بهداشت درحوادث و سوانح

1. به نام او که پاک است و همه را پاک آفرید بهداشت درحوادث و سوانح گرد آورنده : حيدر داوودی

2. تغذيه و بهداشت در سوانح: مقدمه : ‌ نياز انسان به آب وغذا همانند نياز او به هوا يک نياز بي وقفه و اساسي است و به همين لحاظ همواره ودر همه جا ونيز تحت هر شرايطي از جمله هنگام وقوع بلاياي طبيعي يا دست ساخته بشر نيز مساله تغذيه به عنوان يک ضرورت غير قابل چشم پوشي مطرح است از سوي ديگر و با وجود پيش بيني هاي پيشگيرانه وقوع بلايا همچون سيلزلزله ،انفجارات ، جنگها و دشواريهاي جدي ديگر همواره محتمل است ، لذا ضرورت آگاهي وآمادگي براي رويارويي منطقي با آنها از جمله در مساله تغذيه و امداد هاي غذايي براي بلا ديدگان به خوبي احساس مي‌شود گاهي تاخير در تامين آب وغذاي سالم دست کم در حداقل ضرورت به خصوص نزد گروههاي آسيب پذيري که از اصل حادثه جان سالم به دربرده اند، ممکن است حيات وسلامت آنها به طور جدي به مخاطره افکند نکته قابل ذکر ديگر اينکه وجود دستگاههاي مسئول براي امداد و مقابله با پيامدهاي بلا زدگي اگر چه يک تکيه گاه اطمينان بخش براي جامعه است.

3. اما به هر حال توفيق آنها بدون جلب مشارکت عمومي و همکاري موثر همه نهادهاي اجتماعي ميسر نيست ، نمونه اي از اين مشارکت وهمکاريهاي هماهنگ و همسو را مي توان در جمع آوري ، ارسال و توزيع کمکهاي غذايي ديد. وجود آگاهي هاي لازم واعتماد به نفس در چنين شرايطي زمينه تصميم گيري هاي مناسب را با توجه به امکانات قابل دسترس و به شکل هماهنگ فراهم مي کند و از پيدايش مشکلات جديدي مثل اپيدمي بيماريهاي ناشي از غذا food born diseases پيشگيري خواهد شد . بين تغذيه وبهداشت مواد غذايي وسلامت انسان ارتباط مستقيمي وجود دارد به طوريکه کمبود يا فقدان هر يک از مواد مغذي ويا عدم بهداشت مواد غذايي باعث بيماري و عوارض مختلفي در انسان با نام کلي ( سوء تغذيه ) مي گردد. يکي از مهمترين نياز هاي اوليه مردم بعد از وقوع بلا غذا مي باشد . تامين وتوزيع غذاي سالم کافي وبهداشتي يکي از بزرگترين چالشهايي است که همواره فرا روي مديران وضعيت اضطراري بوده است از آنجا که باز ماندگان بلايا جهت رفع گرسنگي ممکن است هر نوع ماده غذايي را که در دسترس دارند بدون در نظر گرفتن مسائل بهداشتي وصرفا به علتتامين نياز هاي غذايي مصرف کنند ، پس احتمال وقوع هر نوع عواقب ناگواري وجود دارد.

4. نيازهاي غذايي انسان در شرايط اضطراريجدول 1- ميزان انرژي و پروتئين توصيه شده براي افراد سالم در يک شبانه روز

5. جدول2-ميزان حداقل انرژي اضطراري توصيه شده براي افراد سالم در شبانه روز

6. بررسي وضعيت تغذيه ومشکلات اساسي آن : اگر چه گاهي به نظر نمي رسد که در شرايط بحراني ، به عنوان امداد تغذيه اي بتوان جز توزيع سريع مواد غذايي کم يا کافي در ميان جمعيت بلا زده کار ديگري انجام داد ليکن نبايد از نظر دور داشت که باز گرداندن وضعيت بحراني به حالت عادي ممکن است در زمان بسيار کوتاه ميسر نشود ودر اين ميان گروههاي آسيب پذير دچار مشکلاتي شوند که جبران آنها ميسر نباشد به طور خلاصه از شاخص هاي زير در بررسي هاي فوري مي توان بهره گرفت: اندازه کيري دور بازو نزد کودکان 1 تا 5 ساله ( اندازه طبيعي ومطلوب 16 سانتي متر و کمتر از 14 نشان دهنده سوء تغذيه ) بررسي وزن به قد در سنين 15 تا 50 سالگي و مقايسه با جداول در دسترس بررسي کامل روي نمونه هاي انتخاب شده به طريق نمونه برداري تصادفي بررسي خانه به خانه ( چادر به چادر) با روش نمونه برداري تصادفي بررسي ميزان سوء تغذيه در افراد مراجعه کننده به محل استقرار واحدهاي امداد

7. صورتهاي مختلف امداد غذايي: به تناسب شرايط و امکانات به صورتهاي مختلف مي توان نسبت به توزيع کمکهاي غذايي نزد جمعيت آسيب ديده اقدام کرد و حتي از دو يا چند روش به طور همزمان با برنامه ريزي ويژه استفاده نمود. روشهاي مورد اشاره عبارتند از : توزيع مواد غذايي به صورت مواد اوليه مثل برنج ، حبوبات ، روغن و000 توزيع غذاي پخته از آشپزخانه هاي مستقر در منطقه امدادي توزيع غذاي آماده قابل مصرف مثل کنسرو ، نان ، بيسکويت نان ويژه تغذيه مکمل غذاهاي تکميلي مقوي براي درمان موارد سوء تغذيه کودکان با حمايت ويژه از گروههاي آسيب پذير اگر توزيع به صورت خانواري يا گروهي است مي توان جيره را در 3 گروه تا 5 نفر ، 5 تا 8 نفر و 9 نفر به بالا محاسبه ومواد غذايي را به سرپرست خانوار تحويل داد . سازمان جهاني بهداشت توصيه مي کند که در اين موارد 20 تا 40 در صد انرژي از مواد چربي ، 50 تا 70 در صد از مواد گلوسيدي و 10 درصد از مواد پروتئيني تهيه شود .

8. تغذيه مکمل : معمولا در شرايط بحراني براي گروههاي آسيب پذيري که با توزيع عمومي مواد غذايي به هر دليل از تغذيه مناسب بهره مند نمي شوند با يک جيره غذاي مکمل به آنها کمک شود . گروههاي آسيب پذير شامل افراد زير 5 سال ، زنان باردار و شيرده ، بيماران وسالمندان مي باشد. توزيع مواداوليه غذايي علاوه بر سهميه همگاني توزيع يک وعده غذاي اضافي درمحلهاي مشخص با حضور و بررسي افراد ذکر شده غذاي مکمل شامل حدود 350 کالري و 15 گرم پروتئين که اين مقدار با توزيع 40 گرم شير خشک بدون چربي ،20 گرم روغن ويا معادل 100 گرم نان قابل تامين است البته غذاي مکمل دوران بسيار مهم 0 تا 2 سالگي مي بايد متناسب با نياز آنها انتخاب وارائه شود .

9. تغذيه آوارگان: يکي ديگر از موارد مهم کمک رساني به افراد آسيب ديده رسانيدن مواد غذايي به آنان مي باشد که در صورت عدم رعايت نکات بهداشتي مي تواند منجر به وخيمتر شدن شرايط شود0

10. تامين غذا براي روزهاي اوليه شروع بحران: در اين زمان به علت استرس از دست دادن نزديکان, نداشتن سرپناه و عدم آگاهي از وضع آينده, افراد دچار کاهش ايمني شده اند و در اثر کمترين آلودگي دچار مسموميت با درصد بالا مي شوند, بنابراين آموزش همگاني با همکاري جامعه علمي , دولت , صنعت و مصرف کنندگان مي تواند در کاهش بيماريهاي حاد و مزمن ناشي از مصرف غذاي ناسالم مفيد باشد. مواد غذايي که توسط افراد خيّر و ارگانهاي دولتي جهت بلاديدگان تهيه مي‌شود , پس از بررسي کيفيت مورد مصرف قرار مي گيرند. بهتر است اولين محموله غذاي کمکي, شامل جيره فردي, غذاهاي مختلف پخته در پوشش يا جعبه نفوذ ناپذير به آب باشد. توصيه مي‌شود در ساعات اوليه بحران از مواد غذايي بصورت کنسرو شده , کمپوت و آب ميوه بسته بندي , خشکبار و فرآورده‌هاي خشک استفاده گردد.

11. تامين غذا بعد از استقرار در اردوگاه : با توجه به وسعت حادثه , اسکان مدت ها طول مي کشد , لذا تغذيه حادثه ديدگان از غذاهاي متداول با در نظر گرفتن عادات غذايي در منطقه وقوع حادثه به طريق زير ممکن است . غذاهاي خشک غير فساد پذير: به طور هفتگي به هر خانوار اسکان داده شده , در چادر تحويل مي دهند تا با آموزش و توصيه‌هاي بهداشتي اقدام به تهيه غذاي دلخواه نمايند. فرآورده‌هاي لبني و پروتئيني و ميوه و آبميوه: اين مواد به علت فساد پذيري و نياز به مصرف سريع و نگهداري در شرايط ويژه روزانه تحويل داده مي‌شود. غذاهاي کنسرو شده و شير استريليزه همراه با ماندگارهاي طولاني , هفتگي تحويل داده مي‌شود.

12. انواع مواد غذايي: از معمولترين انواع مواد غذايي که درشرايط بحراني به آسيب ديدگان داده مي شود مي توان به: نان- انواع کنسروها وکمپوتها - تخم مرغ و شير- ميوه جات وسبزيجات -گوشتاشاره کرد0 قبل از ذکر موارد بهداشتي و نکات ضروري در ارتباط با هر يک از موارد فوق لازم است به اصول کلي کنترل بهداشتي موادغذايي اشاره کرد:

13. الف - نمونه برداري: • نمونه بايد بيانگر تمامي مواد غذايي باشد. • براساس اصول صحيح نمونه برداري باشد (ظرف مخصوص و شرايط حمل به آزمايشگاه) • ب - ارسال به آزمايشگاه: • بدون هيچ تغييرنمونه ارسال شود. • در سريعترين زمان آزمايش انجام شود. • آزمايشگاه مطمئن باشد. • تا جواب قطعي مواد غذايي بي جهت از بين نرود. • ج - گزارش نتايج: ( - ) قابل مصرف ( + ) غير قابل مصرف و نهايتا معدوم شدن مواد غذايي

14. عوارض مصرف مواد غذايي ناسالم وغير مطمئن وعدم دسترسي به غذا: • الف – مسموميت غذايي : در نتيجه مصرف غذاي ناسالم همراه با تهوع واستفراغ و اسهال وسردرد به وجود مي آيد و شامل موارد زير است : • مسموميت ناشي از گياهان و حيوانات • مسموميت ناشي از آلرژي به بعضي مواد و افزودني ها • مسموميت ميکروبي ناشي از باکتري ها و سموم آنها • مسموميت شيميايي ناشي از وسايل نگهداري مواد غذايي • مسموميت انگلي موجود در بسياري مثل گوشت

15. اقدامات لازم هنگام بروز مسموميت: مراکز ومقامات بهداشتي رادر جريان قرار دهيد. نگهداري مواد آلوده جهت آزمايشات لازم جمع آوري نمونه هاي مواد استفراغي دادن اطلاعات کافي به مقامات مسئول وپزشک

16. تو صيه هاي مهم بهداشتي در خصوص تغذيه هنگام بحران: • مطالعه کيفيت مواد غذايي از نظر کشف ، فساد و آلودگي. • بازرسي کيفيت آبي که براي تهيه غذا استفاده مي شود(ميزان آب مورد نياز به ازاي هر نفر 15 تا 20 ليتر در روز ). • مبارزه با حشرات وجوندگان در انبارها وآشپزخانه. • انبار کردن صحيح مواد غذايي وپختن غذا. • دفع صحيح فضولات مايع وجامد. • شستشوي ظروف و گند زدايي. • نظارت بر تهيه وتوزيع غذا. • نظارت بر نظافت ساختمانهاي تهيه وتوزيع غذا.

17. مديريت کارکنان موادغذايي • آموزش کارکنان • تعداد کافي کارگران • بر آورد ميزان نيازهاي غذايي مردم آسيب ديده و محاسبه جيره روزانه آنها به شيوه علمي • تامين انرژي کافي مردم در شرايط اضطراري • استفاده از ليوان ووسايل مشترک ممنوع شود • توجه به تغذيه گروههاي آسيب پذير • رژيم غذايي بايد شامل يک غذاي عمده (نان ) روغن يا چربي ( 20 تا 40 درصد )حبوبات و پروتئينهاي حيواني ومقداري سبزيجات وميوه جات باشد

18. در اردوگاههاي بزرگ براي هر 200 تا 300 خانوار يا هر 1000 تا 1500 نفر يک آشپزخانه سيار در نظر گرفت • عدم تماس مواد خام با غذاي پخته • مواد غذايي طبخ شده تنها به يکي از دو صورت زير قابل نگهداري است : • کاملا داغ ( بالاي دماي 76 درجه ) • کاملا سرد ( دماي کمتر از 10 درجه و ترجيحا پايينتر از دماي 4 درجه يا در دماي انجماد فريزر )

19. در بعضي مکانها نظارت وتوجه خاص مامورين بهسازي ضرورت دارد : - بيمارستانهاي اضطراري - مراکز توزيع شير - انبار مواد غذايي - مراکز تغذيه دسته جمعي - آشپزخانه ها و وسايل نقليه حمل مواد غذايي به طور کلي بهتر است مواد غذايي ابتدا تهيه وپس از پخت در اختيار مصرف کننده قرار گيرد0 گند زدايي ظروف : براي گند زدايي مي توان از کلر به مدت 15 دقيقه استفاده کرد وچنانچه مواد ضد عفوني کننده در دسترس نباشد از آب 80 درجه سانتيگراد به مدت 20-15دقيقه استفاده نمود.

20. بيماريهايي که از طريق مواد غذايي به انسان منتقل مي شود : 1 - بيماريهاي ميکروبي : بيماري هايي که از طريق ميکروب موادغذايي به انسان منتقل مي شود مانند حصبه و شبه حصبه ،مسموميتهاي حاصل از باکتريهاي استا فيلوکوکي ، عفونتهاي استرپتوکوکها، تب مالت ،اسهال و000 2- بيماريهاي ويروسي : مانند گاستروانتيريت ها ،هپاتيت هاي ويروسي 3- بيماريهاي انگلي: الف : انگلي تک ياخته اي در سوانحي مانند سيل که مواد مدفوعي و فرآوردههاي انگلي از طريق آبهاي روان وارد منطقه مسکوني شده وافراد سانحه ديده مجبور به استفاده ازاين آبها مي باشند و يا در شرايطي که افراد آلوده به انگل با افراد سالم در يک سر پناه همنشين مي شوند خطر بيماري انگلي تک ياخته اي مانند اسهال آميبي ، ژ يارديايي ، سيکلوسپوريازيز شديدا افزايش مي يابد .

21. ب : انگلي کرمي : بيماريهاي انگلي کرمي با توجه به ويژگي بيماري زايي بيشتر در دراز مدت حائز اهميت هستند و علاوه بر اپيدمي هاي آني باعث ابتلاي افراد تا ساليان سال و مدتها پس از اعلام وضعيت عادي مي شوندبراي مثال بيماري استرونژيلويديازيز تا چهل سال پس از آلودگي اوليه باعث رنجش بيمار مي گردد وهمچنين بيماري کيست هيداتيد تا 20 سال پس از ابتلاي اوليه علائم بيماري در فرد وجود داردو اين بيماري از طريق خاک در شرايط اضطراري منتقل مي شود که از جمله آن مي توان به آسکاريس ، تري کوسفال و يا کرم شلاقي اشاره کرد 4- مسموميت شيميايي: موادغذايي اگر با مواد شيميايي مثل آهن کشها ، فلزات سنگين جيوه ، سرب ، ارسنيک ، کادميوم تماس يابند باعث مسموميت مي شوند0 5-مسموميت مواد غذايي : که همه گير بوده مانند آسيت ها و بوتوليسم

22. پيشنهاداتي در رابطه با جلوگيري از گسترش بيماريهاي انگلي: • آموزش افراد متخصص در زمينه پيشگيري و جلوگيري از گسترش بيماريهاي انگلي • تهيه وسايل ضروري براي تصفيه آب براي 48 ساعت اول • توزيع دستکش يکبار مصرف در مناطق واجد کمبود آب • تهيه وتوزيع بطريهاي آب مصرفي بهداشتي • تهيه مستراح بهداشتي موقت و افزودن يک چهارم فنجان مواد ضد عفوني کننده پس از هر بار استفاده • ضد عفوني چاهها • آموزش افراد از طريق بلندگو،راديو و اعلاميه • جلوگيري از آزاد گشتن حيوانات و محدود کردن آنها در منطقه محاصره شده • استفاده از مواد مسموميت شيميايي : مواد شيميايي مانند املاح نقره

23. تاثير نوع بلايا بر نوع مشکلات غذايي: هر يک از انواع بلايا اثرات متفاوتي بر مقوله غذا و تغذيه خواهند داشت براي مثال اثر خشکسالي با اثر زلزله و يا سيل متفاوت است ودر مجموع سه قسمت 1- اختلال در توليد 2- اختلال در توزيع 3- آلودگي وسيع مواد غذايي را شامل مي شود . سيل يکي از عمده ترين بلايايي است که آلودگي ها و کثافات را از ساير نقاط حمل مي کند و باعث آلوده شدن واز بين رفتن وسيع مواد غذايي مي شود در زمان بروز ناگهاني کمبود مواد غذايي بايد از افزايش قيمتها وايجاد بازار سياه جلوگيري کرد پيش بيني اين حالت و برنامه ريزي دولت کاملا موثر است . جهت جلوگيري از الودگي مواد غذايي مي بايست در شرايط بحراني مواد در ظروف در بسته باشد. کنترل مواد غذايي: الف – بازرسي ظاهري : شامل رنگ ، بو ، لامسه وچشيدن ب – آزمايش شيميايي : شامل تجسس اسيد سولفوريک وآمونياک ج - کنترل ميکروبي : فرآورده هاي گوشتي ممکن است از طريق وسايل ، ظروف و کارگران تهيه کننده در اثر رعايت نکردن اصول بهداشت هنگام حمل ونقل ، عر ضه و فروش دچار آلودگي ميکروبي شود0

24. بهداشت شير: بايد صد درصد بطور مطلوب تهيه و توزيع شود چراکه اگراز شيرخوب مراقبت نشود باعث بروز بيماريهايي براي انسان خواهد شد منابع آلوده کننده شير : - دامها - فردي که شيرمي دوشد - محيط زيست آلوده - آب آلوده - مگس گردو غبار - ظروف شير سازمان FAO :اين سازمان بيماريهاي منتقله بوسيله شير به انسان را به دو دسته تقسيم نموده است. بيماريهاي عفوني منتقله از حيوان به انسان مانند تب ما لت،سالمونلا ها ، تب کيو ،آبله ،سياه زخم وآنسفاليت هايي که بوسيله کنه به انسان منتقل مي شود . بيماريهاي عفوني منتقله از انسان به انسا ن مانند حصبه ، شبه حصبه ،وبا ، بيماريهاي روده اي ، مسموميت هاي غذايي استا فيلوکوکي ، عفونت استرپتوکوکي ،سل و000

25. با توجه به اين مسائل لازم است شير را سالم در اختيار مصرف کننده قرارداد که بهترين شير در شرايط اضطراري شير پاستوريزه مي باشد که براي پاستوريزه کردن آن از روش HOLDER استفاده مي گردد در اين روش شير در دماي 66-63 در جه سانتيگراد به مدت 30 دقيقه جوشانده وحداکثر 3-2 روز در يخچال مي توان نگهداري نمود ودر جاهاي گرمتر در دماي 18 در جه سانتيگراد به مدت 12- 8 ساعت مي توان نگه داشت. ماده شيميايي براي آزمون شير : متيلن بلو ( آبي متيل )، متيل اورانژ اگر شير ترشيده با شد باکتريها شروع به رشد نموده و رنگ آبي متيل کمرنگ شده و دورش هلال متمايل به قهوه اي ايجاد مي شود وهمچنين وجود کليفرمها در شير پاستوريزه نشانه مهمي از نارسايي پاستوريزاسيون يا آلودگي شير بعد از پاستوريزه کردن است به عبارتي دريک ميلي ليتر شيرنبايد هيچ کليفرمي موجود باشد0

26. انواع کنسرو وکمپوت: • بدليل تنوع موادغذايي کنسرو شده وسهولت نگهداري ا زجمله موادي است که موارد مصرف آن در شرايط اضطراري و براي افراد آسيب ديده بسيار متداول است. • نکات مورد توجه: • - توجه به تاريخ مصرف از نظر خراب شدن مواد داخل بدليل وجود گازهاي شيميايي • - سالم بودن قوطي ( فاقد بر آمدگي وتورفتگي شديد ) • در حالتيکه قوطي موادغذايي مشکوک است داراي يکي از حالات زير مي باشد: • سر قوطي بالا آمده وبا فشاردست به سمت پايين مي رود :مصرف فوري • سر قوطي بالا آمده وبا فشاردست به سمت پايين رفته ولي به جاي خود بر ميگردد: مصرف با احتياط • سر و ته قوطي بالا آمده وبا فشاردست فرونمي رود: غير قابل مصرف

27. بهداشت گوشت : بازرسي کامل گوشت گوشت سالم داراي رنگ شفاف نه ارغواني ونه خيلي رنگ پريده مي باشد. هنگام کشيدن پوست روي آن دوباره به حالت اول برمي گردد. زير نظر داشتن بهداشت کشتارگاهها از نظر خصوصيات حيوان سالم ( ظاهر سالم ، چشم براق ، عدم ترشح آ ب از بيني و بازيگوش بودن حيوان ) چک شدن حيوان بعداز ذبح و خوردن مهر استاندارد دفع بهداشتي فضولات حيوانات در نظر گرفتن منابع آب براي شستشوي گوشت حمل و نقل در ماشينهاي رو بسته صورت گيرد.

28. بهداشت نان :به عنوان معمولترين ومتداولترين ماده غذايي و در عين حال پر مصرف ترين ماده مي باشد که لازم است نکات زير رعايت شود: قبل از بسته بندي حرارت وگرماي آن گرفته شودو فاقد رطوبت تا ازکپک زدن وتوليد قارچ جلوگيري‌شود0 از انباشته شدن بيش از حد نياز جلوگيري شود تا باعث از بين رفتن نان نشود در صورت نبود امکانات پخت از نان خشک استفاده شود0

29. ماهي روش تشخيص ماهي سالم: - سفت بودن گوشت و نداشتن حالت لزجي - هنگام مشاهده چشم ماهي بايد صاف وبرجسته باشد. - گوشکهاي ماهي سرخ و روشن باشد - نداشتن بوي گنديدگي - در ماهي مقعد فرو رفته و رنگ پريده وبسته باشد وشکم بر آمده باشد0 ماهي مي تواند انواع و اقسام بيماريهاي ويروسي مانند هپاتيتA يا ميکروبي را منتقل نمايد لذا بهتر است در شرايط اضطراري از کنسرو سالم استفاده نمود0

30. ميوه ها و سبزيجات: سبزيجات عموما داراي انگل ميباشند که با استفاده از ضدعفوني کننده ها مانندپودرپرکلرين از بين مي روند براي اينکار 1- دو گرم پرکلرين به مدت بيست دقيقه در سبزي ريخته سپس آبکشي و مصرف مي شود0 2- به ازاي هر ليترآب سه تا پنج قطره مايع ظرفشويي به مدت پنج دقيقه و سپس آبکشي شود . علائم فساد در ميوه ها و سبزيجات : 1 - ميوه هاي نرم و کپک زده 2- پوسيده ، لک زده و کرم زده 3- مرکبات نرم و له شده وسبک 4- مشاهده آثار باقيمانده سموم 5- برگهاي لزج ،کثيف و نرم و زبر 6- آلودگي به حشرات ( قارچ و کپک).

31. شرايط نگهداري مواد غذايي در شرايط بحران: عدم جمع آوري و دفع صحيح زباله مي تواند موجب تکثير وافزايش مگس ، موش و ساير عوامل انتقال بيماريهاي عفوني شود و متعاقب آن ارائه خدمات تهيه مواد غذايي دچار اشکال مي گردد بنابراين قبل از انبار کردن مواد غذايي بايد از عدم آلودگي آن مطمئن بود بهتر است از محصولات تازه جهت ذخيره سازي استفاده کرد ومواد کهنه تر اول مصرف شوند غذاهاي الوده ومسموم را معدوم کرد تا از گسترش آلودگي جلوگيري نمايد واز ظروف سر پوشيده و در دار جهت نگهداري مواد غذايي استفاده کرد . مواد غذايي مقاوم به فساد مانند ،شکر ،آرد ، برنج به دور از رطوبت ، گرد و غبار و خارج از دسترس حشرات و جوندگان در مدت کوتاه نگهداري شود. مواد غذايي فساد پذير نياز به شرايط نگهداري ويژه ( يخچال و فريزر) دارد يعني دماي پائين تا باعث کاهش فعاليت ميکروبها شود در صورت عدم تامين دستگاههاي برودتي در شرايط بحران در منطقه وقوع حادثه لازم است در محلهايي به دور از محل ايجاد بحران که شرايط مطلوب مواد غذايي فساد پذير وجود دارد نگهداري نموده و به ميزان نياز روزانه بين حادثه ديدگان توزيع گردد.

32. کمکهاي مردمي در تغذيه بلا ديدگان: از آنجاکه در شرايط وسعت دامنه بلايا استفاده از کمکهاي مردمي اجتناب ناپذيرا ست و کنترل بهداشتي مواد غذايي تحويل شده بسيار مشکل وگاهي غير ممکن است لذا بايد از مردم دعوت شود براي اهداي کمکهاي غذايي فقط مواد اوليه خشک ومقاوم به فساد مانند برنج ، حبوبات ، حلبهاي روغن ، کنسرو ، بيسکويت بسته بندي شده ، قوطي شير خشک ، کمپوت و مرباي بسته بندي و غيره را به مراکز جمع اوري کمکها تحويل دهند تا مورد باز بيني افراد آموزش ديده فرار گيرد در مورد تهيه گوشت مصلحت اين است توسط مسئواين امداد تهيه گردد. در مورد نان در صورت وسعت فاجعه و نبود امکانات بسته بندي حمل نان با رطوبت کمتر از 10 درصد به طور موقت ميتوان از کمکهاي مردمي استفاده نمود.

33. بهداشت آب : کمبود وآلودگي آب در مناطق بلا زده : ازعمده ترين مشکلات در بحران مشکل مربوط به آب است که همواره چه در حادثه چه بعد از آن سلامت مردم را تهديد مي کند، بنابراين در شرايط بحراني فقدان آب از يک طرف و آلودگي منابع از طرف ديگر شدت حوادث را مضاعف ميکند تخريب منابع آبي از قبيل چشمه ،چاه ، قنوات وشکستن مخازن زميني و هوايي ونيز شکستن منابع آب آشاميدني و لوله هاي فاضلاب و تخريب تاسيسات وتلمبه خانه ها همواره با قطع برق از دلايل اصلي قطع آب ويا آلودگي آن در شرايط بحراني مي باشد 0حتي تامين آب توسط تانکرهاي سيار يا نصب تانکرهاي ثابت به دليل عدم حفاظت لازم از برداشت تا مصرف خود نياز به نظارت خاصي داشته و کنترل لحظه به لحظه را طلب مي کند0

34. مهمترين عوارضي که در مورد مسائل بهسازي آب مورد توجه قرار مي گيرد: - نقش مستقيم : حصبه ، شبه حصبه ، اسهال ، وبا - نقش غير مستقيم : مالاريا ، پيوک ، بيلارزيوز تجسس وپيدا کردن منابع آب در شرايط اضطراري و انتخاب منابع مناسب آب : 1- جستجوي منابع آب در اطراف 2- مطالعه وضع بهداشتي منابع آب 3- آب را بايد تامين کرده و سپس آن را تصفيه کرده (ضدعفوني ) و در اختيا رمصرف کننده قرار گيرد0 4- منابع آب نبايد در معرض آلودگي قرار داشته باشند0

35. تجسس منابع آب 1 - شبکه آبرساني : بايد سعي شود از نزديکترين شبکه آب رساني (با آلودگي کم ،انتقال راحت و با اطمينان بيشتري) آب را دراختيار مصرف کننده قرار داد و با هزينه کمتر براي انتقال به اردوگاه استفاده شود براي ضد عفوني آب معمولا از کلر استفاده مي شود حدود 50-40 ميلي گرم در ليتر ودر شرايط حاد بروز بيماريهاي اپيدمي ميتوان غلظت کلر را بالابرد تا 1000 ميلي گرم در ليتر و زمان تماس را نيز افزايش داد0 2- وجود بر که يا چاله پر از آب (استخر آب ) 3- استفاده از چاههاي عميق ،نيمه عميق ويا چشمه 4- شبکه آبرساني خصوصي مثل واحدهاي صنعتي (توليد موادغذايي مثل نوشابه و00) مناسبترين آب در مواقعي که آب لوله کشي در دستر س نيست آب چشمه است که حتما بايد بهسازي چشمه صورت گيرد و بهترين افرادي که مي توانند به انسان کمک کنند افراد خود منطقه مي باشند0

36. چاه: مجراي استوانه هاي قائمي است که سطح زمين را به يک مخزن آب زير زميني متصل مي سازد در صورتي که به اولين طبقه نفوذ ناپذير رسيد و از آب آن استفاده شود چاه کم عمق ولي اگر از طبقه غير قابل نفوذ اول عبور کرده و به طبقات نفوذ ناپذير ديگر برسد و از آب آنجا استفاده شود چاه را عميق گويند در هر صورت براي بهره برداري از آب چاه بايد بهسازي صورت گيرد0

37. نکاتي بهداشتي در مورد چاه آب : 1- دور بودن از چاههاي مستراح و فاضلاب وساير منابع آلوده کننده 2- دو چاه از يکديگر حداقل 30 متر فاصله داشته با شند. 3- چاه فاضلاب بايد پايينتر با شد تا منابع آبهاي زير زميني آلوده نشود. 4- براي حفاظت چاه آب حداقل تا 3 متري ديواره چاه جداره سازي شود. 5- سر چاه حداقل به ارتفاع 5/0 تا 1 متر بالا آورده شود. 6- فاصله ته چاه مستراح يا فاضلاب تا سطح منابع آبهاي زير زميني حداقل 3 متر باشد. 7- اگر چاه آب ريزش دارد بايد از حلقه هاي بتوني استفاده شود و دارا ي شيب باشد (قطر حلقه 5/1 -9/0متر و عمق آن cm 30 باشد ) 8- دور چاه سنگين چين شود.

38. چاه آب چاه فاضلاب 30m 3m منابع زير زميني

39. درب چاه انتهاي شيب شيب سطح زمين سطح زمين سختي خاک

40. مراحل گند زدايي آب چاه : بعد از آماده شدن چاه آب بايد آن رابا استفاده ازکلردرغلظت بالا ضدعفوني کنيم ابتدا به ازاي هرليتر آب130 ميلي گرم کلراستفاده کرده يعني آب کلر درست مي‌کنيم وبراي ضدعفوني از 50 ميلي گرم آن استفاده مي‌کنيم. تعيين حجم آب موجود در چاه : الف – تعيين عمق آب چاه (بر حسب متر h) ب – تعيين قطر چاه ( بر حسب مترa) حجم آب چاه (ليتر) ج – اعداد مربوط به h و a در فرمول زير جايگذاري مي شوند.lit mg د – يک متر مکعب برابر 1000 ليتر آب به شمار مي آيد . 50 1 يعني در هر متر مکعب آب 50 گرم کلر اضافه مي شود.x=50gr 1000

41. آبي که از چاه خارج مي شود بايد در تاريکي ذخيره شود تا از ورود نور به داخل مخزن جلوگيري شود زيرا اگر نور به سطح مخرن بتابد باعث شروع رشد جلبکها مي شود و براي جلوگيري از رشد آنها از کلر يا کات کبود استفاده مي شود. چشمه : از نظر انتقال وسرعت عمل چشمه مناسبترين روش تهيه آب مي باشد که عمل بهسازي بايد از مظهر چشمه صورت گيرد و براي جلوگيري از آلودگي احتمالي به شعاعm 50 از نرده و سيم خاردار استفاده ميشود و همچنين به دور چشمه بايد شيب داد و کانالي براي جمع آوري هرز آب نيز درست کرد0 آبهاي رود خانه: در مواقعي که هيچ گونه امکاناتي نداريم از منابع آبهاي سطحي استفاده مي کنيم که بايد تصفيه شده تا قابل مصرف گردد زيرا داراي آلودگي زياد ، ناخالصي وکدورت وعوامل بيماري زا مي باشد0

42. تانکر آب درشرايط اضطراري : در شرايط اضطراري بخشي از آب مورد نياز مردم توسط تانکرحمل و توزيع مي شود اين تانکرها بايد قبل از حمل تميز وگند زدايي شوند و ميزان کلر باقي مانده اب مرتبا اندازه گيري شود به هر خانواده مي توان ظروفي پلاستيکي يا از آهن گالوانيزه ساخته شده باشد تحويل داد0 درهر محل مخزن ذخيره آب گنجايش تامين براي1000 نفر را داشته باشد و همچنين مخازن سر پوشيده باشد و توزيع آب به وسيله تانکر، بهتر است آب تانکر مستقيما در مخزن بزرگي در اردوگاه تخليه شود اين مخزن بايد سر پوشيده وکاملا محفوظ وداراي دريچه تحويل آب باشد ، ازاين مخزن مي توان لوله کشي لازم در خيابان اصلي اردوگاه انجام داد وبا نصب شيرهايي در اطراف مخزن از آن استفاده نمود، شيرهاي برداشت بهتر است از نوع فشاري باشد0 حداقل فاصله تانکرها تا اولين چادر در اردوگاه 100 متر و ظرفيت تانکر 2000 ليتر مي باشد. تعداد شير تانکرها هر چه بيشتر باشد بهتر است و اين شيرها بايد بهداشتي باشد و هر 100 نفر يک شير برداشتي داشته باشد .

43. ذخيره آب : مي توان از ظروف پلي اتيلن که در داخل زمين کار گذاشته مي شود استفاده نمود وآب در آن ذخيره نماييم و حداقل تماس کلر براي ضد عفوني 30 دقيقه است سپس قابل استفاده مي شود و قادر به تامين 50 مترمکعب آب هستند مخازن در نظر گرفته شده بايد 24-12 ساعت آب اردوگاه را تامين کنند و همچنين از کيسه هاي برزنتي 10 متر مکعبي (حدود 000، 10) ليتر آب براي هر نفر 100 ليتر آب مورد نياز است، بنابراين براي 100 نفر مي توان تامين نياز نمود، اين کيسه 10 متر مکعبي (3 متر طول -2 متر عرض- 5/1متر عمق) را پر کرده ودر سيستم کششي قرار مي دهند0 - اين مخازن بايد پوشيده باشد تا دراثر تابش آفتاب (سبزينه ها ،آرگها، جلبکها ) رشد ننمايند0 - براي جلوگيري ازورودگرد و غبار به داخل آب و همچنين جلوگيري ازنشستن پرندگان برروي سطح آب باورقه هايي از پنبه نسوز يا از بستها ي سيماني روي آن را مي پوشانند اين مخازن داراي شير تخليه ، لوله انتقال آب به داخلش، لوله سرريز ،سوپاپ شناور ومجراي تخليه آب درکف مخزن هستند ومرتب بايد بازديد از اين مخازن صورت گيرد در شرايط اضطراري چون امکانات و وسيله کم ميباشد قاعدتا بايستي روي هر منبع آبي که استفاده ميکنيم آزمايشهاي خاصي انجام دهيم 0 مقدار موادي که به آ ب اضافه مي کنند به عنوان منعقد کننده ها ،ميزان سولفات ، اکسيژن محلول ، PH،مقدار کلر باقي مانده ، مقدار کلري که مي خواهد اضافه شود ، سختي آب ، ميزان آلودگي و000 بايد اندازه گيري شود0

44. تهيه آب سالم و تصفيه وگند زدايي: ازآنجايي که آب مهمترين عامل شيوع بيماري مي باشد سالم وبهداشتي بودن آن بسيارمهم است که به دو روش مي توان آب را تصفيه کرد : 1- فيزيکي 2- شيميايي فيزيکي: الف - جوشاندن : بيشتر عوامل بيماريزاي موجود درآب در حرارت بالاي 60 درجه سانتي گراد به مدت 10 تا 20 دقيقه از بين ميروند با جوشاندن سختي موقت آب هم از بين ميرود و طعم آب دگرگون مي شود. ب - ته نشيني : آب رادر داخل ظرف قرار داده تا مدتي باقي مانده و گل ولاي آن ته نشين شود با اين کار مقداري از ميکروبها ته نشين مي شوند.

45. ج - ته نشين وانعقاد : براي اينکه اين عمل بهتر صورت گيرد به آن موادشيميايي اضافه مي کنند واين مواد به باکتري چسبيده و باعث سنگينتر شدن آن شده وته نشين ميشود مانند کلريد فريک،کلريد فرو،سولفا ت آلومينيوم (زاج سفيد) د - صاف کردن : عبور از صافيهاي شني ، با استفاده از بشکه 90 سانتي متري ، آن را پر از شن کرده پس از عبور آب هم گل ولاي گرفته مي شوند وهم ميکروبها از بين مي روند، بين 95-90 درصد باکتريها از بين ميروند0 تعويض اين نوع صافي به نوع آب بستگي دارد اگر تميز باشد هر 6-5 ماه يکبار در غير اينصورت هر 4-3 ماه يکبار تعويض انجام مي گيرد. ه - فيلتراسيون : از فيلتر و صافي در تصفيه خانه

46. شيميايي : الف - کلر زني : خاصيت بو زدايي وميکروب کشي قوي دارد و ماده گندزدا ، موثر ومفيدي مي باشد که پس از افزودن به آب باعث فعل انفعالاتي با مواد آلي موجود در آب مي شود قسمتي که به شکل ترکيب با مواد آلي در مي آيد از نظر گند زدايي اثري ندارد، بنابراين لازم است به مقدار کافي کلر اضافه نمود تا خاصيت ميکروب کشي لازم راداشته باشد لذا آبهايي با آلودگي بسيار بالا ابتدا بايد صاف وسپس کلر زني شوند قدرت ميکروب کشي کلر در درجه حرارت پائين کمتر است وهر چه PH آب اسيدي تر باشد خاصيت ميکروب کشي کلر بيشتر خواهد بود و پس از افزودن کلر به آب 30 دقيقه صبر کرده وسپس استفاده مي کنيم. ب - کلرور آهک يا گرد سفيد کننده : گرد سفيدرنگ که بوي زننده کلررا داراست 40 گرم کلرور آهک ( 5/2 قاشق چايخوري ) در يک ليتر آب حل کرده اين محلول يک درصد کلردارد و آهک پس ازچند ساعت ته نشين مي شود اين گرد بايد در جا ي خشک ، خنک و تاريک نگهداري شود.

47. ج - هيپوکلريت کلسيم : در اين روش از ماده اي بنام پر کلرين که اصطلاحا هيپوکلريت کلسيم ناميده ميشود استفاده مي شودکه ماده اي سفيد رنگ با خاصيت ضدعفوني کننده قوي که براي ضدعفو ني آب ، سبزيجا ت ، ظروف حمام و دستشويي استفاده ميشود البته اين محلول نمي تواند انگل را از بين ببرد. طرز تهيه : 15 گرم از هيپوکلريت در يک ليتر آب حل کرده و مي گذاريم تا چند دقيقه بماند سپس از محلول بدست آمده 7 قطره به يک ليتر ديگر آب اضافه مي کنيم و حدود نيم ساعت صبر کرده پس از آن براي شرب استفاده مي کنيم .

48. ضد عفوني کردن چاهها : در يک کوزه سفالي که دارا ي سوراخهايي به قطر 5 ميلي متر است در مقابل يکديگر هستند 750 گرم پودر پرکلرين را با 3 کيلوگرم ماسه کاملا مخلوط کرده و داخل کوزه مي ريزيم ودرب آن رامحکم بسته و کوزه را به ارتفاع يک متر از سطح آ ب چاه در داخل آن قرار مي دهيم اين کوزه طبق خاصيت اسمزعملکرده و باعث تصفيه آب چاه مي شود اگر روزانه 1200 ليترآ ب از اين چاه برداشته شود اين مقدار کلرتا يک هفته براي ضدعفوني کافي مي باشد هر چه آب دريافتي بيشتر شود مدت زمان کمتر مي شود و حدودا نيم ساعت پس ازقرارگرفتن کوزه در چاه آب آن قابل استفاده مي باشد و ميزان کلر نيز با استفاده از کيت کلر سنج اندازه گيري مي شود . د - قرص کلر : قرص هالازون (1 قرص 5/0 گرمي ) براي 20 ليتر آب کافي است ولي گران مي باشد. ه - تنتوريد : 2 قطره تنتوريد 2 درصد براي گندزدايي 1 ليتر آب کافي است. و - پر منگنات پتاسيم : بدليل تغيير در طعم و رنگ آب استفاده نمي شود.

49. روشهاي تصفيه آب: استفاده از روشهاي صافي شني کند. استفاده از روشهاي صافي شني تند. قبل از عمل تصفيه هوادهي انجام گيرد بعلت اينکه هوا دهي خود نوعي تصفيه مي باشد. روش عمل : براي تصفيه يک مخزن داريم که ازاين مخزن آب به صورت ثقلي يا پمپاژ وارد قسمت پله پله اي مي شود هنگام هوادهي آب، آهن ومنگنزآن کاهش مي يابد و پراکسيژن ميشود ودرانتها گل ولاي آن ته نشين ميشودتا به حوضچه تقسيم برسد در اين قسمت مواد شيميايي مانند سولفات آلومينيوم يا کلروفرميک به آب اضافه ميشود وبا آب کاملامخلوط و واردحوضچه ته نشيني ميشود در اين حوضچه کنگره هايي به چشم مي خورد آب ازاين کنگره ها عبور کرده و وارد يک کانالي مي شود و از آنجا آب خارج و واردصافي ميشود وسپس به مخازن کلر زني ميرود وسپس قابل مصرف ميشود اگر حجم آب بيشتري را عبور دهيم تصفيه به روش تند واگر حجم آب کمتر باشد به روش کند ميباشد براي صافي ازسنگ آنتراسيت ،قلوه سنگ وشن استفاده ميشود و مقدار ماده شيميايي سولفات آلومنيوم (سولفات فرميک ) براي هر متر مکعب 100- 15گرم مي باشد.

50. آب مورد نياز : 1 - بيمارستانهاي صحرايي 45 تا60 ليتر براي هر نفردر روز 2- محل غذا خوري جمعي 20 تا 30ليتر براي هر نفردر روز سر پناه موقت و اردوگاه 15 تا 20 ليتر براي هر نفردر روز محلهاي شستشو 35 ليتر براي هر نفردر روز اگر محدوديت در مصرف آب نباشد براي هر نفر 100 ليتر درروز توصيه مي شود. نظارت برکيفيت آب اردوگاه : نمونه برداري از آب آشاميدني هدف بدست آوردن قسمت کوچکي از آب است که نمايانگر خصوصيات واقعي منبع اصلي مي باشد.