PUERIKULTURE

1. I PORSALINDURI dhe pershtatja me jeten extrauterine PUERIKULTURE

2. Neonat eshte femija 0-28 nditesh Termi ne kohe = lindje nga 37- 41 jave pregnancy Femijet e lindur me < 34 jave quhen premature Vleresimi I te porsalindurit behet me tabelen Apgar. Vleresohen: rrahjet e zemres, eforti respirator, toni muskulor, irritimi I reflekseve, ngjyra e lekures. Vleresimi matet ne shkallen 0-10 ku 10 eshte vleresimi maksimal. I Porsalinduri

3. Vleresimi Apgar

4. Sapo lind vendoset ne tavolinen e ngrohjes Behet tharja e lekures Aspirohen sekrecionet nga rruget e frymemarjes Vleresohet me apgar sapo lind, 5 min, 10 min. Piket apgar nen 7 tregon se femija ka nevoje per ndihme te specializuar. 3 pike tregon se jeta e femijes eshte ne rrezik, ai mund te kete nevoje per t'u intubuar etj dhe dergim te menjehershem ne ICU. I porsalinduri

5. Frymemarja eshte ndryshimi fiziologjik me kritik dhe imediat. Norma 40-60 r/m Stimuli respirator mund te jete nga faktoret kimik ne gjak, (si ↓O2,CO2, ↓pHdhe faktoret termal (ndryshimi I menjehershem e tem. nga ambienti I brendshem ne ambientin me te ftohte te jashtem I cili stimulon impulse sensore te lekures te cilat transmetohen ne qendren respiratore). Kujdesi inf pas lindjesRespiratori sistem

6. Sistemi qarkullues lejon gjakun qe te shkoje ne mushkeri, keshtu qe eshte po aq I rendesishem. Kemi tranzicionin e qarkullimit nga fetal ne postnatal, I cili perfshin mbylljen e shunteve fetale. Mosmbyllja e shunteve ben qe gjaku te mos shkoje ne mushkeri. Femija ka takipne, cianoze,↓O2. Sistemi Qarkullues

7. Ne kohen qe hap rruget e frymemarjes, rregullimi I temperatures eshte shume I rendesishem. Aftesite e te porsalindurit per te prodhuar nxehtesi jane adekuate por faktore te tjere ndikojne ne humbjen e nxehtesise. Termoregulacioni

8. Pjeset e zbuluara tek infanti behen shkak per humbjen e nxehtesise Pjesa subcutane eshte mjaft e holle per te izoluar humbjen e nxehtesise Mekanizmi I prodhimit te nxehtesise nepermjet dridhjes nuk eshte I zhvilluar tek femijet. Neonati prodhon nxehtesi duke shtuar shpejtesine metabolike dhe konsumimin e O2. Faktoret qe ndikojne ne humbjen e nxehtesise

9. Burimet kryesore te thermogenezes tek infantet jane: heart, liver, dhe brain. Po ashtu I porsalinduri ka dhjame kafe ose brown fat I cili prodhon nxehtesi. Ky adipoze tissue lokalizohet ne shpatulla, rreth qafes, ne axila dhe pas sternumit. Termoregulacioni

10. Volumi I gjakut varet nga sasia e gjakut qe placenta transferon tek femija. Zakonisht volumi pas prerjes se kordonit umbinikal eshte 300ml. Ne rast se vonohet lidhja e kordonit 100 ml me shume mund t'i shtohet kesaj sasie. Sistemi hemopoetik

11. Keto ndryshime shfaqen gjate tranzicionit ne jeten extrauterine. I porsalinduri ka rreth75-80%te peshes trupore uje, I rrituri 55-60%. Me shume lengje, me shume elektrolite si NA, Cl dhe me pas K, MG, Phosph. Shpejtesia metabolike eshte 2x me e madhe se e te rriturit, ndersa veshkat nuk mund te koncentrojne sasine e duhur te urines, duke e bere femijen suspect ndaj dehidrimit, overrehidrimit. Balanci I lengjeve dhe elektroliteve

12. Aftesia e te porsalindurit to digest, absorb, and metabolizoje eshte adekuate. Pervec se: melcia eshte e pamaturuar Mungesa e nje transferaze ben qe ikteri fiziologjik te shfaqet tek te porsalindurit. Melcia mund te ruaje me pak glycogjen gje qe mund te shkaktoje hypoglicemia. Kjo parandalohet duke e vene femijes nen ushqim sa me shpejt. Prodhimi I faktoreve te koagulimit eshte po ashtu I ulur Sistemi gastrointestinal

13. Saliva fillon te prodhohet rreth muajit te 2-3 kur femijes fillojn ti dale peshtyme nga goja. Kapaciteti I stomakut eshte I kufizuar deri ne 90 ml, keshtu qe femija duhet te ushqehet shpesh. Intestinet e medha mbajne volum te reduktuar duke bere qe femija te dale jashte pas cdo ushqyerje Sistemi gastrointestinal

14. Meconiumi: jashteqitja e pare e femijes, perbehet nga lengu amniotik, sekrecione intestinale dhe ndoshta gjak. Duhet te jashteqitet24-48 orete para te lindjes, por mund te vonohet tek femijet e lindur me peshe te vogel Stulla tranzicionale- ka ngjyre jeshile ne kafe, ndodh pas cdo ngrenieje, mund te kete disa mbeturina qumeshti, me e kollajte per tu pastruar Ndryshimet ne jashteqitje

15. Stulla e qumeshtit: shfaqet pas dites se katert. Tek femijet qe ushqehen me qumesht gjiri jane jeshile ne te arte, konsistente dhe kane eren e qumeshtit te prishur. Tek femijet qe ushqehen me formule stulla eshte e e verdhe ne jeshile, me e bute dhe me ere me te forte. Nryshimet ne jashteqitje

16. Volumi total I urines per 24 ore eshte 200-300 ml. Volumi I fshikzes se urines eshte 15ml dhe I porsalinduri urinon rreth 20 here ne dite. Urina e pare duhet te eliminohet brenda 24 oreshit te lindjes. Ajo eshte pa ngjyre dhe pa ere. Aftesia e sistemit renal per te concentruar urinen dhe elektrolitet eshte e ulur. Femijet priren drejt dehidrimit dhe concentrimit te  Sistemi renal

17. Struktura e lekures eshte prezent ne lindje por funksionet nuk jane maturuar. Gjendrat subcutane jane shume aktive gjate jetes intrauterine duke prodhuar vernix caseosa qe mbulon infantin e porsalindur dhe ne fytyren e te porsalindurit shohim milia. Gjendrat e djerses funksionojne dhe prodhojne djerse ne pergjgje te temperatures. Sasia e melanines eshte e paket ne lindje keshtu qe femijet kane lekure me ngjyre me te zbardhur se sa do ta kene kur te rriten. Sistemi integumentar

18. Ne lindje sasia e muskujve eshte me e madhe se sasia e kockave dhe sistemi muskular eshte gati I formuar. Ka sasi te madhe kartilagesh si psh I hundes qe me vone ossifikohet. Kockat e kokes jane te buta Ossifikimi I kockave eshte I shpejte gjate vitit te pare te jetes. Sistemi muskuloskeletal

19. Femija lind me disa forca mbrojtese kunder infeksioneve sic jane: Linja e pare e mbrojtjes: lekura, mukozat. Linja e dyte: elemente celular me aftesi pagocitike, neutrophils, monocytes prodhohen. T-cell prodhohen dhe konvertohen por nuk jane te maturuara. Linja e trete e mbrojtjes antitrupat nuk mund te prodhohen deri ne muajin e dyte te jetes dhe perfundojne pas vitit te pare te jetes. Mbrojtja ndaj infeksioneve

20. Sistemi eshte I zhvilluar plotesisht por funksioni nuk eshte I maturuar. Psh: pituitari gland prodhon pak ADH ose vazopresin keshtu qe femija mund te dehidrohet me lehtesi. Gjokset jane te formuara si pasoje e qarkullimit te hormoneve sexuale te nenes te femija. Ato sekretojne milk deri ne 2 muaj. Femrat mund te sekretojne pak sekrecione si qumesht qe lidhet me uljen e nivelit te progresteronit dhe estrogenit (pseudomenstruacion). Sistemi endokrin

21. Sistemi nervor ne lindje eshte I pakompletuar por I mjaftueshem per te siguruar jeten extrauterine. Pjesa me e madhe e funksioneve neurologjike jane primitive si reflekset. SNAutonomik eshte I rendesishem ne kete faze sepse stimulon qendren e respiracionit, ruan balancin acido-bazik, dhe regullon temp. Mielinimi I sitemit nervor fillon qender -periferi. Ndjenja e shijes, nuhatjes, degjimit, dhe perceptimi I dhimbjes jane prezente. Sistemi Neurologjik

22. Vizioni: struktura e syve e pakompletuar. Muskujt ciliare jane imature duke bere te veshtire koordinimin dhe fokusimin e syve. Pupilat reagojne ndaj drites Gjendrat e loteve nuk fillojne funksioni deri ne javen 2-4. Vizioni eshte 20/100 dhe largesia 20 cm. Funksioni sensor

23. Degjimi:pasi drenohet lengu amniotik auditimi eshte I mjejte me ate te te rriturit. I porsalinduri reagon ndaj zhurmave. Deri tre ditesh e ngateron zerin e nenes me zerat e tjere. 5 ditesh fillon te diferencoje zerat. Veshi I mesem eshte I zhvilluar por kanali I jashtem eshte I vogel.membrana e timpanit dhe nervat faciale jane ne siperfaqe dhe mund te demtohen me lehtesi Funksioni sensor

24. Nuhatja: I porsalinduri reagon ndaj ererave te forta si alkolit duke e kthyer kohen nga ana tjeter. Ata mund te diferencojne qumeshtin e nenes nga qumeshti I gjirit te nje nene tjeter vetem nga era. Ata e ndiejne eren e qumeshtit dhe qajne kur gjiri I nenes fillon te pikoje. Larja e panevojshme e gjirit mund te rezikoje ushqimin me gji te femijes. Funksioni sensor

25. Shija: I porsalinduri mund te dalloje shijet. Shije te ndryshme shkaktojne reagime te ndryshme faciale tek I nporsalinduri Te porsalindurit preferojne shijen e embel dhe te ujit. Funksioni sensor

26. Prekja Infanti ne lindje mund te ndjeje prekjen ne cdo pjese te trupit. Po ashtu dhe ne fytyre. Prekja eshte e rendesishme per rritjen dhe zhvillimin. Ferkimi im lehte I kurrizit ose barkut do te qetesoje femijen qe po qan. Stimuli I dhimbshem do te shkaktoje nje pergjigje zemeruese. Funksioni sensor

27. I porsalinduri kerkon nje observim te hollesishem per t'u siguruar ne nje pershtatje te kenaqshme te jetes extrauterine. Vleresimi fizik ndahet ne kater faza: Vleresimi fillestar me sistemin Apgar Vleresimi tranzicional gjate periudhes se reagimit Vleresimi I moshes gestionale Ekzaminimi fizik sistematik Kujdesi infermieror tek I porsalinduri.

28. Vleresimi Apgar behet 1min, 5 min, 10 min. Vlereson pershtatjen extrauterine te sapolindurit 0-3 pike stres I rende 4-6 pike veshtiresi e moderuar 7-10 pike tregon mungese veshtiresie per t'u pershtatur me jeten extrauterine. Vleresimi fillestar

29. Eshte nje kriter I rendesishem I vleresimit sepse perinatal morbiliti dhe mortaliti jane te lidhura me moshen gestionale dhe peshen e lindjes. Metoda me e shpeshte qe perdoret eshte Ballard Scale. Vlereson 6 te dhena fizike neuromuskulare. Duhet te kryhet brenda 48 oreve te para te jetes Mat moshen gestionale nga 26-44 jave. Vleresimi klinik i moshes gestionale

30. Ballard Scale mat maturimin neuromuscular nepermjet observimit te: Posture- pozicioni Square window (wrist)- kendi I dores Arm recoil- mbledhja e krahut Popliteal angle- kendi popliteal Scarf sign- mbledhja e krahut rreth qafes Heel to ear- themra tek veshi Ballard Scale

31. Vetem pesha e lindjes nuk mund te jete nje indikator I moshes gestionale dhe maturimit fetal. Maturim do te thote aftesia funksionale pra deri ku organet e sistemet e neonatit jane te afte te adaptohen me kerkesat e jetes extrauterine. Klasifikimi I infanteve nepermjet moshes gestionale dhe peshes eshte me I suksesshem ne predikimin e rreziqeve dhe mortalitetit. Pesha ne lidhje me moshen gestionale

32. Termat qe perdoren per te pershkruar vleresimin e infantit jane: Peshe e pershtatshme per moshen gestionale Peshe e madhe per moshen gestionale Peshe e vogel per moshen gestionale. Pesha

33. Pesha infantit

34. Rrethi kokes 33 - 35.5 cm Rrethi I gjoksit 30.5 - 33cm Rrethi I abdomenit Pesha 2700 - -4000g Gjatesia 43 – 53 cm Shenjat jetesore Temperatura 36.5 - 37.6 Pulsi 120 - 140 Respiracioni 30 – 60 Tensioni arterial 65 - 41 Matjet e pergjithshme

35. Perkulje te kokes dhe kembeve qe pushojne ne abdomen Shikohet me kujdes sjellja per vetedije, I pergjumur ose I irrituar. Observo: nese infanti zgjohet me lehtesi nga nje zhurme e forte Nese infanti qetesohet kur pi, perkedhelet ose tundet. A ka periudha gjumi te thella dhe te lehta Duket I kenaqur pas ushqyerjes Cfare stimuli jep pergjigje nga infanti. Sa gjate proteston kur shqetesohet. Pamja e pergjithshmePozicioni

36. Ne lindje – e kuqe e celet, e bute, e plote. Diten e dyte-roze, e thate, me pulla. Vernix caseosa Laguno Edema rreth syve, faqe, extremitetet e poshtme, dhe duar. Probleme te vogla: milia; erythema ne torax, kurriz, dhe te ndenjura; mongolian spot tek infantet me ngjyre; pulla te kuqe prapa qafes. Lekura

37. Shenja stresi ose probleme te rendesishme: Jaudice ose ikter progresiv; cianoze e pergjitheshme; zbardhje; pulla gri; echymoza; petechiae qe nuk kalojne; hemorrhage; turgori I lekures I dobet etj Lekura

38. Konturen normale, fontanela anteriore forme rombi, 4-5cm. Fontanela posteriore forme trekendeshi 0.5-1cm Ato duhet te jene te sheshta, te buta. Vlereso shkallen e mbajtjes se kokes. Kur I ngre nga pozicioni shtrire ulur kane tendeci te ngrene qafen. Koka

39. Probleme te vogla: molding; Caput succedaneum = edema te indeve te bute te kokes; cephalhematoma=hematome ndermjet kockave te kokes dhe mbuleses se skalpit. Probleme madhore: Suturat shume te hapura ose te mbyllura. Fryrje nose thellim I fontaneles kur femija eshte ne gjume etj Koka

40. Kapaket jane edematoze Ngjyra mund te jete; blu e erret, kafe, gri. Mungese lotesh,pergjigjet ndaj drites, ndjek objektet ne midline. Kalimtare-strabismus, hemorragji te sclerave, demtim te kapilareve. Probleme: irisi ngjyre roze, rrjedhje purulente, catarakt, pupila te fixuara te dilatuara ose konstriktuara.nuk ndjek objektet ne midline. Syte

41. Maja e veshem bie ne nje linje me kendin e jashtem te syrit. Veshi I levizshem, indi I formuar. Kalimtare: forma jo te rregullta te veshit, veshi I ngjitur pas koke. Problem: vendosje e vesheve nen linje, mungese pergjigjeje ndaj zhurmes. Veshet

42. Normale, me rrjedhje mukusi me ngjyre te bardhe, teshtime. Kalimtare: e sheshte, ose me te nxira. Problem: kanalet e mbyllura, rrjedhje gjaku, levizje e nareve. Hunda

43. Normale-intakt, uvula in the mid line, reflekset e thithjes, rooting, gaging prezent. Kalimtare - natal teeth Problem- buza ose qiellza e care, rrjedhje e sekrecioneve te pershtymes nga goja.paaftesi per te kaluar ushqimin poshte. Mouth dhe throat

44. Normale- e shkurter me rrudha Kalimtare- qafe e shtrember Problem- mungesa e tonusit, rrudha te shumta Qafa

45. Mbahet I thate Mund te lyhet me antibakterial Betadine Alkol Ose te vendoset nje garze sterile. Bie brenda 10-14 diteve Meso prinderit se si te heqin kapsen nga kordoni nese nuk rrjedhje. Kujdesi per kordonin umbelikal

46. Periudha e pare 6-8 ore. Infanti qan, mban syte haput, thith me force. Periudhe e dyte 2-4 ore. Infanti fle dhe eshte I qete. Stimulimi shkakton pergjigje te dobeta. Periudha e trete 2-5 ore. Zgjohet, zhurmat e barkut jane aktive. Sekrecionet respiratore jane pakesuar. Periudhe e mire per tu njohur me prinderit. Periudhat e reaktivitetit

47. Pozicioni ne ane qe te drenohen sekrecionet pa nderhyrje. Drenimi I sekrecioneve se pari nga goja pastaj nga hunda Ne disa klinika drenohet stomaku per te thithur lemgun amniotik, gjakun dhe mukusin I cili shkakton fryrje te stomakut dhe nderhyn ne frymemarje. Mirembajtja e rrugeve ajrore

48. Vendose nen radiator Mati temperaturen Vishe femijen duke I mbuluar dhe koken Mos e mbinxeh femijen Inkubatori mund te perdoret Vendose mbi gjoksin e nens per te transferuar nxehtesi menjehere pas lindjes Shtrati I femijes duhet ti kete anet e mbyllura per te minimizuar korentet direkte. Ruajtjen e temperatures

49. Laji duart shpesh Perdor veshje speciale kur futesh ne infermierine e femijes Parandole kontaktet e panevojshme Mbroje nga infeksionet dhe demtimet

50. Pastroji syte me pambuk steril dhe apliko erythromycine 0.5% per te prandaluar konjuktivitin Administro vit K Administro Hep B, tek prematuret para se te dalin nga spitali. Testo per infantin per problemet e te porsalindurit Testi I degjimit behet diten e dyte te lindjes Medikamentet rutine