ØƲì í³ñ³Ï

1. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ü³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ ÒƲÐ-Ç Î³Ý˳ñ·»ÉÙ³Ý Ð³Ýñ³å»ï³Ï³Ý λÝïñáÝ ØƲì í³ñ³Ï ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ

2. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐΠƱÜâ ¾ ØƲì-À Ø - زð¸àô Æ - ÆØàôܲÚÆÜ ² - ²Ü´²ì²ð²ðàôÂÚ²Ü ì - ìÆðàôê

3. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐΠƱÜâ ¾ ÒƲÐ-À Ò -Òºèø´ºðàìÆ Æ -ÆØàôܲÚÆÜ ² - ²Ü´²ì²ð²ðàôÂÚ²Ü Ð - вزÊî²ÜÆÞ

4. 2010 • 34,0 ÙÉÝ (31,6 - 35,2ÙÉÝ) • 2,7 ÙÉÝ (2,3 - 2,8ÙÉÝ) • 390 000 (340 000 - 450 000) • 1,8 ÙÉÝ (1,6 - 1,9ÙÉÝ) • ØƲì-áí ³åñáÕ Ù³ñ¹ÇÏ • 2010Ã. ÁÝóóùáõÙ í³ñ³Ïí»É »Ý • 15ï. ÷áùñ »ñ»Ë³Ý»ñ • 2010Ã. ٳѳó»É »Ý ØƲì/ÒƲÐ-Ç Ñ³Ù³×³ñ³Ï³µ³Ý³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÝ ³ß˳ñÑáõÙ

5. ØƲì-áí ³åñáÕ Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇ ¨ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³ßí³ñϳÛÇÝ ÃÇíÁ, 2010Ã. ²ñ¨ÙïÛ³Ý ¨ λÝïñáÝ³Ï³Ý ºíñáå³ 840 000 (770 000 - 930 000) ²ñ¨»ÉÛ³Ý ºíñáå³ ¨ λÝïñáÝ³Ï³Ý ²ëdz 1,5 ÙÉÝ (1,3 - 1,7 ÙÉÝ) ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ²Ù»ñÇϳ 1,3 ÙÉÝ (1,0 - 1,9 ÙÉÝ) ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ²ýñÇϳ ¨ Ø»ñÓ³íáñ ²ñ¨»Éù 470 000 (350 000 - 570 000) ²ñ¨»ÉÛ³Ý ²ëdz 790 000 (580 000 - 1,1 ÙÉÝ) гñ³í³ÛÇÝ ¨ гñ³í-²ñ¨»ÉÛ³Ý ²ëdz 4,0 ÙÉÝ (3,6 - 4,5 ÙÉÝ) γñÇµÛ³Ý ²í³½³Ý 200 000 (170 000 - 220 000) ê³Ñ³ñ³ÛÇó гñ³í ²ýñÇϳ 22,9 ÙÉÝ (21,6 - 24,1 ÙÉÝ) ȳïÇÝ³Ï³Ý ²Ù»ñÇϳ 1,5 ÙÉÝ (1,2 - 1,7 ÙÉÝ) ʳճÕûíÏdzÝáëÛ³Ý ï³ñ³Í³ßñç³Ý 54 000 (48 000 - 62 000) Àݹ³Ù»ÝÁ34,0 (31,6 – 35,2) ÙÇÉÇáÝ

6. ØƲì/ÒƲÐ-Ç Ñ³Ù³×³ñ³Ï³µ³Ý³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÁ г۳ëï³ÝáõÙ • 1359 • 24 • ¶ñ³Ýóí³Í ØƲì í³ñ³ÏÇ ¹»åù»ñ • 15ï. ÷áùñ »ñ»Ë³Ý»ñ / • ¶ñ³Ýóí³Í ÒƲÐ-áí ÑÇí³Ý¹Ý»ñ • Àݹ³Ù»ÝÁ • 15ï. ÷áùñ »ñ»Ë³Ý»ñ / • ¶ñ³Ýóí³Í Ù³Ñí³Ý ¹»åù»ñ • Àݹ³Ù»ÝÁ • 15ï. ÷áùñ »ñ»Ë³Ý»ñ / • 675 • 11 • 297 • 5 • ØƲì-áí ³åñáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ѳßí³ñϳÛÇÝ ÃÇíÁ • 3500 9

7. ØƲì í³ñ³ÏÇ ¹»åù»ñÇ µ³ßËáõÙÝ Áëï ë»éÇ ¨ ï³ñÇù³ÛÇÝ ËÙµ»ñÇ ²ÝѳÛï 56,2% Æ·³Ï³Ý ²ñ³Ï³Ý 12

8. ØƲì í³ñ³ÏÇ ·ñ³Ýóí³Í ¹»åù»ñÇ µ³ßËáõÙÝ Áëï ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÇ Ð»ï»ñáë»ùëáõ³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ 1,6% 0,2% 5,3% ÂÙñ³ÙÇçáóÝ»ñÇ Ý»ñ³ñϳÛÇÝ û·ï³·áñÍáõÙ 1,7% ÐáÙáë»ùëáõ³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ 55,9% 35,3% ØáñÇó »ñ»Ë³ÛÇÝ ²ñÛ³Ý ÙÇçáóáí ²ÝѳÛï 14

9. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ / National AIDS Center ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÝ Áëï ë»éÇ 16

10. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ºñ»Ë³Ý»ñÇ ØƲì-áí í³ñ³ÏÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ

11. ØƲì í³ñ³ÏÇ ·ñ³Ýóí³Í ¹»åù»ñÇ µ³ßËáõÙÝ Áëï г۳ëï³ÝÇ Ù³ñ½»ñÇ ÈáéÇ ÞÇñ³Ï 121 î³íáõß 135 23 ²ñ³·³ÍáïÝ Îáï³Ûù 43 ꨳݳ ÉÇ× 79 ²ñÙ³íÇñ 107 ¶»Õ³ñùáõÝÇù 80 ²ñ³ñ³ï 101 ì³Ûáó Òáñ 14 • 510 (39,4%) ºñ¨³Ý êÛáõÝÇù 50 16

12. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ • ØƲì-áí í³ñ³Ïí»Éáõ ݳ˳å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ • λݹ³ÝÇ íÇñáõëÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝ ³éáÕç Ù³ñ¹áõ ûñ·³Ýǽ٠ݻñó÷³Ýó³Í Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý Ñ»ÕáõÏÝ»ñáõÙ (ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñáõÙ, ûñ·³ÝÝ»ñáõÙ) • ìÇñáõëÇ µ³í³ñ³ñ ù³Ý³Ï ³éáÕç Ù³ñ¹áõ ûñ·³Ýǽ٠ݻñó÷³Ýó³Í Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý Ñ»ÕáõÏÝ»ñáõÙ (ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñáõÙ, ûñ·³ÝÝ»ñáõÙ) • λݹ³ÝÇ íÇñáõëÇ µ³í³ñ³ñ ù³Ý³Ï å³ñáõݳÏáÕ Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý Ñ»ÕáõÏÝ»ñÇ Ý»ñó÷³ÝóáõÙ ³éáÕç Ù³ñ¹áõ ûñ·³Ýǽ٠§³ñ¹Ûáõݳí»ï¦ ׳ݳå³ñÑáíª • íݳëí³Í Ù³ßÏÇ ÙÇçáí, • ÉáñӳóճÝÃÝ»ñÇóª áõÕÇÕ ³ÕÇùÇ, Ñ»ßïáóÇ, ³ñ·³Ý¹Ç í½ÇÏÇ, ÙǽáõÏÇ, ³ãù»ñÇ, µ»ñ³ÝÇ ËáéáãÇ

13. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ • ØƲì-Á ÷á˳ÝóíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ûñ·³ÝǽÙÇ áñáß³ÏÇ • Ñ»ÕáõÏÝ»ñÇ ÙÇçáóáí • ³ñÛáõÝ • ë»ñÙݳѻÕáõÏ • Ñ»ßïáó³ÛÇÝ ³ñï³½³ïáõÏÝ»ñ • Ù³Ûñ³Ï³Ý ϳÃ

14. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ËïáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹áõ Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý Ñ»ÕáõÏÝ»ñÇ 1ÙÉ-áõÙ

15. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ • ê»é³Ï³Ý ׳ݳå³ñÑ • ²ñÛ³Ý ÙÇçáóáí • ØáñÇó »ñ»Ë³ÛÇÝ

16. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ ²Ý³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ÐáÙáë»ùëáõ³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ úñ³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ê»é³Ï³Ý ׳ݳå³ñÑ ²Ý³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ лï»ñáë»ùëáõ³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ лßïáó³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ úñ³É ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ

17. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì í³ñ³ÏÇ Ï³Ý˳ñ·»ÉÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ • ê»é³Ï³Ý ׳ݳå³ñÑáí ØƲì-áí í³ñ³ÏÙ³Ý íï³Ý·Ç Ýí³½»óÙ³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ • ²é³çÇÝ ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï³Ó·áõÙ • ¼áõ·ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ ÃíÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ, å³ï³Ñ³Ï³Ý ë»é³Ï³Ý ϳå»ñÇ µ³ó³éáõÙ, ÷á˳¹³ñÓ Ñ³í³ï³ñÙáõÃÛáõÝ • ²Ýíï³Ý· ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝ (å³Ñå³Ý³ÏÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙ)

18. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ ÂÙñ³ÙÇçáóÝ»ñÇ Ý»ñ³ñϳÛÇÝ û·ï³·áñÍáõÙ â³Ëï³½»ñÍí³Í µÅßÏ³Ï³Ý å³ñ³·³Ý»ñ ´ÅßÏ³Ï³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ì³ñ³Ïí³Í ¹áÝáñ³Ï³Ý ³ñÛ³Ý ÷áËÝ»ñ³ñÏáõÙ • ²ñÛ³Ý ÙÇçáóáí ì³ñ³Ïí³Í ûñ·³ÝÝ»ñÇ ÷áËå³ïí³ëïáõÙ

19. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì í³ñ³ÏÇ Ï³Ý˳ñ·»ÉÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ • ²ñÛ³Ý ÙÇçáóáí ØƲì-áí í³ñ³ÏÙ³Ý íï³Ý·Ç Ýí³½»óÙ³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ • ²Ýíï³Ý· ¹áÝáñ³Ï³Ý ³ñÛ³Ý Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙ (³ñÛ³Ý, ¹ñ³ µ³Õ³¹ñ³Ù³ë»ñÇ, ûñ·³ÝÝ»ñÇ, ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ¹áÝáñÝ»ñÇ å³ñï³¹Çñ ѻﳽáïáõÙ ØƲì-Ç í»ñ³µ»ñÛ³É) • ÂÙñ³ÙÇçáóÝ»ñÇ Ý»ñ³ñϳÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í éÇëÏÇ Ýí³½»óáõÙ, áã ³Ýíï³Ý· Ý»ñ³ñÏáõÙÝ»ñÇ µ³ó³éáõÙ, ³Ýѳï³Ï³Ý Ý»ñ³ñÏÇãÝ»ñÇ ¨ ³ë»ÕÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙ • ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý µ³ó³éáõÙ

20. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ ÐÕÇáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ØáñÇó »ñ»Ë³ÛÇÝ ÌÝݹ³µ»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÎñÍùáí Ï»ñ³Ïñ»ÉÇë

21. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-áí í³ñ³Ïí³Í ÙáñÇó »ñ»Ë³ÛÇÝ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ

22. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì í³ñ³ÏÇ Ï³Ý˳ñ·»ÉÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ • ØƲì-áí í³ñ³Ïí³Í ÙáñÇó »ñ»Ë³ÛÇÝ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý íï³Ý·Ç Ýí³½»óÙ³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ • ØƲì-áí í³ñ³Ïí³Í ϳݳÝó Ùáï ³Ýó³ÝϳÉÇ ÑÕÇáõÃÛ³Ý Ï³ÝËáõÙ • ØƲì-áí í³ñ³Ïí³Í ÑÕÇÝ»ñÇ í³Õ ѳÛïݳµ»ñáõÙ ¨ ѳϳé»ïñáíÇñáõë³ÛÇÝ µáõÅÙ³Ý ÏÇñ³éáõÙ • ê»é³í³ñ³ÏÝ»ñÇ ¨ ï³ñµ»ñ ûåáñïáõÝÇëï³Ï³Ý í³ñ³ÏÝ»ñÇ µáõÅáõÙ/ϳÝ˳ñ·»ÉáõÙ • äɳݳÛÇÝ Ï»ë³ñÛ³Ý Ñ³ïáõÙ • ÐÕÇáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ, ÍÝݹ³µ»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÇÝí³½Çí Ù³Ýϳµ³ñÓ³Ï³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (³ÙÝÇáó»Ý﻽, ß»ù³Ñ³ïáõÙ, åïÕ³å³ñÏÇ Ñ³ïáõÙ ¨ ³ÛÉÝ) µ³ó³éáõÙ • ØƲì í³ñ³Ï áõÝ»óáÕ ÑÕÇÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³ÝóÇó ÍÝí³Í »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ Ï³Ý˳ñ·»ÉÇã Ðèì µáõÅÙ³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÙ • Üáñ³ÍÝÇÝ ÏñÍùáí Ï»ñ³Ïñ»Éáõó Ññ³Å³ñáõÙ

23. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ • ØƲì-Á ãÇ ÷á˳ÝóíáõÙ` • Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ß÷áõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï` Ó»éùë»ÕÙÙ³Ý, ѳٵáõÛñÇ, ·ñϳ˳éÝí»Éáõ ÙÇçáóáí, Ñ»é³ËáëÇó, ѳٳϳñ·ãÇó û·ïí»ÉÇë • ØƲì í³ñ³Ï áõÝ»óáÕ Ù³ñ¹áõÝÓ»éùáí µ³ñ¨»ÉÇë, Ýñ³ Ñ»ï ѳٳï»Õ ëÝáõݹ ÁݹáõÝ»ÉÇë

24. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç ÷á˳ÝóÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ • ØƲì-Á ãÇ ÷á˳ÝóíáõÙ` • ѳ·áõëïÇ ¨ ëåÇï³Ï»Õ»ÝÇ ÙÇçáóáí • ѳ½Ç, ÷éßïáóÇ ÙÇçáóáí • çñÇ, ëÝݹÇ, ëå³ëùÇ ÙÇçáóáí • ÉáÕ³í³½³ÝáõÙ, µ³ÕÝÇùáõ٠ϳ٠í³ÝݳÛáõÙ ÉáճݳÉÇë, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ½áõ·³ñ³ÝÇó û·ïí»ÉÇë • ÙáͳÏÇ ÏÍ»Éáõ ÙÇçáóáí

25. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ ՄԻԱՎ-ի առկայությունըհաստատելկամժխտելհնարավոր է միայնանցնելովհամապատասխանհետազոտություն

26. ØƲì-Ç í»ñ³µ»ñÛ³É ËáñÑñ¹³ïíáõÃÛ³Ý ¨ ѻﳽáïáõÃÛáõÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ • ØƲì-Ç í»ñ³µ»ñÛ³É ËáñÑñ¹³ïíáõÃÛ³Ý ÷áõÉ»ñÁ • ܳ˳ûëï³ÛÇÝ ËáñÑñ¹³ïíáõÃÛáõÝ • ØƲì-Ç í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ • лïûëï³ÛÇÝ ËáñÑñ¹³ïíáõÃÛáõÝ

27. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ØƲì-Ç í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտությունը թույլ է տալիս ախտորոշել ՄԻԱՎ վարակը վաղ շրջանում, երբ հիվանդության կլինիկական դրսևորումներ դեռևս չկան

28. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ Հիվանդության վաղ ախտորոշումը կարևոր է` • Անհրաժեշտ բուժումը ժամանակին սկսելու և հիվանդի կյանքը երկարացնելու համար • Հետագա ապրելակերպի վերաբերյալ ճիշտ որոշումներ կայացնելու, հարազատ ու սիրելի մարդկանց չվարակելու համար • Մորից երեխային ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը կանխարգելման համար

29. ÐÐ ²Ü ÒƲÐ-Ç ÎÐÎ ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտվելու կարիք ունեն այն մարդիք, ովքեր • Երբևէ օգտագործել են թմրամիջոցներ ներարկային ճանապարհով • Առանց պահպանակի սեռական հարաբերություններ են ունեցել պատահական զուգընկերների հետ • Երբևէ հիվանդացել են որևէ սեռավարակով • Ենթարկվել են մաշկի և լորձաթաղանթների ամբողջականության խախտմամբ ուղեկցվող միջամտությունների` չախտազերծված կամ կասկածելի մաքրության գործիքներով