“On Social Activation”

1. “On Social Activation” EU SEMINAR Sustainable Uplifting Client Centred Employment Support Kortrijk, Belgium 9 December 2010 Keynote Speaker: Pascal Tuteleers

2. In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden 1999: transition from the old/passive welfare state to the new/active welfare state • Political project: closing two gaps: • The gap between citizens & ‘politics’ • The gap between the number of people who are ‘active’ (employed) and ‘inactive’ (unemployed) regarding the labour market An ‘activation’ discourse: insitutions and the people working in them, needed to adopt a different approach that prioritised helping people to find work.

3. Activation discourses are nothing new… In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Belgium 1999: Re-integration of unemployed and of people enjoying a minium of existence Prevention of unemployment targetted at the young and the elderly House of Correction Brixton 1840 (treadmill) Goal: social inclusion into society and reducing the dependence on welfare benefits Joining the labour force by means of social integration which labour brings along Salpétrière (Hôpital Général) Paris 1882 Goal: maintening the social cohesion in the society Gerard Duivelsteen Ghent

4. We have to dwell on the policies (‘activation discourses’) where (social) activation projects come about We also have to dwell on what the implementation of these policies mean for the everyday practice of social workers (‘fields of tension’) if we want to talk about ‘social activation’. In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Activation discourses Framework: ‘Fields of tension’ Activation policies emphasizing the stick rather then the carrot’ To discipline To emancipate Activation policies out of fear of the ‘underclass’ Blaming the system Blaming the victim Activation policies aiming at realising social fundamental rights Interpretation of ‘integration’ in a wider sense Interpretation of ‘integration’ in more restricted sense

5. Activation discourses Framework: ‘Fields of tension’ In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Activation policies emphasizing the stick rather then the carrot’ To discipline To emancipate Activation policies out of fear of the ‘underclass’ Blaming the victim Blaming the system Activation policies aiming at realizing social fundamental rights Interpretation of ‘integration’ in more restricted sense Interpretation of ‘integration’ in a wider sense Problem? The realization of ‘activation’ from the perspective of relief or employment policies is different from the perspective of social work or welfare policies (from a social fundamental rights perspective and aiming at full-fledged active citizenship)

6. Social activation can either be seen as a first attempt to guide and support unemployed people – especially longterm unemployed – on their way back to the labour market and to paid employment. It can also be looked at from another perspective, where paid employment is not the ultimate goal, at least not at short notice, but serves as a tool to stimulate people to participate in society in other ways. In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden My definition of SOCIAL activation: to raise social participation and the coming out of social isolation by engaging in meaningful and appropriate activities, which eventually can lead to paid employment

7. Activation discourses Framework: ‘Fields of tension’ In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Activation policies emphasizing the stick rather then the carrot’ 1. Activation as a disciplinary reaction to welfare dependence To discipline To emancipate • Starting point: • Welfare payments were too generous • The old welfare state has become a machine who only rewards, a kind of office window. • It gave rise to a culture of dependence (C. Murray) Activation policies out of fear of the ‘underclass’ Blaming the victim Blaming the system Activation policies aiming at realising social fundamental rights Interpretation of ‘integration’ in more restrcited sense Interpretation of ‘integration’ in a wider sense Policies no longer made a distinction between ‘deserving’ and ‘undeserving poor’ and the poor were regarded as rational beings who carefully weighted the advantages and the disadvantages of paid employment and instead choose for social benefits.

8. 1. Activation as a disciplinary reaction to welfare dependence Some objections In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden To ‘activate’: people can not ensconce themselves in this culture of dependence & citizens must exert themselves in order to re-integrate professionally and/or socially It is too easy simply stating that activation policies of the new welfare state equals discipline and sanctioning: who can be opposed to the activation of welfare benefits in order to prevent poverty and welfare dependence? My objections are primarily dealing with the way this is done! Social security compensates too much on a passive way social exclusion (from the labour market for example) and does too little to actively contribute to the reintegration of those involved ‘Rights and duties’ become contractually tied up and social policies translated this into a ‘responsibility discourse’ • Features of this kind of measures (as a way out of the ‘new social issue’): • - ‘Activating’ character of those measures • Going local (territorialisation) • remaking inquiries into the concept of ‘social justice’ • Murray: ‘Social policies must therefore emphasize the stick rather then the carrot’ [werkvorm Antwerpen] ‘One must constantly watch over the limits of clients. Nowadays , it looks like there is a constant struggle between the clients wish to be ‘authentic’ and policy demands’

9. 1. Activation as a disciplinary reaction to welfare dependence Some objections In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden This discourse on activation suited very well an ongoing debate (‘epoch’) (with negative effects for the ‘underclass’), like: Increasing conditionalisation (Conditionalisation often coincides with a strengthening of controlling practices and an active use of sanctions) Increasing social juridisation In short: unclear and strained relations between ‘rights and duties’. Social workers find themselves constantly in a field of tension between emancipation and discipline, between confiding in a person and pointing out someones duties and obligations

10. Activation discourses Framework: ‘Fields of tension’ In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Activation policies emphasizing the stick rather then the carrot’ To discipline To emancipate 2. Activation out of fear of the ‘underclass’ Blaming the victim Blaming the system Activation policies aiming at realising social fundamental rights Interpretation of ‘integration’ in more restrcited sense Interpretation of ‘integration’ in a wider sense

11. 2. Activation out of fear of the ‘underclass’ In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Starting point: Concern for a final rupture between the underclasses and the rest of society fear of the middle classes of an increasing disfunctioning of society by which unwanted effects of the existence of an underclass is experienced as threatening ‘Elites didn’t define social problems as neediness as such, rather as a number of specific consequences of poverty’. Conservative ethics: avoiding that work ethics and social and political stability would be endangered Activation therefore must emphasize closing the gap between the ‘underclasses’ and ‘the rest of society’ by partial reintegration, not by an radical redistribution of means (see also: the one-sidedness of activation policies)

12. 2. Activation out of fear of the ‘underclass’ In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Dalrymple’s key insight in Life at the Bottom is that long-term poverty is caused not by economics but by a dysfunctional set of values, one that is continually reinforced by an elite culture searching for victims. This culture persuades those at the bottom that they have no responsibility for their actions and are not the molders of their own lives. They ensconce themselves in this culture of dependence and Dalrymple reacts against their apologetically use of language which ables them to deny every responsibility

13. 2. Activation out of fear of the ‘underclass’ Some objections In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Complaining and moral wining (cultural pessimism) temporarily relieves anxiety but offers little concrete solutions or inspiring worldviews on the future of the world Activation policies conceal a morality: one assumes that individuals and people do not possess the necessary knowledge, skills or competences for full-fledged social participation Is social work willing to resocialize their target groups according to these standards?

14. 2. Activation out of fear of the ‘underclass’ Some objections In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden Restrictive activation Reflexive activation Moralizing activation discourses –mostly out of fear of the underclass- conceal structural causes and explanations and neglect the institutions who produce this social exclusion. They facilitate stigmatization, if not blaming, of individuals and people. One must find a balance between ‘blaming the victim’ and ‘blaming the system’ Skills and competences are mainly being translated as the necessary requirements to adapt to the labour market (individual responsability). Tendency to think less structural, to problematisize those who are social excluded rather then problematisize social exclusion itself Practitioners tend to focus on short term goals and on social skills who give immediate access to the labour market Social exclusion is viewed reflexively against a broader social, political and economical background Practitioners are constantly searching for balances between social policies and labour market goals on the one hand, on the other hand the ‘lifeworld’ of their participants. It is al about an open-ended process

15. Activation discourses Framework: ‘Fields of tension’ In 1999: paarse regering introduceert de “actieve welvaartstaat’ nav de groeiende kloof tussen het aantal actieven en inactieven op onze arbeidsmarkt: ° van het (RE)activeringsdiscours: - het herinschakelen van werklozen en bestaansminimumgerechtigden in de arbeidsmarkt en de preventie van werkloosheid bij zowel jongeren als ouderen moest leiden tot sociale insluiting in de maatschappij en tot het verminderen van uitkeringsafhankelijkheid - participatie aan de arbeidsmarkt als middel om -via maatschappelijke integratie die arbeid met zich meebrengt- de sociale cohesie in een samenleving in stand te houden To discipline To emancipate Blaming the victim Blaming the system Activation policies aiming at realising social fundamental rights 3. Activation as a realization of social fundamental rights Interpretation of ‘integration’ in more restricted sense Interpretation of ‘integration’ in a wider sense

16. 3. Activation as a realization of social fundamental rights • A succession of three generations of fundamental rights • ‘Freedom rights’ (till WWII) • ‘Human rights’ (since WWII) • ‘Solidarity rights’ Such as: the rights of individuals to equal treatment before the law, freedom of speech, freedom of religion, freedom of association, privacy, right to vote, etc Universal Declaration of Human Rights (U.N.) : right to work and free choice of labour, right to social assistance, protection of public health and moral, medical and judicial assistance, decent housing, etc. A fundamental right to participate, to cultural participation, to being a part of a community (bonding and bridging)

17. 3. Activation as a realization of social fundamental rights Activation as an emancipatory project Starting point: the social fundamental rights and their potential Striving for active citizenship Dominant in the activation approach, known since the eighties in the Belgian human services sector Opposite to the right for social benefits is the right for social integration as a remedy for social exclusion

18. 3. Activation as a realization of social fundamental rights Hence: my definition of social activation to raise social participation and the coming out of social isolation by engaging in meaningful and appropriate activities, which eventually can lead to paid employment By means of social activation measures, recipients of social security benefit must have the opportunity, even the right to fulfill and engage in social meaningful and appropriate activities Concrete activation initiatives must also take in account (and connect with) the broader social debate surrounding ‘activation’. Social work must ask oneself (reflexivity) which normality norms are inherent to any analyses on which activation discourses are founded on Key insight n° 1: there is a TENSION, not a contradiction, between labour market policies en welfare policies How to look at ‘people’ and their ‘context’

19. How to look at ‘people’ Hence: my definition of social activation Members of vulnerable populations are not only considered as rational beings, rather as relational beings who want to be heard, noticed and recognised/respected. I refer to them as ‘social superfluous’ (taking in account the social reaction) People become ‘people’ by means of their interdependency with other people. to raise social participation and the coming out of social isolation by engaging in meaningful and appropriate activities, which eventually can lead to paid employment Social activation is all about learning people to make choices about the life they want to live (and which is meaningful to them) The social ‘dimension’: trying to give people a meaningful ‘position’ in the broader social network, eventually with a return for the neighborhood or community. Respecting people is also ‘responsibilization’

20. How to look at ‘people’ Hence: my definition of social activation Members of vulnerable populations are not only considered as rational beings, rather as relational beings who want to be heard, noticed and recognised/respected. I refer to them as ‘social superfluous’ (taking in account of the social reaction) People become ‘people’ by means of their interdependency with other people. to raise social participation and the coming out of social isolation by engaging in meaningful and appropriate activities, which eventually can lead to paid employment For practitioners this means that social engagement (commitment) can only grow from the bottom-up and from inside-out. Which explains the use of the ‘lifeworld’ as point of view of any analyses of the problem and the use of al ‘lifewordly’ vocabulary

21. Hence: my definition of social activation How to look at their ‘context’ Their ‘context’ is a survival context ! to raise social participation and the coming out of social isolation by engaging in meaningful and appropriate activities, which eventually can lead to paid employment Surviving networks with a demanding feature Centered inwards (rather then mobilizing towards outsiders) People first try to fulfill their basic elementary needs (and those of their relatives and family) before trying to fulfill other social needs (which is more often a expression of their frustration) Moreover, they tend to carry along a history of acquired dependence on many institutions: people are not automatically triggered to make a difference in the given situation and to engage in active citizenship Key insight n° 2: caring is an essential part and feature of social activation, not a seperate one!

22. Hence: my definition of social activation How to look at initiatives [final key insight] Trampoline Social activation aims at helping people to recognise their personal and social issues, at broadening their point of view and at translating those questions into concrete engagement • Social activation as a state of actively seeking out (outreach) or specifically addressing people • Social activation as a way to intensify the deeper sense of issues living amongst people • Social activation as a way to develop leadership in one’s own organization, their peer-network and/or the community (neighborhood) • Social activation as engaging in active citizenship • Social activation as a way of (self)advocacy.

23. Hence: my definition of social activation How to look at initiatives [final key insight] The global initiative is viewed as a trampoline: Advantage: people can engage differently at different moments within the same initiative Without any urge to exclude people and without any urge to dictate that people have to gradually engage in all subactivities It allows initiatives to stress voluntary instead of conditionality That was why I had no problem with certain workfare polices but that is the reason why I –amongst others- problematized the way this is implemented. to raise social participation and the coming out of social isolation by engaging in meaningful and appropriate activities, which eventually can lead to paid employment