„WESELE”

1. „WESELE” Stanisław Wyspiański

2. Stanisław Wyspiański • Stanisław Wyspiański – urodzony 15 stycznia 1869 r. w Krakowie polski poeta, dramaturg, malarz, witrażysta, architekt i ilustrator książek. Artysta epoki Młodej Polski. Syn rzeźbiarza. Studiował w Szkole Sztuk Pięknych i na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Młodego Wyspiańskiego szczególną opieką otoczył malarz, Jan Matejko. Jeszcze na studiach skomponował witraż dla katedry lwowskiej. Jako student odbył podróż po Europie. Wyspiański uczęszczał do AcadémieColarossi i École des BeauxArts w Paryżu. Tam też zaczął pisać dramaty. Momentem zwrotnym w karierze pisarskiej Stanisława Wyspiańskiego było wystawienie „Wesela” w 1901 r. Po sukcesie „Wesela” artysta pracował nad opracowaniem inscenizacji „Dziadów” Adama Mickiewicza. Wkrótce powstały dzieła: „Wyzwolenie”, „Akropolis”, „Noc listopadowa”. Dramatopisarz zdobył tytuł profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Wyspiański zmarł 28 listopada 1907 r. w Krakowie w wieku zaledwie 38 lat w wyniku kiły, na którą medycyna nie znała wtedy jeszcze lekarstwa.

3. Styl w twórczości • W jego twórczości malarskiej, realizowanej głównie techniką pastelu (portrety, pejzaże, kwiaty), dominował symbolizm i stylizacja secesyjna. Podstawowym środkiem wyrazu była linia wijąca się wzdłuż konturu przedstawionych przedmiotów, zaznaczonych płaską plamą barwną. W projektach polichromii i witraży charakterystyczny był motyw płomienistych języków oraz kaligraficznie traktowanej roślinności. • W dziedzinie literatury jeden z największych twórców dramatu, zwłaszcza tragedii. We wczesnych utworach Wyspiańskiego dominowały aspekty metafizyczne. Nawiązując do tragedii antycznej, skupiał się m.in. na roli fatum jako głównego motoru akcji osadzonej często w historycznych realiach narodowych. W późniejszej jego twórczości (od 1900), obok historiozoficznej i politycznej polemiki ze współczesnością (m.in. „Wesele”), pojawił się nurt filozoficznej interpretacji dziejów Polski, a także wątków mitologicznych.

4. Portret artysty z żoną 1904

5. Macierzyństwo 1905

6. Śpiący Staś 1904

7. Widok z okna pracowni na Kopiec Kościuszki 1904

8. Dziewczynka z wazonem z kwiatami 1902

9. Informacje ogólne • „Wesele”– dramat autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, wystawiony po raz pierwszy w Teatrze Miejskim w Krakowie 16 marca 1901 roku. Utwór opisuje autentyczne wydarzenie - wesele poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną. Ślub ten miał miejsce 20 listopada 1900 roku w Bazylice Najświętszej Maryi Panny w Krakowie, wesele zaś w podkrakowskiej wsi Bronowice. • Wesele składa się z trzech aktów. Akt I jest aktem realistycznym, napisanym w konwencji komedii realistycznej, akt II jest natomiast aktem symboliczno-wizyjnym, obie te konwencje przeplatają się w akcie trzecim. Utwór ma budowę szopkową. Jest kontynuacją dramatów romantycznych. Przedstawia sytuację duchową narodu, nawiązując m.in. do rzezi galicyjskiej z 1846 r., wskazuje dlaczego Polacy nie potrafią wywalczyć niepodległości. • Pisząc „Wesele” Wyspiański inspirował się dramatami Mickiewicza, Fredry i Słowackiego oraz malarstwem Malczewskiego i Maksymiliana Gierymskiego.

10. Krótko o treści • Polska pod zaborami. W podkrakowskich Bronowicach, w domu Włodzimierza Tetmajera odbywa się wesele krakowskiego poety Lucjana Rydla i chłopki, Jadwigi Mikołajczykówny. Oprócz mieszkańców Bronowic na weselu goszczą krakowianie: pani Rydlowa, poeta Kazimierz Tetmajer, Dziennikarz. Okazuje się, że wciąż trudno jest się porozumieć mieszkańcom wsi i miasta. • Późnym wieczorem do bronowickiej chaty przybywają duchy zaproszone przez państwa młodych dla żartu, za namową Racheli, mającej „poetyczną duszę”. Pierwszy nadchodzi Chochoł i zapowiada przybycie dalszych zjaw. Każdy widzi to, co dla niego jest uosobieniem niezrealizowanych marzeń: Poeta - Rycerza, który uświadamia mu, że jego poezja nie ma mocy oddziaływania na naród; Dziennikarz - Stańczyka (nadwornego błazna Zygmunta Starego), który ze smutkiem stwierdza, że swoimi artykułami Dziennikarz usypia rodaków, zamiast budzić w nich chęć walki o wolność. Ostatni przybywa duch Wernyhory, legendarnego ukraińskiego wieszcza, który zapowiada wyzwolenie Polaków. Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer) daje parobkowi Jaśkowi złoty róg, którym ma on wezwać wszystkich chłopów do walki. Niestety Jasiek gubi róg schylając się po krakowską czapkę z pawim piórem. W zakończeniu dramatu wszyscy tańczą chocholi taniec niemocy i słabości. • Wyspiański zmierzył się w swoim dramacie z problemem: czy Polacy mogą odzyskać niepodległość, czy możliwe jest zjednoczenie narodu. Pokazał, że niestety inteligencja i chłopstwo to wciąż dwie odrębne siły. W tej sytuacji na wolność trzeba jeszcze poczekać.

11. Postacie autentyczne • Gospodarz– jego pierwowzorem był Włodzimierz Tetmajer, przyjaciel Pana Młodego • Gospodyni– jej pierwowzorem była Anna Tetmajerowa z domu Mikołajczykówna, starsza siostra Panny Młodej, żona Włodzimierza Tetmajera • Pan Młody – jego pierwowzorem był Lucjan Rydel, poeta • Panna Młoda – jej pierwowzorem była Jadwiga Mikołajczykówna • Marysia – jej pierwowzorem była Maria Mikołajczykówna, młodsza siostra Anny i starsza siostra Jadwigi; była zaręczona z malarzem Ludwikiem de Laveaux, który zmarł na gruźlicę • Poeta – jego pierwowzorem był Kazimierz Przerwa-Tetmajer • Dziennikarz– jego pierwowzorem był Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego "Czasu" • Radczyni – jej pierwowzorem była Antonina Domańska, ciotka Lucjana Rydla; autorka powieści dla młodzieży, np. „Historia żółtej ciżemki” • Haneczka – jej pierwowzorem była siostra Lucjana Rydla, Anna Rydlówna • Czepiec – jego pierwowzorem był Błażej Czepiec, wuj Jadwigi Mikołajczykówny, naprawdę był pisarzem gminnym, w dramacie jest typowym reprezentantem chłopstwa • Isia – jej pierwowzorem była Jadwiga Tetmajer-Naimska, najstarsza córka Anny i Włodzimierza Tetmajerów • Rachela– jej pierwowzorem była Pepa Singer, córka karczmarza z Bronowic • Żyd – jego pierwowzorem był Hirsz Singer, ojciec Racheli, karczmarz • Nos – jego pierwowzorem był malarz Tadeusz Noskowski • Maryna i Zosia – ich pierwowzorami były Maryna i Zofia Pareńskie, córki Elizy Pareńskiej, znajomej Wyspiańskiego; • Klimina – jej pierwowzorem była wdowa po wójcie, matka chrzestna Isi.

12. Postacie symboliczne • Chochoł – Rachela widzi w nim symbol poetycznego końca świata natury, mała Isia nie ma wątpliwości, że to "śmieć", więc wygania go na pole. W zakończeniu dramatu niesie weselnikom jałowość i zatracenie. Przewodzi co prawda korowodowi demonicznych widm, ale zarazem budzi w bohaterach świadomość, odsłaniając to, przed czym chcą uciec. Symbol uśpienia narodu. • Widmo – upiór Ludwika de Laveaux, zmarłego narzeczonego Marysi[4]; znana postać z literatury romantycznej - upiór zmarłego kochanka, najbardziej wampiryczna ze wszystkich osób dramatu. Symbol miłości romantycznej. • Stańczyk – symbol mądrej, niepozbawionej dystansu do bieżącej polityki troski o dobro państwa, odzwierciedla wyrzuty sumienia dziennikarza. Stańczyk demaskuje słabość Dziennikarza, który kształtuje opinię publiczną, a jednocześnie ma problemy z własną tożsamością. Nie widzi perspektyw, stracił wiarę w cokolwiek, nawet Boga i swoje siły. • Hetman – Franciszek Ksawery Branicki, współtwórca konfederacji targowickiej; symbol fałszu i zdrady narodowej. Hetman ukazuje się Panu Młodemu, który zastanawia się, co by o jego małżeństwie z chłopką powiedzieli szlacheccy przodkowie.

13. Postacie symboliczne • Rycerz Czarny – Zawisza Czarny z Garbowa, uosobienie honoru i odwagi polskiego rycerstwa. Ukazuje się Poecie, którego marzenia o potędze nie przystają - tak samo jak dawne polskie mity - do rzeczywistości. • Upiór – Jakub Szela, jeden z przywódców rzezi galicyjskiej z 1846 roku, czyli krwawych wystąpień chłopskich skierowanych przeciwko szlachcie, duchowieństwu i urzędnikom dworskim. Ukazuje się Dziadowi, ukazuje prawdę o marzeniach o cudzie szlachecko- czy inteligencko-chłopskiego pojednania, domaga się prawdy historycznej o tych wzajemnych stosunkach szlachty i chłopów. Jest wyrzutem sumienia i upomnieniem. Symbol krwawej zemsty chłopów na panach. • Wernyhora – legendarny lirnik kresowy, wróżbita, który rzekomo przepowiedział odzyskanie przez Polskę niepodległości; przychodzi do Gospodarza z poselstwem o zorganizowanie powstania, ale widzą go także Staszek i Kuba. Gospodarz nie potrafi rozwikłać wszystkich sensów wizyty Wernyhory, nie rozumie jego słów, ale ulega sile pięknego narodowego obrazu, którego nie jest w stanie urzeczywistnić. Wernyhora rozkazuje pędzić do Warszawy i zwołać wszystkie stany w sejmie. Daje mu złoty róg - sygnał do walki, każe zgromadzić lud przed kaplicą i czekać do świtu, kiedy to wszystko się rozpocznie. Gospodarz, początkowo pełny zapału, daje Jaśkowi złoty róg, ważny symbol niepodległości i czynu narodowego, który zostaje zgubiony przez próżność - Jasiek wraca się po czapkę z pawim piórem, którą upuścił i gubi róg. Wernyhora jest zwiastunem czynu, niepodległości oraz pojednania chłopsko-inteligenckiego. Symbol porozumienia ponad podziałami.

14. Przedmioty symboliczne • Złoty róg – symbol czynu i walki narodowowyzwoleńczej, mający ruszyć społeczeństwo do walki • Podkowa – symbol szczęścia i powodzenia w walce wyzwoleńczej, schowanie jej w skrzyni to metafora przyjścia owego szczęścia w późniejszym czasie • Chata bronowicka – symbol całej Polski • "Czapka z piór" – czapka z pawimi piórami jest symbolem próżności i przedkładania prywaty nad sprawami narodu • Krzak róży – przykryty słomą symbolizuje uwięziony naród, pełen życia i nadziei. • Kaduceusz – symbolizuje laseczkę błazna, wręczoną rzekomemu przewodnikowi opinii publicznej. W tradycji symbol pokoju, natomiast w Weselu, ironicznie - sporu. • Dzwon Zygmunta – symbol potęgi i wielkości historycznej narodu

15. Sceny symboliczne • Chocholi taniec – symbolizuje zniewolenie, uśpienie i marazm narodu • Zasłuchanie – bezczynne czekanie na cud • Zgromadzenie chłopów z kosami – nawiązanie do bitwy pod Racławicami, symbol gotowości chłopów do walki

16. Afisz z premiery 1901

17. Plakat promujący sztukę 2006