Dziedzictwo kulinarne i rzemieślnicze

1. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 Dziedzictwo kulinarne i rzemieślnicze Badania przeprowadzone na obszarze działania Stowarzyszenia – Lokalna Grupa Działania Dobre Inicjatywy Regionu (Gminy Dobrzany, Ińsko, Recz)

2. Wstęp Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

3. Stowarzyszenie - Lokalna Grupa Działania Dobre Inicjatywy Regionu obejmuje swoim działaniem gminy: Dobrzany, Ińsko (powiat stargardzki) i Recz (powiat choszczeński). W niniejszym opracowaniu zawarto wyniki badań dotyczące tego obszaru. Niezwykle trudno odnieść się do dziedzictwa kulinarnego i rzemieślniczego z czasów przed 1945 r. Pozostałe informacje są jedynie szczątkowe. Na omawianym obszarze można zwrócić uwagę na pozostałości działalności stolarskiej. Szczególnie na terenie gminy Dobrzany pozostała duża ilość dobrze zachowanej stolarki okiennej i drzwiowej. Okres po IIwojnie światowej jest łatwiejszy do zbadania. Pozyskiwanie informacji o interesujących produktach można dokonać poprzez wywiad środowiskowy i dotrzeć do źródła ich wytwarzania.

4. Rys historyczny obszaru Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

5. W średniowieczu, do drugiej połowy XIIIw., obszar dzisiejszych gmin: Dobrzany, Ińsko i Recz leżały w granicach Pomorza. Pod koniec tego samego stulecia Brandenburgia nasiliła swoją ekspansję w kierunku wschodnim i zagarnęła część pomorskich ziem. Po 1295 roku, obszar ten wszedł w skład utworzonej nowej Marchii. Na jej terenie zaczęły powstawać nowe osiedla, w tym miasta. Miastami leżącymi w Nowej Marchii było Ińsko i Recz. Dobrzany ulokowane zostały przez rycerstwo już na Pomorzu. Dobrzany w średniowieczu i wczesnych czasach nowożytnych stały w cieniu potężnego, jak na owe czasy, zamku Szadzko. Początkowo dysponowali nim członkowie rodu von Steglitz. Po ich wymarciu zamek przejęli książęta Pomorscy, w imieniu, których zarządzali nim członkowie takich wybitnych pomorskich rodów jak: von Borck, von Dewitz czy von Wedel. W latach 1618-1648 w Europie trwały działania militarne związane z wojną trzydziestoletnią. Nie ominęły one Pomorza. Była to najbardziej destruktywna wojna dla gospodarki, w dziejach ludzkości. Na mocy układu pokojowego (Westfalskiego), zawartego w 1648 r., terytorium pomorskie na zachód od Odry należeć miały do Szwecji, a na wschód od tej rzeki do Brandenburgii (w tym Dobrzany). Z czasem (1701 r.) państwo brandenburskie zostało przeistoczone w Prusy, a od 1871 (zjednoczenie Niemiec) weszło w skład Cesarstwa Niemieckiego. Po zakończeniu w 1945 r. II wojny światowej, dzisiejszy obszar działania LGD (Dobrzany, Ińsko, Recz) został wcielony w obszar Polski. Wkrótce na ten teren zaczęli przyjeżdżać polscy osadnicy, głównie z kresów wschodnich i centrali.

6. Przed rokiem 1945 Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

7. Przed nadejściem rewolucji przemysłowej, którą przyniosło XIX stulecie, wytwarzanie produktów, czy to spożywczych, czy rzemieślniczych było zajęciem na mniejszą skalę. Wiele produktów robiono ręcznie. W miastach duże znaczenie miały cechy, które specjalizowały się w danej dziedzinie. Mniejsze miejscowości również miały swoich wytwórców. Działalność poszczególnych wytwórców uzależniona była od potrzeb i warunków życia mieszkańców. Wiele zawodów było z biegiem czasu coraz miej spotykana, by całkiem zniknąć. Niektórzy rzemieślnicy, jak kowal, nie mogło narzekać na brak pracy. Szczególnie na wsi. Już na początku kolonizacji bardzo ważną funkcję pełniły młyny. Na ich budowę trzeba było uzyskać pozwolenie od feudała. W Dobrzanach młyn wodny powstał przy odpływie ze stawu. Widać go na przekazie ikonograficznym z mapy Lubinusa, z1618 r. W tym czasie, w mieście był jeszcze jeden młyn wodny, a później (1923 r.) dwa wiatraki. Istniało także wiele innych młynów w różnym czasie, np. w Białej (2 przy drodze do Lutkowa ((jeden czynny, aż do 1945 r.)), w Bytowie, w Błotnie z kolei był wiatrak. W Krzemieniu otrzymano pozwolenie na budowę młyna już w 1296 r. Źródła pisane mówią także o młynach w Ińsku, Reczu, Ciemniku czy Linówku i innych skupiskach ludzi.

8. W przeszłości bardzo popularnym zawodem był kowal. Aż do 1945 r. można odnotować działalność kuźni niemal w każdej miejscowości. Kolejnymi były zawody związane z obróbką drewna. Do dnia dzisiejszego pozostałością po dawnych zakładach stolarskich są drzwi i okna. Wytwory te służą ludziom do dziś. Warto zaznaczyć w tym miejscu, że swój udział mają w tym także kawale, produkujący części metalowe jak okucia i zawiasy. Z terenu działania LGD wyróżnia się pod tym względem miejscowość Lutkowo, która mogłaby się stać wioską tematyczną. Na brak zajęcia nie mogli narzekać inni rzemieślnicy jak np. krawiec, tkacz, płatnerz, rymarz. Bardzo trudno jest scharakteryzować dziedzictwo kulinarne badanego regionu sprzed 1945 r. Źródła nie wymieniają produktów tylko cechy, zakłady z „branży spożywczej”. W tej kategorii możemy mówić o jeszcze większym zapotrzebowaniu niż w dziedzinie rzemieślniczej. Wszak człowiek nie Może się obejść bez jedzenia. Tu najbardziej rozpowszechnione były karczmy, zajazdy, gospody. Region o tak długich tradycjach z pewnością dorobił się własnych potraw, które podawane były w takich miejscach. Skład potrawy uzależniony był najpewniej od zasobów naturalnych obszaru. Ludność korzystała zapewne nie tylko z dobrodziejstw rolnictwa, ale także lasów czy jezior. Warto wyróżnić spośród innych zakładów obszaru mleczarnie i gorzelnie. Godny odnotowania jest piwowar z Szadka, który wymieniany jest już w końcu XVIII w.

9. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 1. Pieczęć cechu szewców i pantoflarzy z Dobrzany, pochodząca z 1853 r.

10. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 2. Pieczęć cechu piekarzy i młynarzy z Dobrzan, pochodząca z 1854 r.

11. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 3. Pieczęć cechu sieciarzy z Ińska, pochodząca z 1505 r.

12. 4. Rak na notgeldzie (banknocie zastępczym) z 1921 r. Rak wiązał się z miejscową legendą, jego wizerunek zamieszczano na banknotach i pocztówkach z Ińska mimo, że nie ma go w herbie miasta. Był on znakiem rozpoznawczym miasta, które już na początku XX stulecia było ośrodkiem wypoczynkowym. Na zasadzie domysłów można wnioskować, czy miał on także wpływ na wyroby kulinarne.

13. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 5. Widok Dobrzan z mapy Lubinusa wydanej w 1618 r. Przy wyjeździe z miasta (u dołu), po lewej stronie widać młyn wodny.

14. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 6. Widok Ińska z ok. 1710 r. autorstwa Daniela Petzolda.

15. 7. Kościół pw. Chrystusa Króla w Reczu.

16. 8. Drzwi do domu nr 45 (Lutkowo).

17. 9. Drzwi do domu nr 45, zbliżenie (Lutkowo)

18. 10. Drzwi do domu nr 45, klamka (Lutkowo).

19. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 12. Zamek puszkowy od drzwi domu nr 45 (Lutkowo). 11. Zasuwa górna od drzwi domu nr 45 (Lutkowo).

20. 13. Drzwi do domu nr 31 (Lutkowo).

21. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 14. Drzwi do domu nr 31, zbliżenie (Lutkowo).

22. 15. Drzwi do domu nr 64 (Lutkowo).

23. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 17. Drzwi domu nr 28, klamka (Sicko) 16. Drzwi domu nr 28 (Sicko)

24. Koła Gospodyń Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

25. Studnica 18. Świetlica w Studnicy

26. W miejscowości Studnia (Gmina Ińsko) bardzo prężnie działa Koło Gospodyń Wiejskich, pod przewodnictwem Pani sołtys Doroty Putrykus. Powstało ono i zostało zarejestrowane w 2005 r., do czego przyczynił się w dużym stopniu ówczesny sołtys Stanisław Putrykus. Członkini Koła mają do dyspozycji nową i dobrze wyposażoną świetlicę. Koło Gospodyń uczestniczy w wielu okolicznych imprezach, takich jak Dni Ińska czy Dni Łobza. Członkinie Koła organizują także imprezy w swojej miejscowości, są to: Dni Studnicy, Sylwester, Andrzejki, Mikołajki, Dzień kobiet, ogniska, dożynki. Podczas wszystkich wymienionych imprez, ich uczestnicy mogą skosztować wyrobów Koła Gospodyń. Wśród tych wytworów nie ma żadnych szczególnych, które byłyby unikalne i mogące kandydować na listę produktów tradycyjnych. Wyroby te są powszechnie znane. Warto zaznaczyć, że wszystkie potrawy są robione w sposób domowy, bez używania składników pozyskanych w nienaturalny sposób. Należą do nich pierogi („ruskie”, z mięsem), bigosy, paszteciki, sałatki, pieczywa mięsne i potrawy rybne. Produkcja poszczególnych potraw uzależniona jest od dostępu do niezbędnych składników, jak np. ryby, czy dziczyzna. Do Koła Gospodyń należy dziesięć pań. Najstarsza z nich ma sześćdziesiąt lat. Są to osoby, których rodziny po II wojnie światowej przybyły z Polski centralnej, terenów obecnej Ukrainy, a nawet Litwy. Koło Gospodyń Wiejskich w Studnicy nie generuje żadnych wytworów rzemieślniczych.

27. Sicko 19. Świetlica w Sicku

28. Koło Gospodyń Wiejskich w miejscowości Sicko (Gmina Recz) zostało zarejestrowane 12 grudnia 2009 r. Należy do niego ok. 10 pań, którymi przewodzi Pani Beata Serdyńska. Najstarsze członkinie tego zgromadzeni mają powyżej sześćdziesiąt lat. Koło ma do dyspozycji świetlice wiejską. Jest to budynek o metryce sprzed II wojny światowej, do ok. lat siedemdziesiątych XX wieku, mieściła się tam szkoła podstawowa. W czasie, gdy Koło zostało zarejestrowane budynek był nie najlepszym stanie. Dzięki aktywnemu działaniu członkiń Koła, w tym pozyskiwaniu funduszy, obiekt był remontowany. Gospodynie z Sicka biorą udział w licznych imprezach: Dni Recza, Dni Choszczna, Dożynki gminne, powiatowe, diecezjalne (Recz, Choszczno, Barzkowice, Pyrzyce). Podejmowany jest także trud organizacji własnych imprez, takich jak: dzień kobiet, dożynki, Sylwester, Mikołajki, zakończenie wakacji, ogniska, kuligi i wycieczki. Nawiązano też współpracę z Ośrodkiem Pomocy Społecznej.

29. Podczas wymienionych powyżej imprezach, Koło Gospodyń prezentuje swoje wyroby kulinarne i rzemieślnicze. Zalicza się do nich powszechnie znane potrawy: ciasta, bigos i pierogi. Na szczególną uwagę zasługują pierogi z miętą. Dodawanie mięty do tradycyjnych pierogów z ziemniakami i serem nie jest często spotykane, choć znane w innych rejonach kraju. Wśród wyrobów rzemieślniczych niema niczego, co można by nazwać tradycyjnym. Są to wyroby, tworzone powszechnie znanymi metodami. Głównym materiałem najczęściej jest siano i papier. Do wyrobów należą najróżniejsze stroiki, bombki i choinki. Rodziny członkiń Koła należą do ludności, która przybyła na Pomorze Zachodnie z kresów wschodnich i Polski centralnej.

30. Wyroby rzemieślnicze koła gospodyń wiejskich z Sicka 20-28 Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

31. 20. 21. 22.

32. 23. 24. 25.

33. 26. 27. 28.

34. Biała 29. Świetlica w Białej

35. Koło Gospodyń Wiejskich w miejscowości Biała (gmina Dobrzany) zostało zarejestrowane ok. 2006 r. Członkinie korzystają z świetlicy wiejskiej. Przewodniczącą jest Wioletta Małkowska. Jak powyżej opisane Koła Gospodyń, i to organizuje szereg imprez w swojej miejscowości. Są to: Dożynki, Sylwester, Mikołajki, dzień kobiet, „dzień chłopa”, dzień matki, dzień dziecka, dzień strażaka, ogniska. Panie aktywnie uczestniczą także w imprezach i uroczystościach w gminie Dobrzany i poza nią: gminne dożynki w Barzkowicach, dni Dobrzan. Osoby należące do Koła Gospodyń Wiejskich w miejscowości Białą należą do ludności mającej swoje korzenie na kresach wschodnich i w Polsce centralnej. Wyroby kulinarne należą do potraw powszechnie znanych. Są to pierogi, zupy, surówki i ciasta. Na szczególną uwagę zasługuje smalec, potocznie nazywany „Smalcem Eleganckim”. Wyjątkowość tej potrawy tkwi w dodatkach, które dodaje się to tradycyjnego smalcu. Produkt ten nie jest masowo sprzedawany w postaci porcji, które charakteryzowałyby się formą. Należy go zakwalifikować do szóstej kategorii produktów tradycyjnych gdzie znajdują się oleje i tłuszcze. Najczęściej smalec jest podawany na kromkach chleba wraz z ogórkiem. Konsystencja potrawy jest gęsta i jak każdy smalec charakteryzuje się dużą lepkością. Smak omawianego produktu jest słodko-winny. Kolor smalcu zbliżony jest do barwy mielonych orzechów. Początkowo „Smalec Elegancki” był wytwarzany w kuchniach domowych według przepisu przywiezionego z obszarów Inowrocławia. Po zarejestrowaniu Koła Gospodyń Wiejskich w Białej smalec stał się jedną z jego głównych potraw.

36. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 30. Świetlica w Białej, widok wewnątrz

37. 31 32.

38. „Smalec Elegancki” 33. 34. 35.

39. Gospodarstwo Agruoturystyczne Targieniówka Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 (Gołąbki po dobrzańsku z grzybami lub bez)

40. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 Na uwagę zasługuje gospodarstwo agroturystyczne Targieniówka (Ognica 66, 73-130 Dobrzany), prowadzone przez Teresę i Eugeniusza Radożyckich. W sporządzaniu potraw duży udział ma Pani Janina Kruszyńska. Gospodarstwo aktywnie uczestniczy w różnych imprezach w tym konkursach kulinarnych: dożynki gminne, dożynki powiatowe, dożynki wojewódzkie, prezentacje bożonarodzeniowe w Barzkowicach, Jarmark Jakubowy. Potrawy głównie podawane są klientom gospodarstwa. Wytwarza się twarożek z koziego mleka. Jednak szczególną uwagę należy zwrócić na „Gołąbki po dobrzański z grzybami lub bez”. Ową potrawę sporządza się według przepisu:

41. (Gołąbki po dobrzańsku z grzybami lub bez) Składniki. 1 główka kapusty (średniej wielkości). 1 szklanka ryżu. 1 kg mięsa wieprzowego lub mieszanego (0,5 wieprzowego, 0,5 drobiowo-wołowe). Jeśli gołąbki mają być bez grzybów należy pominąć ten punkt natomiast jeśli potrawa ma być z grzybami to do składników należy podać 25 dek pieczarek lub innych grzybów. 2 cebule (średniej wielkości). 2 surowe jajka. 2 ząbki czosnku. 2 duże łyżki masła. Pieprz czarny mielony i sól do smaku. 1 duża łyżka oleju.

42. Wykonanie Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

43. Przygotowanie liści. 1.Kapustę oczyścić, wyciąć głąb, umyć i „ogotować” w lekko osolonej wodzie z dodatkiem pół łyżki smalcu (by liście nie łamały się przy zawijaniu farszu). 2. Ugotowaną kapustę wyjąć do miski i odsączyć. Duże-zewnętrzne liście odciąć przy nasadzie główki, by każdy liść był osobno. Następne ostrym nożem wyciąć rdzeń liści. b. Przygotowanie farszu. 1.Mięso mielimy na drobnym sitku maszynki z jedną surową cebulą. 2.Pieczarki myjemy, ścieramy na dużych otworach tarki jarzynowej i smażymy na jednej łyżce masła. 3.Ryż gotujemy w 2 szklankach wody z dodatkiem jednej łyżki masła. 4.1 ziarenka ziela angielskiego oraz mały listek laurowy (ryż nie może być rozgotowany). 5.Do ostudzonego ryżu dodajemy zmielone mięso, usmażone pieczarki, cebule, rozdrobniony czosnek, jajka, sól i pieprz do smaku. 6. Wszystko razem należy wyrobić ręką.

44. c. Formowanie gołąbków. 1. Na liście nakładamy farsz. Brzegi liści kapusty zakładamy na farsz zawijając boki liścia do środka i zrolować od szerszej strony ku węższej. d. Układanie gołąbków w rondlu. 1. Gołąbki wkładamy do rondla wyłożonego liśćmi kapusty. Gołąbki ściśle układamy w rondlu w dwóch lub trzech warstwach. 2. Na gołąbki kładziemy tłuszcz (2 łyżki smalcu lub masła). Do tego dodać 2 ziela angielskie i 1 liść laurowy (rozkruszony). 3. Ułożone gołąbki przykrywamy liśćmi i podlewamy przegotowaną wodą (3/4 szklanki). e. Gotowanie gołąbków. 1. Gołąbki gotujemy w rondlu na kuchni lub w piekarniku od 1,5 do 2 godzin. Temperatura powinna wynosić 185ºC. f. Jeśli gołąbki są z grzybami, polewamy je sosem grzybowym lub pieczarkowym. Gołąbki bez grzybów polewamy sosem pomidorowym.

45. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 Omawiana powyżej potrawa posiada gęstą konsystencje, pikantny smak, w przekroju szary kolor i zapach kapusty. Należy ją zakwalifikować do ósmej kategorii produktów tradycyjnych: gotowe dania i potrawy. Osoby sporządzające „Gołąbki po dobrzańsku” należą do ludności mającej korzenie w Polsce centralnej.

46. Nie funkcjonująca obecnie restauracja „Słoneczna Przystań” Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42

47. Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42 W Dobrzanach funkcjonowała niegdyś restauracja (do ok. 1992 r.). Nosiła nazwę Słoneczna Przystań. W menu klienci mogli znaleźć dwa unikalne dania: śledź po dobrzańsku i rożki dobrzańskie. Obie potrawy powstały na początku lat osiemdziesiątych XX w. Ich powstanie nie przypisuje się pojedynczym osobom, czy danym rodzinom. Produkty powstały w kuchni tejże restauracji, opracowane przez zespół pracowników (wśród nich była Pani Teresa Knape, która pracowała w restauracyjnej kuchni do 1988 r.).

48. Śledź po dobrzańsku. • Szczególny w tej potrawie jest sos, którym polewamy filet śledziowy (niemoczony tylko umyty). Owy sos głównie sporządza się z cebuli i jabłek: • Cebulę kroimy w cienkie talarki, posypujemy odrobiną soli, cukrem • i pieprzem. To wszystko musi zostać zmacerowane (wyduszone). • W takiej samej ilości kroimy drobno w kostkę jabłko i mieszamy • z wcześniej opisaną cebulą. • 3. Do tego dodajemy majonez z kwaśną śmietaną (pół na pół). Ilość uzależniona jest od ilości przyrządzanych filetów. • 4. Na ułożony filet śledziowy układamy ten sos. • Najlepiej danie podawać na drugi dzień by śledź przesiąkł sosem. • Śledź po dobrzańsku sporządzany był w różnych ilościach w zależności od zamówienia. Podawano go na talerzach lub tacach. Potrawę sprzedawano na kilogramy. • Potrawa posiadała ostry smak, ostro-winny zapach, kremowo-biały kolor • i gęstą konsystencje. • Potrawę należy zaliczyć do trzeciej kategorii produktów tradycyjnych: produkty rybołówstwa, w tym ryby.

49. Rożki dobrzańskie. 1. Ciasto ziemniaczane (jak na kopytka) uformować w kwadrat (12x12 cm grubość od 6 do 8 mm). 2. Sporządzenie farszu. a. Ugotowane mięso z kurczaka kroimy w drobną kostkę. b. Do tego można dodać marchew i pietruszkę z wywaru. c. Dodajemy jajka ugotowane na twardo, pokrojone w kostkę. d. Dodajemy przysmażoną cebulkę (zaszkloną). e. Dodajemy przypraw: sól, pieprz, zieloną pietruszkę. f. Wszystko mieszamy. 3. Farsz kładziemy łyżką na uformowany kwadrat ciasta i zaginamy po przekątnej, by powstał rożek (trójkąt). 4. Następnie należy to panierować i usmażyć na głębokim tłuszczu. Rożek ma formę trójkąta. Waży ok. 100 g. Produkt posiada gęstą i lepką konsystencję, pikantny smak, łagodny zapach i złocisto brązową barwę. Najczęściej rożki były podawane z klarownym barszczykiem. Rożki dobrzańskie należy zaliczyć do ósmej kategorii potraw regionalnych: gotowe dania i potrawy.

50. Zakończenie Stowarzyszenie LGD Dobre Inicjatywy Regionu ul. Staszica 1; 73-130 Dobrzany tel. 91 562 02 01 w. 42