XX ЗУУН БА XXI ЗУУНЫ ЭХЭН ҮЕИЙН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ОНОЛ БА ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ТАЛБАР

1. XX ЗУУН БА XXI ЗУУНЫ ЭХЭН ҮЕИЙН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ОНОЛ БА ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ТАЛБАР Лекц 5

2. 5.1 Төгс өрсөлдөөний онолын шүүмжлэл 5.2 Төгс бус өрсөлдөөн 5.3 Өрсөлдөөний онолын үзэл баримтлалын үндэслэл 5.4 Аж үйлдвэржсэн нийгэм дэх өрсөлдөөн

3. 5.1 Төгс өрсөлдөөний онолын шүүмжлэл • 1920-иод онд зах зээлийн эдийн засгийн онолд ихээхэн өөрчлөлт оржээ. • капиталын төвлөрөл, монополийн тоо • эдийн засагт төрийн оролцоо • Английн эдийн засагч П.Срафф.

4. П.Срафф <<Өрсөлдөөний нөхцөл дэх орлогын хууль>> 1926 • үйлдвэрлэгч дангаар өрсөлдөх • өрсөлдөгчдийг зах зээлээс хязгаарлах хууль эрх зүйн хориг • хэрэглэгчдийн хүсэл таашаал • Эдгээр нөхцөл байдал нь нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлтийн муруйг салбарын түвшинд авч үзэхэд хүндрэлтэй болгожээ. Ийм зах зээл дээр пүүсүүд нь үнийг өөрчлөх талаар ямар шийдвэрт хүрч болохыг тодорхойлсон байна. Тухайлбал, нэг пүүс үнийг бууруулахад бусад пүүсүүд даган үнийг бууруулснаар тухайн салбарт ашиг буурдаг гэдгийг тогтоожээ. Өрсөлдөөний тухай шинэ сонгодог онолыг шүүмжлэн өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн үед төгс өрсөлдөөний механизм үйлчлэхээ больж улмаар үнэ бүрэлдэх шинэ нөхцлийг олж харжээ.

6. Английн Дж.Робинсон <<Төгс бус өрсөлдөөний эдийн засгийн онол>>, • Америкийн Э.Чемберлин <<Монопольт өрсөлдөөний онол>> бүтээлүүд: • Монополийн нөхцөл дэх үнэ бүрдэлт • Үнийн бус өрсөлдөөн

7. 5.2 Төгс бус өрсөлдөөн • Дж.Робинсоны “ялгаварт үнийн тухай сургааль”. • эрэлтийн мэдрэмж • монопольт өрсөлдөгч зах зээлийг хэд хэд хувааж тэдгээрээс харилцан адилгүй үнэ тогтоосноор олох ашгаа хамгийн их байлгадаг. • Ялгаварт үнэ тогтоох гол нөхцөл нь хүн амын бүлгийн орлогын тэгш бус байдал - дотоод зах зээл дээр өндөр үнэ тогтоох, гадаад худалдаанд демпингийн үнэ тогтоох боломжтой болдог.

8. Дж.Робинсон: мөлжлөгийн мөн чанар • монополь пүүс олон ажилтнуудад нөхцлөө тулган бодит цалин олгож улмаар хөдөлмөрийн ахиу бүтээгдэхүүний ашгийг олдог байна. Харин • Английн эдийн засагч Э.Чемберлин өрсөлдөөн ба монополийн тухай шинэ сонгодог онолыг авч үзэхдээ харилцан бие биенээ үл нөхөх байдлаар авч үзсэн байна. Цэвэр байдлаараа байдаггүй. Бодит амьдралд нэгдмэл байх бөгөөд тухайлбал, монополь өрсөлдөөнөөр илэрнэ.

9. Монопольт өрсөлдөөний Э.Чемберлинийн загвар • А.Пигу анх хэрэглэсэн байдаг. “Хэдхэн тооны үйлдвэрлэгчдийн хоорондын өрсөлдөөн бөгөөд ингэхдээ тэдгээр нь тухайн салбарт ноёлох байр суурийг эзэлсэн байдаг” гэжээ. • Э.Чемберлин үзэхдээ олон тооны үйлдвэрлэгч, худалдан авагчидтай нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг тэнцвэрт үнэ нь үйлдвэрлэлийн зардал буюу нийлүүлэлт болон нийт орлого буюу эрэлтийн муруйгаар тодорхойлогдоно Срафф болон Робинсон нь монополийг зах зээлийн механизмд саад учруулдаг гэж үзсэн бол Э.Чемберлинмонополийн элемент нь өрсөлдөөний системд байдаг хэвийн зүйл гэж үзжээ. Срафф болон Робинсоны онолд зах зээлийн төрийн зохицуулалтыг хүчтэй болгохыг дэмждэг бол харин Э.Чемберлиний үзсэнээр монопольт өрсөлдөөний зах зээлийн механизм нь сөрөг үзэгдлийг бий болгохгүй учраас төрийн оролцоо онц шаардлагагүй.

10. Олигополь болон монополийн онолын математик загварыг Ф.И.Эджуорт, монополийн засаглал ба түүний үнэлгээг А.П.Лернер, өрсөлдөөн ба үнийн ялгаварлалтыг К.Викселль, Францын эдийн засагч математикч, А.О.Курно төгс монополь болон дуополийн онол - үнэ нь төгс монополийн үеийн нөхцлөөс бага байх бөгөөд харин чөлөөт өрсөлдөөний нөхцлөөс өндөр байдаг гэдгийг тогтоожээ. • Дж.Кейнс 1936 онд “Ажил эрхлэлт, зээлийн хүү мөнгөний ерөнхий онол” • Төгс <<цэвэр>> өрсөлдөөн • Монопольт өрсөлдөөн • Олигополь өрсөлдөөн • Цэвэр монополь

11. 5.3 Өрсөлдөөний онолын үзэл баримтлалын үндэслэл

12. Өрсөлдөөний онол: үнийн үнийн бус өрсөлдөөн • нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэх явдлаас аажмаар хувийн нэг бүрийн хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд хүргэж байгаа юм. Ашиг өндөр, хөдөлмөр болон капиталыг хэмнэлттэй ашигладаг салбар.

13. ХХ зууны Р.Макконел, Л.Брю • олон тооны худалдан авагчид • худалдан борлуулагчид • зах зээлийг чөлөөтэй орхих • П.Самуэльсон: олон сая хүмүүсийн мэдлэг, үйл хөдлөлийг нэгтгэх гол хэрэгсэл болж байна гэжээ. Ийнхүү өрсөлдөөн нь үнийн механизмаас хальж гарчээ.

14. 5.4 аж үйлдвэржсэн нийгэм дэх өрсөлдөөн • 1970-аад оны аж үйлдвэржсэн нийгэмд оюуныбагтаамж ихтэй бараа үйлчилгээ. Ийм нөхцөлд мэдлэг, мэдээлэл, мэдээллийн технологи, электрон таваарын үйлдвэрлэл, удирдлагын шинэ систем, аж ахуйн дэд бүтцийн сүлжээ, түүнчлэн санхүүгийн урсгал • өрсөлдөөний давуу тал нь өөрийн үндсэн үүргийн агуулгаас ч хальж гарчээ.

15. В.И Синько бичихдээ “Өнөө үеийн өрсөлдөөн нь дараах үндсэн 3 шинж • Өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн нөхцөлд бүтээгдэхүүний бүхий л үе шатуудад: төсөл, үйлдвэрлэл, борлуулах, үйлчилгээ, хэрэглээ • үйлдвэрлэлийн зардал, үнэ бүрдэлт, үйлдвэр аж ахуйн газрыí зохицолдоо, хэрэглээ • аж ахуй эрхлэх, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг илэрхийлэх

16. С.Г.Светунькова орчин үеийн өрсөлдөөнийг дараах 3 үндсэн хандлагаар • үр дүнгийн өрсөлдөөн: хэрэглэгчийн таашааë, монополийгхязгаарлах, цэвэр байдлаар өрсөлдөх, үйлдвэрлэх болон худалдан борлуулах нөхцлийг сайжруулах. • эрэлт, болон нийлүүлэëтийг тэнцвэржүүлэх • өрсөлдөөнийг салбаруудын зах зээлийн хэлбэрийг тодорхойлдог шалгуур

17. 1960-аад оны зааг дээр өрсөлдөөний онол нь бүс нутгийн шинжлэх ухаантай нийлэх хандлага ажиглагджээ. Өөрөөð хэлбэл, математик арга, өрсөлдөөний мизро эдийн засгийн онолын үндсэн дээр гарч ирсэн гол төлөөлөгч У.Изард, Р. Ричардсон нар юм. Энэ үед өрсөлдөөний онолд Х.Хоттелингийн загвар чухал байр суурьтай болж иржээ. • 1980-аад онд эдийн засгийн федерализмийн онол ихээхэн дэлгэрчээ. Энэ онолд өрсөлдөөнийг бүс нутгийн янз бүрийн түвшинд засаглалыг тогтооход ихээхэн анхаарах болжээ. • 1990-ээд онд төсвийн федерализмийн онол ихээхэн дэлгэрчээ. Энэ онолд өрсөлдөөний онолыг тив, бүс нутгийн өрсөлдөөний харилцаанд авч үзэх болсон байна. Ийнхүү өрсөлдөөн нь улам бүр хил хязгааргүй болж байна. • Áèäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëä ºðñºë人í áàéíãà ÿâàãäàæ áàéäàã. Æèøýýëáýë, òàìèð÷èä ìåäàëèéí òºëºº, á¿õ íàéìàà÷èä èë¿¿ ìºí㺠îëîõûí òºëºº, óëñ òºð÷èä îëîí ò¿ìíýýñ èë¿¿ îëîí ñàíàë àâàõûí òºëºº, ðàäèî, òåëåâèç¿¿ä èë¿¿ îëîí õ¿íèé àíõààðëûã òàòàõûí òºëºº, оðîí íóòãèéí çàõèðãààä õºðºíãºòýé òàòâàð òºëºã÷äèéã òàòàõ, ÿäóóрлыг àðèëãàõûí òºëºº, уëñ îðíóóä ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿ð àøèãòàé áèçíåñ, àæëûí õàìãèéí ñàéí óð ÷àäâàð, áîëîâñðîëòîé àæèëëàã÷äûí òàòàõûí төлөө г.м. õîîðîíäîî ºðñºëääºã. Æèøýýëáýë, àëü íýã îðîí êîìïàíèóäûã ººðòºº òàòàõ çîðèëãîîð áóñàä îðíóóäàä øèíý êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàõã¿é áîëîõ õ¿ðòýëõ õýìæýýíä îðëîãûí òàòâàð, öàëèíãèéí äîîä õýìæýýã áóóðóóëæ áîëíî.

18. http://www.vestnik.fa.ru(20)2001/4.html • Большой экономический словарь. М.:Институт новой экономики, 1997 • http://www.vestnik.fa.ru/4(20) 2001/4html • www.ariom.ru/litera/2003-html/funki.htm • http://www.vestnik.fa.ru(20)2001/4.html • Синько В. Конкурентная среда, необходимая для протзводства конкурентоспособной продукции // Стандарты и качество. 2000 №6, С.38-43 • - Agner Fog,Towards a universal theory of competition and selection • http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B4%D0%BE_%D0%9A%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D1%81%D0%B0