AFRİKA COĞRAFYASI

1. AFRİKA COĞRAFYASI Yrd. Doç. Dr. Taner KILIÇ

3. Kıtanın Sınırları ve Afrika Adının Kökeni • Cebelitarık boğazı ile Avrupa’dan, Kızıldeniz ve Süveyş kanalı ile Asya’dan ayrılır. • Kuzeyinde Akdeniz, batıda Atlas Okyanusu, doğusunda Hint Okyanusu yer alır. Babülmendep Boğazı Arap Yarımadasına 18km yaklaşır. • Eski dünya karalarındandır. • Afrika adı, Kartaca’ya ilk defa ayak basan Romalılarca “Afri” veya “Africani” denilen oymaklardan adını almıştır. • Africani terimi daha sonra Arapça “İfrikiya” olarak değişmiştir.

4. Bir başka görüş; Latince “Aprica”dan (güneşli) ya da Yunanca “Apghrike”den (soğuksuz) esinlenerek Romalıların kıtayı “Afrika” olarak adlandırdığını öne sürmektedir. • Yüzölçümü 30 milyon km²’dir (Karaların % 20’si). Asya ve Amerika kıtasından (Kuzey ve Güney Amerika birlikte düşünülürse) sonra 3. sıradadır. • Afrika’nın, hem kuzey ve güney hem de doğu ve batı yarımkürede toprakları vardır.

5. Oluşum bakımından eski olduğundan kıyıları çok girintili ve çıkıntılı değildir. Bundan dolayı doğal liman ve körfez azdır. Etrafında çok fazla ada da yoktur. • Madagaskar dünyanın 4. büyük adasıdır (590 bin km²). • Kıtanın GD’sundaKomor, Mairitus ve Reunion adaları, doğusunda Seyşeller ve Sokotra, KB’sında Kanarya, Azor ve Madeira, batısında Yeşilburun, SaoTome ve Principe adaları, GB’sında Ascension ve St. Helena adaları bulunmaktadır.

6. Afrika Kıtasının Genel Özellikleri • Ekvator, kıtanın ortasından, Yengeç dönencesi Sahra’dan, Oğlak dönencesi ise Kalahari çölünden geçer. • Dolayısıyla Afrika topraklarının büyük bir kısmı tropikal kuşakta yer alır. Bu nedenle Afrika’ya sıcak kıta da denilir. • Afrika, bir bütün olarak dar kıyı şeritlerinden hemen sonra dimdik yükselen büyük bir plato görünümündedir.

7. Kuzeyinde Atlas ve Ahaggar dağları, doğuda Etiyopya dağları, Güney Afrika’da Drakensberg dağları bulunur. • 8.5 milyon km²’yüzölçümü ile Sahra dünyanın en büyük tropikal çölüdür. Kalahari ve Namibya Çölü diğer önemli çöllerdir. • Amazon’dan sonra dünyanın en geniş tropikal ormanları Kongo Havzası’nda yer almaktadır.

8. Ekvator orta bölümden geçtiği için iklim ve bitki örtüsünde simetrilik göze çarpar. • Ekvator’un kuzeyinde ve güneyinde yağmur ormanları kuşağı uzanır. • Yağmur ormanlarının sınırından başlayan savanlar (yüksek boylu otlar) kuşağının kuzeyinde Sahra, güneyinde Kalahari Çölü başlar.

9. Çöl iklimi daha kuzeye çıkıldığında yerini Akdeniz iklimine, güneye inildiğinde de Güney Afrika’nın ılıman (Akdeniz) iklim koşullarına bırakır. • Kıtanın orta bölümünde balta girmemiş ormanlar bulunduğundan ulaşım zordur. Bu durumundan dolayı uzun süre karanlık kıta denmiştir.

12. Halkının büyük bölümü zencilerden oluştuğundan Kara Afrika da denilmektedir. • Coğrafi keşiflerden bu yana, özellikle 19.yy’dan 1950’li yıllara kadar Avrupalı devletlerden tarafından sömürülmüştür. Günümüzde de bu sömürü devam etmektedir. • Bundan dolayı Sömürge kıta adı da verilebilir.

13. Asya Kıtası’ndan sonra dünyanın en kalabalık kıtasıdır. • Çeşitli kıtalardaki Afrika kökenli insanların sayısı da oldukça fazladır. • Doğum ve ölüm oranları yüksektir. • Beslenme, kuraklık, açlık ve sağlık sorunlarını en yüksek olduğu kıtadır. • Genç nüfus oranı yüksek, yaşlı nüfus oranı düşük, ortalama yaşam süresi kısadır.

14. Birçok Afrika ülkesi bağımsızlığını 1960 yılından sonra kazanmıştır. Ancak hemen hiçbiri tam olarak bir istikrara kavuşamamıştır. • Ruanda, Fildişi kıyısı, Sudan, Angola, Somali ve son olarak Kuzey Afrika ülkeleri örnek olarak verilebilir.

16. Jeomorfolojisi • Afrika kıtasının oluşumu oldukça sadedir. • Afrika eski kütlesi, oldukça sert ve dayanıklı olan şist ve gnays gibi kayaçlardan oluştuğundan Huron kıvrımlarından sonraki kıvrım hareketlerinden etkilenmemiştir. • Kuzeydeki Atlas dağları ve Güney Afrika’daki Drakensberg dağları, 3. Jeolojik zamanda oluşmuştur.

17. Mozambik’in Beira kentinden başlayarak, Afrika’nın göller bölgesini takip ederek, oradan Kızıldeniz’e ulaşan, Kızıldeniz üzerinden Lut Gölü, Amik grabeni ve Kahramanmaraş’a kadar uzanan “Doğu Afrika Graben” hattı oluşmuştur. • Uzunluğu 6000km’yi bulur. Bu hat üzerindeki graben sahalarına göller yerleşmiş, Kızıldeniz, okyanus suları tarafından işgal edilmiştir.

18. Bu kırık hattı boyunca volkanizma olayları meydana gelmiş Klimanjaro (Uhuru), Kenya, Etiyopya, Ruwenzori, Virunga ve Elgon gibi büyük yanardağlar oluşmuştur. • Sahra’nın orta kesiminde de volkanik kökenli Ahaggar ve Tibesti dağları yer alır. • Batı Afrika’da Futa Jalon, Nimba ve Kamerun dağı volkanik kökenlidir.

19. Akarsular • Nil Nehri dünyanın en uzun akarsuyudur. Burundi’den doğarak, göller bölgesini geçer ve Mısır’dan Akdeniz’e dökülür. • Afrika’nın en uzun ikinci akarsuyu Kongo Nehri’dir. Amazon’dan sonra en bol su taşıyan akarsudur. • Afrika’nın üçüncü uzun akarsuyu Nijer Nehridir. Nijer ve Nijerya bu bu nehirden isimlerini almışlardır.

20. Mozambik’ten denize dökülen Zambezi Nehri’nin üzerinde ünlü Victoria şelalesi yer alır. • Orange Nehri Drakensberg dağlarından doğarak Atlas Okyanusu’na dökülür. • Senegal, Gambia, Volta (Gana) ve Limpopo (Mozambik) diğer önemli nehirlerdir.

21. Gölleri • Victoria Afrika’nın en büyük gölüdür. Superior Gölü’nden sonra dünyanın ikinci büyük tatlı su gölüdür. • Çad Gölü’nün dışarıya akıntısı yoktur. Göl alanı günümüzde önemli ölçüde daralmıştır. • Tanganika Afrika’nın en derin gölüdür. • Malavi (Nyassa), Rudolf (Turkana), Albert gölleri diğer önemli göllerdir.

22. NİJERYA • Nijerya Afrika’nın batısında yer alan bir ülkedir. • Batı Afrika’nın güneyinde yer alan Nijerya’nın yüzölçümü 923.768km²’dir. • Atlas Okyanusu’na kıyısı bulunur. • 30 eyaletten oluşmaktadır. • Güneyinde Gine Körfezi, batısında Benin, Kuzeyinde Nijer ve Çad ve doğusunda Kamerun bulunur.

23. Başkenti Abuja’dır. Güney eyaletlerinin başkenti eski başkent olan Lagos’tur. Kuzey eyaletlerinin başkenti ise Kano’dur. • 145 milyon kişi olan nüfusu ile Afrika’nın en kalabalık ülkesidir. • Avrupalılar tarafından Nijer Nehri’nden dolayı bütün Batı Afrika için Nijerya adı kullanılmıştır. • Nijerya’nın kuzeyinde bulunan ve Müslümanların yaşadığı Sokoto bölgesinin adı Fulani dilinde Nijer “bilinmezlik” demektir.

24. Doğal Coğrafya Özellikleri • Nijerya jeomorfolojik açıdan 4 bölgeye ayrılabilir. • 1- Güneydeki sahil düzlükleri • 2- Sahil düzlüklerinin kuzeyinde bir duvar gibi 1800m’ye kadar yükselen platolar • 3- Kamerun sınırına yakın dağlık alanlar (en yüksek yeri ChappalWaddi 2419m). • 4- Kuzeyde 300m yükseklikteki yarı kurak Jos Platosu

25. Ülkenin en büyük ırmağı Nijer ve onun kolu olan Benue’dir. • Nijer Nehri kuzeyden güneye akarak Gine Körfezi’nde büyük bir delta yaparak dökülür. • Ancak deltanın hemen gerisinde, plato oldukça yüksek olduğundan Nijer’in vadisi derinleşir ve çok sayıda çağlayan oluşturur.

26. Doğudaki dağlık alanda yükselti 2042m’ye ulaşır (Dimlang veya Vogel dağı). • Ülkede yağışı belirleyen iki hava kütlesi vardır. • 1- Yağış getiren güneybatı musonları • 2- Sahra’dan esen kuru ve tozlu çöl rüzgarları (harmattan adı verilen). • Bundan dolayı yağış miktarları güneyden (4300mm) kuzeye (500mm) doğru azalır.

27. Ülkenin bu iklim şartlarına uygun olarak, bitki örtüsü de farklılık arz eder. • Kıyı ve delta bölgelerinde mangrov ormanları ile bataklıklar görülür. • Sahil bölgesinden kuzeye gidildikçe oldukça sık tropikal yağmur ormanlarına geçilir. Bu ormanların bir kısmını büyük bir ekonomik değere sahip olan yağ palmiyeleri teşkil eder.

28. Orman kuşağının kuzeyinde oldukça yüksek otlar içeren Savan kuşağına geçilir. • Savan kuşağının kuzeyinde Sahra’ya yaklaştıkça bitki örtüsü cılızlaşır.

29. Tarihsel ve Siyasal Gelişim • Nijerya’nın yerleşme tarihi MÖ yıllara kadar iner. • 14. yy’dan itibaren İslamiyet’in yayılmasıyla birlikte Kuzey Nijerya tamamen İslamlaşmıştır. • Nijerya’ya ilk olarak 15.yy’da Avrupa sömürgeciliğini ve zulmünü getirenler, Portekiz ve İngiliz esir tüccarı denizciler olmuştur. • Böylece Avrupalıların işgalleriyle Atlantik esir ticareti başlamıştı.

30. 350 yıl kadar süren bu vahşet, 20 milyon Nijeryalı’nın esir olarak satılmasıyla Avrupa tarihinde kara bir leke olarak kalmıştır. • İngiltere 19.yy’dan itibaren Nijerya’yı sömürge haline getirmiştir • II. Dünya Savaşı’ndan sonra ise milliyetçilik hareketleri başlamış ve bağımsızlık elde etme düşüncesiyle İngilizlere karşı isyan hareketleri başlamıştır.

31. Nijerya 1960 yılında bağımsızlık elde etti ve 1963 yılında Cumhuriyet ilan edildi. • Bu tarihten sonra Nijerya’da iç karışıklıklar başlamıştır. Bu iç karışıklıklar sonucunda binlerce insan hayatını kaybetmiştir. • 1970’li yıllarda bulunan petrol Nijerya’nın kaderini değiştirmiştir. • 1990’lı yıllara kadar iç karışıklıklar devam etmiş ve asker yönetime el koymuştur.

32. Başta petrol ve doğal gaz olmak üzere zengin doğal kaynakları ve elverişli tarım alanları bulunan Nijerya, Afrika ölçeğinde ekonomik durumu iyi olan ülkeler arasındadır.

33. Beşeri Coğrafya Özellikleri • Nijerya’da 250’den fazla etnik grup yaşar. • Ülkede en kalabalık nüfusu teşkil eden 11 etnik grup, nüfusun % 92’sini oluşturmaktadır. • Hausa, Yoruba, İbibio, Fulani, İçok, Kanuri, Edo, Tivve İjolar en kalabalık olanlardır. • Kuzey bölgesinde yaşayan Fulani ve Kanuriler Arap-zenci karışımı bir ırkı temsil ederler.

34. Ülkede çok sayıda etnik grubun bulunması, kıta aşırı göç yollarının buluşma noktası olmasından ileri gelmektedir. • 16.yy’dan itibaren acımasız bir köle ticaretine sahne olan Afrika’nın, en önemli köle toplama kampları Batı Afrika sahilleri ile birlikte Nijerya topraklarına yer alıyordu. • Toplama merkezlerine getiren, tüm Afrikalı gruplardan bir kısmı çeşitli sebeplerle bu toplama merkezlerinde bırakılmışlardır.

35. İşte bu sebeple, Nijerya’da hemen hemen tüm Afrika halklarının temsilcilerine rastlamak mümkündür. • Ülkede resmi dil olarak İngilizce konuşulur. • İngilizcenin yanı sıra yerel diller de kullanılmaktadır (yaklaşık 180 farklı dil). • Müslüman nüfus ülkenin kuzeyinde, Hrıstiyan ve Animist inanca sahip olanlar ise güneyde yaşamaktadır.

36. En önemli kentleri Lagos (1.5 milyon), İbidan (1.3 milyon), Abuja (1.2 milyon), Kano (0.7 milyon) ve PortHarcourt’dur (0.4 milyon). • 1991 yılında başkent Abuja’ya taşınmıştır. Abuja başkent olarak özel tasarlanmıştır. • Sömürgeci Avrupalı devletlerin etkisi kıyı bölgelerinde daha belirgindir.

37. Nüfusun % 42’si 0-14, % 55’i 15-64 ve % 3’ü 65 yaş üstüdür. • Ortalama yaşam süresi 50 yıldır (2008). • Nüfusun % 70’i yoksulluk sınırını altında yaşar (2007). • İşsizlik oranı yüksektir.

38. Ekonomik Coğrafya Özellikleri • Nijerya’nın en önemli zenginlik kaynakları petrol ve tarımdır. • Toplam işgücünün yaklaşık % 60’ı tarımda çalışır. Ülkenin1/3’ü tarıma elverişlidir. Topraklarının % 15’i ormanlarla kaplıdır. • Tarım ürünleri ülke ihtiyacını ancak karşılamaktadır. Manyok, yam, süpürge darısı, darı, pirinç ve mısır yetiştirilen başlıca ürünlerdir.

39. İhracata yönelik yetiştirilen palmiye yağı ve tohumu, yerfıstığı, kauçuk ve pamuk; petrol gelirlerinin artması sonucunda üretimi azalmış olan ürünlerdir. • Ülkenin kuzeyinde çalılık ve savan kuşağında büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği önemlidir. • Güneydeki sahil kesiminde balıkçılık önemli bir ekonomik faaliyettir.

40. Nijerya, Afrika kıtasının toplam petrol rezervinin 1/3’üne doğal gaz rezervinin ise 1/5’ine sahiptir. • Mevcut işletilen petrol yatakları, daha ziyade güneyde, sahil ve Nijer deltası bölgesindedir. • Petrol ve doğal gazın dışında zengin kömür, kalay ve demir madenlerine sahiptir. • Çıkardığı kömürün de önemli bir kısmını ihraç eder.

41. Ulaşım imkanları da son yıllarda hızla gelişmektedir. Kara, deniz ve demiryolunun yanı sıra Lagos ve Kano havaalanları uluslar arası havaalanlarıdır. • Ülkede ihracat ithalattan fazladır. En fazla ihracatı ABD’ye yapar. En fazla ithalatı ise Çin, ABD ve AB ülkelerinden yapar. • Nijerya Afrika kıtasında gelişmeye aday ülkeler arasındadır.

42. Türkiye son yıllarda Nijerya’dan önemli miktarda sıvılaştırılmış doğal gaz ithal etmeye başlamıştır.

43. MISIR • Mısır hem Ortadoğu hem de Afrika ülkesidir. • Kuzeyinde yüksek, düz ve körfezsiz Akdeniz kıyıları vardır. • Doğusunda Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz yer alır. Kızıldeniz kıyısı boyunca, çok sayıda mercan resifi bulunur. • Kuzeydoğuda Sina topraklarının ötesinde İsrail yer alır. • Batıda Libya, güneyde Sudan ile çevrilidir.

44. Mısır adı, “sınır” anlamına gelen “mısr” kelimesinden gelmiştir (çoğulu emsar). • Yunanlılar, Romalılar ve bugünkü Batı ülkelerinin kullandığı ad olan “Egypt” eski Mısır dilinden alınmış ve Kıpti kökenlidir. • Yüzölçümü 1 milyon km²’dir. Bunun 59 bin km²’sini Sina Yarımadası oluşturur.

45. Doğal Özellikleri • Mısır’ın toplam yüzölçümünün % 96’sını çöller ve kayalık kayalık alanlar oluşturur. • Coğrafi olarak 4 bölgeye ayrılabilir: • 1- Nil vadisi ve deltası • 2- Arabistan Çölü (Doğu Çölü) • 3- Libya Çölü (Batı Çölü) • 4- Sina Yarımadası

46. Nil Vadisi ve Deltası, Mısır’ın nüfus, yerleşme ve ekonomik coğrafya özellikleri bakımından önem arz eden tek bölgesidir. • Heredot; “Mısır Nil’in hediyesidir” demiştir. Gerçekten Mısır denilince ilk akla gelen Nil’dir. • Güneyden kuzeye ülkeyi bir uçtan bir uca kat eden Nil, ülkeye büyük bir canlılık verir.

47. Mısır’ın en zengin toprakları bu bölümdedir. • Nil deltasında kıyı gölleri ve lagünler bulunur. • Mısır’ın iklimi sıcak ve kuraktır. Akdeniz kıyılarında 200mm civarında olan yağış güneye doğru 80mm’ye düşer. Çöllere geçildiğinde iyice azalır. • Kıyı kesiminde nem oranı yüksektir. Çöllerden esen Hamsin adı verilen rüzgarlar sıcak şiddetlidir. Çöl tozlarını geniş bir alana yayarlar.

48. Ülke bitki örtüsü bakımından fakirdir. Delta ve vahalarda, hurma ağaçları yoğunluk kazanır. Nil vadisi boyunca papirüsler yetişmektedir. • Afrika kıtasının en uzun nehri olan Nil (6695km), Afrika’nın % 10’luk bir kısmının sularını toplar. • Missisippi’den sonra dünyanın en uzun ikinci nehridir.

49. Nil Nehri Burundi’den doğduktan sonra Victoria Gölü’ne dökülür. Victoria Gölü’nden çıktıktan sonra Albert Gölü’ne dökülür. Buradan sonra Sudan’a girer. Sudan’da Beyaz Nil ismini alır. Sudan’ın başkenti Hartum yakınlarında Mavi Nil kolunu alır. • Nil Kahire yakınlarında delta bölgesine girer. Rosetta ve Dimyat adıyla iki koldan Akdeniz’e dökülür.

50. Nil’in meydana getirdiği verimli şerit, tarih boyunca, bu bölgede verimli medeniyetlerin doğmasına sebep olmuştur. • Eskiden çok önemli şehirler olan Memphis ve Thebes bugün tarihe kavuşmuştur. • Büyük İskender tarafından kurulan İskenderiye Roma döneminde Roma’dan sonra en büyük ikinci şehriydi. 700 000 ciltlik kütüphanesi ile ün salmıştı.