بسم اله الرحمن الرحیم

1. بسم اله الرحمن الرحیم

2. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران بررسی و تحلیل استفاده از آب انبار به عنوان سامانه بومی استحصال رواناب (مطالعه موردی: حوزه آبخیز بازو) نویسندگان: معصومه شهبازی، نجمیه هزارخوانی، فاطمه عبادی

3. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران مقدمه • شواهد تاريخي حاكي از آن است که استفاده از روش‏هاي جمع آوري و استحصال ريزش‏هاي جوي و رواناب‏هاي سطحي و سيلاب‏ها روش متداول براي تأمين آب از آغاز پرداختن به كشاورزي با به كارگيري انواع سامانه هاي سطوح آبگير، در مناطق داراي محدوديت وجود رودخانه و منابع آب زير زميني با سطح ايستابي نزديك به سطح زمين و در معرض وقوع خطر خشكسالي، بوده است. Evenori/Mashash)، 1982). • در ايران نيز استفاده از انواع روش‏هاي بومي جمع آوري و استحصال مستقيم نزولات جوي و تند آبها و سيلاب ها با احداث بند سار، خوشاب، سيل و سامانه‏هاي قنات و آب انبار، نمونه هائي ازروش هاي تأمين آب بوده است كه هنوز نيز در برخي نقاط از چنين سامانه هائي استفاده می‏شود (قدوسي، 1376).

4. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • سابقه ساخت آب انبار در ايران بسيار طولاني بوده و قديمي ترين آثار به جاي مانده از آب انبار تقريبا با پيدايش اولين تمدن‏ها در ايران همزمان است و هنوز آب انبارهايي از قرن ٦ و ٧ هجري به جاي مانده است.هدف از احداث آب انبار استفاده از رواناب ها و نگهداری آب برای فصول گرم است بنابراین منبع تامين آب شيرين، بارندگي فصلي بوده و لذا آنها در كنار مسيل ها و مناطق آب گير احداث مي شدند.

5. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران موقعیت حوزه آبخیز بازو • محدوده موردنظر با مساحت 5538 هكتار در بخش عقدا در شمال غربي شهرستان اردكان قرار دارد. • حوضه دارای اقلیمی خشک با بارندگی متوسط حدود 128 میلی‏متر و متوسط درجه حرارت حوضه 14/3درجه سانتی گراد است.

6. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • کاربری اراضی حوضه مرتعی است که جزو مراتع قشلاقی بوده و داری سیستم دامداری چکنه‏ای با چرای آزاد است. وضعیت مرتع ضعیف با گرایش پس‏رونده است که در حال حاضر به شدت مورد چرا واقع می‏شود. • از مهم‏ترین مشکلات حوضه فقدان منابع آب(چشمه، رود و چاه) جهت شرب دام و وضعیت ضعیف پوشش گیاهی آن است که بصورت مداوم تحت چرای شدید قرار دارد. این امر در نواحی مورد تردد دام بشدت دیده می‏شود.

7. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • بهره‏وری پایین دامداری و پایین بودن سطح معیشت دامداران منطقه نیز از مسائل اقتصادی اجتماعی حوضه است. • آب شرب مورد نیاز دامها از خارج از حوضه خریداری و مصرف می‏شود. • از عوامل محدود كننده توليد دام در مرتع كيفيت و كميت آب مورد استفاده دام و ميزان پراكنش آبشخوار در مرتع مي باشد. در کنار اجرای روشهای بیولوژیک و سازه ای برای احیا و حفاظت از منطقه، استفاده از سیستم چرایی مناسب به منظور کنترل چرا و شدت دامگذاری، رعایت زمان مناسب ورود و خروج و پراکنش صحیح دام در سطح مرتع لازم و ضروری است.

8. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • بیلان آبی حوضه بازو به تفکیک زیرحوضه ها

9. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران بررسی راهکارهای تأمین آب در مرتع • حفر چاه مالداری با تلمبه بادی • مرمت چشمه سارها • آب انبار • گوراب و تورکینست • احداث بندهای خاکی کوتاه...

10. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران مزایای استفاده از آب انبار • استحصال آب باران و جلوگیری از هدر رفت آب در سطح حوضه • تامین آب مورد نیاز شرب انسان و دام • ذخیره آب برای مدت به نسبت طولانی خصوصا برای ماههای خشک سال • کاهش گل آلودگی آب در آن با استفاده از افزودن آهک و ته نشست مواد • خنک نگه داشتن دمای آب بدلیل وجود دریچه تهویه در سقف و قرار گرفتن مخزن در داخل زمین • حفظ کیفیت مناسب آب از نظر آلودگی باکتریایی برای مدت طولانی

11. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • کم بودن تبخیر از سطح آب به علت وجود سقف و در نتیجه راندمان بیشتر آن نسبت به دیگر سامانه های روباز مانند تورکینست جمع آوری آب و رواناب • پایین بودن هزینه و راحتی احداث آن • بومی بودن و سازگاری آن با شرایط اقلیم هایی که در آن مورد استفاده قرار گرفته است. • استفاده از آن به عنوان مخزن آبهای حمل شده به منطقه در صورت نبود سیلاب مؤثر • کمک به مدیریت صحیح در مرتع و خصوصا پراکنش دام • اقتصادی بودن استفاده از این سازه

12. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران نتایج • با توجه به بررسی های صورت گرفته بردر کنار اجرای روشهای بیولوژیک و سازه ای برای احیا و حفاظت از منطقه، استفاده از سیستم چرایی مناسب به منظور کنترل چرا و شدت دامگذاری، رعایت زمان مناسب ورود و خروج و پراکنش صحیح دام در سطح مرتع لازم و ضروری است. • از عوامل محدود كننده توليد دام در مرتع كيفيت و كميت آب مورد استفاده دام و ميزان پراكنش آبشخوار در مرتع مي باشد. • بنابراین احداث آب انبار مناسب ترین سازه برای رفع کمبود آب شرب دام و کمک به پراکنش صحیح دام در مرتع و همچنین کمک به اقتصاد دامداران در سطح پیشنهاد شد

13. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران برای استفاده بهینه از نقش این سازه و همچنین رواناب حوضه و پراکنش صحیح دام در سطح مرتع تعداد 4 آب انبار پیشنهاد شده استکه عبارتند از 3 آب انبار 12 متر مکعبی و 1 آب انبار 27 متر مکعبی.

14. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران نقاط تعیین شده برای احداث آب انبار دارای چند ویژگی است: • قرار گرفتن در کنار مسیل و آبراهه • وجود عمق مناسب خاک (رسوبات) • دارای فواصل مناسب برای پراکنش صحیح دامها در سطح مرتع

15. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • جمع بندی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا مانند ایران از گذشته های دور روش‏هایی جهت استفاده بهینه از آب باران ابداع و بکار گرفته شده است. در برخی مناطق کشور این سازه ها به دلیل نبود دیگر فناوری ها و به دلیل تطابق با شرایط اقلیمی هر منطقه، تنها راه حل تأمین آب مورد نیاز انسان و دام هستند. در این مطالعه آب انبار به عنوان سازه ای قدیمی یکی از بهترین و مؤثرترین سامانه برای جمع‏آوری و ذخیره آب برای مراتع خشک و نیمه خشک کشور، برای تأمین نیاز آبی حوزه آبخیز بازو معرفی شد. حوضه‏ای که ریزش‏های جوی تنها منبع آب در سطح آن بوده و بسرعت از دسترس خارج و یا تبخیر می‏شود و آب انبار در حال حاضر مطمئن ترین و کم هزینه ترین و تنها راه حل راه برای استفاده از است که ضمن تأمین آب به مدیریت صحیح مراتع نیز کمک نماید.

16. با تشکر با تشکر

17. اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران • اگر مخزن بر روي سطح زمين باشد، فشار و نيروي جانبي آب درون آن به ديوار هاي مخزن باعث تخريب آن مي شود و جهت مهار كردن اين نيروي جانبي، احتياج به پشتبند هاي بسيار قطور و صرف هزینه های بسيار است. • وقتي مخزن آب انبار پاين تر از سطح زمين باشد، آب نهر يا قنات را مي توان به راحتي و به طور طبيعي بر روي آن سوار نمود و احتياج به نيروي اضافي جهت انتقال آب به داخل مخزن نخواهد بود. • هر چه به عمق بيشتري از زمين داخل شويم، نوسان درجه حرارت كمتر و پس از عمق 6.5 متري برابر معدل درجه حرارت ساليانه بر روي سطح زمين مي باشد. بنابراين آب انبار زيرزميني همانند آب چاه، در زمستان يخ نمي زند و در تابستان خنك و گوارا مي باشد كه براي آشاميدن مزيت بسيار خوبي است.