponad 20 książek, około 1400 tekstów drukowanych, oraz blisko 200 materiałów niepublikowanych. Pod pseudonimem Janasz Korczak zadebiutował w 1898 sztuką teatralną „Którędy?” Od 1900 r. pod innym imieniem: Hen-Ryk współpracował z tygodnikiem satyrycznym "Kolce", jako współautor zespołowo pisanej sensacyjnej powieści: Lokaj. Od 1901 roku zaczął pisać felietony do czasopisma „Głos”. W roku 1904 ukazała się powieść Dzieci ulicy, najpierw w odcinkach w Czytelni dla Wszystkich (nr 1-18), a następnie w wydaniu książkowym. Na łamach „Głosu” ukazywała się powieść w odcinkach Dziecko salonu, która została wydana w wersji książkowej w 1906 r. W tym też roku zaczął pisać dla „Przeglądu Społecznego”. Drukował tam Feralny tydzień. W 1907 roku ukazała się drukiem książka Dziecko salonuoraz publikacja Szkoły życiaw „Przeglądzie Społecznym”.

9. W późniejszym okresie opublikował szereg książek, m.in. dla dzieci Król Maciuś Pierwszy, Król Maciuś na bezludnej wyspie, Bankructwo małego Dżeka, Kajtuś Czarodziej. Pisał też dla dzieci w „Małym Przeglądzie”. Inne znane książki J. Korczaka to: Sława, Pedagogika Żartobliwa, Jak Kochać dziecko, Sam na sam z panem Bogiem. Po roku 1930 jego działalność literacka osłabła. W czasie Drugiej Wojny Światowej prowadził pamiętnik, ważny ze względu na okoliczności jego powstawania. Korczak prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka również za pośrednictwem radia.

10. Nasz Dom Przed wojną współprowadził wraz z Maryną Falską sierociniec dla dzieci polskich Nasz Dom (1919-1936) mieszczący się na Bielanach przy ulicy Jana Kasprowicza 203, gdzie stosował nowatorskie metody pedagogiczne.

11. Dom Sierot Janusz Korczak razem ze Stefanią Wilczyńską założył i prowadził w okresie 1912-1942 Dom Sierot – dla dzieci żydowskich w Warszawie. Dom znajdował się przy ulicy Krochmalnej 92. Został wybudowany przez Towarzystwo Pomocy dla sierot specjalnie na rzecz jednostki kierowanej przez Korczaka. On sam mieszkał w tym domu na poddaszu.

12. Metody wychowawcze zastosowane przez Korczaka w Domu Sierot Wychowankowie mieli możliwość wpisywania się do księgi: „Przepraszam – dziękuję”. Korzystali z niej, gdy zrobili coś, co sprawiło przykrość drugiej osobie lub chcieli podziękować komuś za coś miłego. Można się było założyć z „Panem Doktorem” o bardzo różne rzeczy. Jeśli na przykład chłopiec często wszczynał bójki przychodził do Korczaka i mówił, że w tym tygodniu będzie miał tylko trzy takie incydenty. Wygraną były miodowe cukierki, które doktor zawsze miał przy sobie. Była też skrzynka pytań, dla tych, co wstydzą się pytać wprost. Korczak zawsze odpowiadał na nie w gazetce. Był plebiscyt życzliwości i niechęci. Mieszkańcy Domu Sierotzdobywali stopnie: obojętny mieszkaniec, mieszkaniec i towarzysz. Oczywiście najlepiej było być towarzyszem, bo była to najwyższa kategoria. Ci, którzy zachowywali się źle, uznawani byli za uciążliwych mieszkańców i mogli być nawet usunięci z Domu.

13. Korczak, jak wspominają jego wychowankowie, lubił się z nimi bawić: w ciuciubabkę, w chowanego, a nawet w berka. Opowiadał im też bajki. Każdego wychowanka przyjmował pan doktor osobiście, ważył i mierzył, a nawet obcinał włosy. Korczak kupował także zęby mleczne od dzieci, żeby im zrobić przyjemność. Żeby utrzymać dyscyplinę w swoich placówkach Janusz Korczak postanowił, że najlepiej będzie, jeśli dzieci same będą osądzały swoje postępowanie, a także decydowały o swoich prawach i obowiązkach. Działał więc sąd koleżeński, sejm, dzieci sprawowały dyżuryw trakcie przygotowywania posiłków, sprzątania, uprawy ogródka itp.

14. Ogródek warzywny Nauka kroju i szycia

15. Stołówka

16. Łaźnia Sypialnia dziewcząt

17. Kuchnia Personel

18. Co roku dzieci z Domu Sierot wyjeżdżały na kolonie do Różyczki, która mieściła się w Gocławku. Panowały tam te same zwyczaje, co w Domu Sierot.Oprócz tego działała orkiestra. Dzieci wypoczywały, bawiły się, kąpały. Ostatni raz Korczak z dziećmi wyjechał do Gocławka latem 1940 roku, kiedy na świecie szalała już wojna.

20. Getto Warszawskie 2 października 1940 roku Dom Sierot został przeniesiony do getta na ulicę Chłodną 33. W 1940, w czasie przeprowadzki jego opiekun – został aresztowany. Uwięziono go na Pawiaku i po kilku miesiącach zwolniono za kaucją. Kolejnym lokum dla Domu była ulica Sienna 16/Śliska 9. Kadr y z filmu Korczak w reżyserii Andrzeja Wajdy z 1990 roku.

21. W getcie panował głód i nędza, szerzyły się różne choroby. Korczak walczył o każdy bochenek chleba dla dzieci, o kaszę, kawę i kartofle. Sam chodził na żebry, żeby zdobyć jedzenie. Dzięki niemu Dom Sierot był oazą spokoju. Codziennie dzieci dostawały na śniadanie kawę zbożową, na obiad kartofle, albo kaszę bez okrasy, ale za to gorącą, a na kolację kromkę chleba. Coraz częściej słyszało się o likwidacji getta. Liczne transporty ludzi wyjeżdżały do obozu zagłady w Treblince. Nie było tam szansy przeżycia, umierało się od razu - w komorze gazowej. Wiedział o tym Stary Doktor i pani Stefa. Starali się przygotować do tego dzieci. Tematem ostatniego przedstawienia w Domu Sierot było godne umieraniedziecka.

22. W hitlerowskiej straszliwej akcji likwidacji Getta, rozpoczętej 22 lipca 1942 r. z placu przeładunkowego Umschlagplatz na Stawkach odchodziły wagonami bydlęcymi transporty Żydów kierowane do komór gazowych obozu zagłady w Treblince.

23. W dniach od 5 do 8 sierpnia szły transporty dziecięce. Około czterech tysięcy dzieci z wszystkich sierocińców wraz z wychowawcami. 5 sierpnia 1942 roku, Niemcy wyprowadzili Starego Doktora wraz z dziećmi i całym personelem Domu Sierot. Zginął wraz z wychowankami. Dobrowolnie towarzyszył im w drodze na śmierć w komorze gazowej obozu zagłady w Treblince.

24. Na terenie symbolicznego cmentarza w Treblince wśród siedemnastu tysięcy kamieni znajduje się jedno imienne upamiętnienie: JANUSZ KORCZAK (Henryk Goldszmit) I DZIECI.

25. W hołdzie Korczakowi… Wysiłki Korczaka zostały docenione przez ONZ w Deklaracji Praw Dziecka z 1959 roku.UNESCO rok 1979 ustanowiła rokiem Korczaka.Jan Paweł II uznał go za symbol prawdziwej religii i prawdziwej moralności. 1 czerwca 2006 roku, w Dzień Dziecka, odbyło się oficjalne odsłonięcie Pomnika Janusza Korczaka na skwerze przed Pałacem Kultury i Nauki w Warszawie. Honorowy Patronat nad tym przedsięwzięciem objął Prezydent RP Lech Kaczyński. Uroczystość odsłonięcia pomnika uświetnił spektakl przygotowany przez Dawida Szurmieja na podstawie musicalu Korczak. Sejm RP ustanowił rok 2012 Rokiem Janusza Korczaka, Pomnik Janusza Korczaka w Yad Vashemna Górze Pamięci w Jerozolimie, Widoczne na zdjęciu białe kamienie pozostawili – zgodnie z żydowską tradycją – żyjący wychowankowie Korczaka, w dowód wdzięczności.

26. Bibliografia Dauzenroth, E., Janusz Korczak : życie dla dzieci, Kraków, Wydawnictwo WAM, 2005 Dębnicki K., Korczak z bliska. Warszawa, LSW, 1985 Falkowska, M., Kalendarz życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka.Zakład Systemów Wychowawczych, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1989 Falkowska M., Stefania Wilczyńska (1886-1942) : Matka sierot. Warszawa Korczakianum, 1997 Jakubowski M., Janusz Korczak i jego dokonania. Częstochowa, WSP, 1996  Lewin A., Korczak znany i nieznany, Warszawa, Ezop, 1999 Olczak-Ronikier J ., Korczak : próba biografii, W.A.B., Warszawa, 2011 Rusakowska D., Janusz Korczak o szkole : poglądy, oceny, doświadczenia, Warszawa, IDP, 1989 Szlązakowa A., Janusz Korczak, Warszawa, WSiP, 1978 Tarnowski J., Janusz Korczak dzisiaj, Warszawa, ATK, 1990 http://www.holocaustresearchproject.org/ghettos/korczak.html http://digitalassets.ushmm.org/photoarchives/detail.aspx?id=14242&search=JANUSZ&index=7 http://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Korczak http://www.eilatgordinlevitan.com/warsaw/w_pages/warsaw_stories_korczak.html http://www.sp2wegorzewo.pl/patron.htm Dziękujemy za uwagę oprac. Małgorzata Siedlecka Katarzyna Salska-Kopeć Wydział Opracowania Zbiorów