Shakespearean Tragedy

Shakespearean Tragedy

dominante latijnse invloed op de tragedie in de Renaissance • pas vanaf 1450 komt toneelwerk van Griekse en Romeinse schrijvers breder beschikbaar • neo-latijnse denken onder humanisten, universiteiten • via reflectie op Romeinse cultuur bevrijden humanisten zich van de vooroordelen van het christelijke wereldbeeld (kloosterscholen) • Romeinse tragedies (Seneca) bepalen aanvankelijk het beeld, vooral in Frankrijk en Engeland • theater begrepen als spektakel-spel: de kunst voor ongeletterden en als populistische illustratie van een morele, ideële boodschap • Griekse tragedies zijn eerder vooral in Italië en Spanje bekend, en worden pas maatgevend in de 17e eeuw in Frankrijk • Invloed looptr via Lope de Vega, Calderon, Tirso de Molina • Corneille: opmaat in academische maat- en regel-geving, stilering • theater tot 16e eeuw: dominant zijn de mysterie-spelen, moraliteiten, farces, het mirakel-spel

Shakespeares Tragedies • Schrijft tragedies vanaf begin van zin carrière: 1590, maar vooral tussen in1600-1607 • invloed van Aristoteles poetica: voorschrift over tragische mythos: • de peripeteia, de hamartia en de catharsis • Invloed van Seneca’s tragedies in • Thema’s (wraak, bloedband, ambities, jaloezie, foutieve inschatting, • Figuraties: “bovennatuurlijke manifestaties in de natuur” (storm, landschappen, heksen, geesten) • Dynamiek: een verstoring van een “natuurlijke orde” resulteert in chaos • Moraliteit: nadruk op stoicijnse “gelatenheid” bij protagonisten: readyness is all, ripeness, “lay on, Macduff • Bij Shakespeare ligt echter de nadruk vanaf het begin op de keuzes vanuit een vrije wil en op vrije reflectie op handelen door protagonist

diverse vormen van tragedies • Liefdestragedies • Romeo & Juliet, Othello, • Tragedies van het hoofd: ambitie, wraak • Hamlet en Macbeth • Tragedie van de passie • King Lear • Romeinse tragedies • Titus Andronicus, Julius Ceasar, Anthony and Cleopatra, Coriolanus

Shakespeares thetrale innovatie: komische scènes in tragische dynamiek • Innovatie: invoeging van komische elementen in het tragische drama, maar zonder tragicomische strekking • doublet van Romeo and Juliet  Midsummernightsdream • naast tragedies de “problem plays” (Measure, All that Ends Well) • thematisch: verweving doet recht aan het echte leven, met tragische omslagen vaak als keerzijde van het komische • theatraal: de “veiligheidsklep” voor ontlading van spanning voorkwam het ongepaste “bevrijdend lachen” • vb. Macbeth, poortwachters na de moord op Duncan, • straatpubliek in koningsdrama’s: Richard III, Henry IV • optreden van volkse types volgend op spanningscène en passionele taferelen tussen nobele protagonisten

presentatie van conflict in een wending van levensperspectieven • conflict ontstaat uit gebeurtenis die leidt tot confrontatie • confrontatie van de held met een abrupte verandering van kennis, waarden, praktijken in de wereld • gewelddadige omslag dwingt tot een persoonlijke heroriëntatie • ervaring en noodlot van de held bewerkt een transformatie van de gemeenschap • belang van het gebeurtenis-aspect van de «verandering als omslag», inbreuk als ommekeer, wending, «change» • in het drama wordt dit vooral een interpersoonlijke, psychologische en moreel-existentiële omslag • ontstaat echter ook in interactie met een ommekeer en wending in de wereldse stand van zaken • pas vanuit de gebeurtenis ontstaan de contouren van de soevereine natuur en morele grootsheid van de held

Shakespeares beeld van deugden: de morele grootsheid van de held • Aristotelischedeugdethiek en notie van perfectioneren: de beschrijving van de aspecten van het nobele karakter • centraal staat “morele grootsheid”: Shakespeare is altijd ironisch kritisch naar ethiek als individualistische «zelf-ponering» • drie invloeden op de deugden van de “grootse held” • Humanistisch: «Bildung» van ontwikkelde aristocratie • Thomas ElyotThe Governor,Balthasars CastiglioneThe Courtier • Feodaal: proeve in vaardigheden, ridderlijke compassie • invoed: Geoffrey ChaucersThe Knight’s Tale • Klassiek: strijd-ideaal van soldaat-staatsman (Pericles) • invloed PlutarchusLives of the Noble Grecians and Romans

tragedie en transformatie: dynamiek van de morele «val» • Tragedie als (leer-)proces en als transformatie: • in de dramatische reflectie zelf is dit te begrijpen als verschuiving tussen metafysische polaire tegenstellingen • gebeurtenis leidt tot verandering van de gemeenschap • een vervalsproces in land of stad, oorlog, erfkwesties, • bijv. zedelijke verwildering in Rome (Titus, Coriolanus) • weerslag van ommekeer in het gemoed van representatieve held • dynamiek van menselijke «natuur in ons»: een emotionele aardschok • primair: mobiliseren van inhumane passies: prothetische afweer van de ziel • ziel staat “onbehuisd” op toneel: hervindt identiteit in gevoel: “Ik voel dus ik ben” • maar dit «intra-persoonlijke verweer» is als een middel erger dan de kwaal: • leidt tot een noodzakelijke «morele val» van de tragische held

centraal: ondergang van de held en van menselijke grootsheid • bij Shakespeare zijn de helden “vrije individuën” • pathos: geen beschikkingsmedium voor substantiële zedelijkheid • zij beschikken, met een soevereine natuur en vanuit subjectief zelfbewustzijn tegenover innerlijk pathos en uiterlijke wereld • verandering herschikt de held in zijn gemoed en de wereld: dwingt tot gewelddadig, immoreel handelen, • tegen zichzelf, zijn geliefden en vaak zijn (bloed-)verwanten • tegen gemeenschap, haar substantiële zedelijkheid en leiders • zonder deze soevereine natuur en nobele grootsheid van karakter in theatrale personage is er geen tragedie

Bradley: Shakespearean Tragedy • karakter-analyse met grote morele ontvankelijkheid: de Interpretatie van Shakespeares personages primair als belichaming archetypische karakters, • interpretatie vanuit de inherente menselijke natuur: invariante typen, transhistorisch, transcultureel, nooit in termen van context, horizon • beroemd is de Hamlet-interpretatie • tegen melancholische-romantiek: nadruk op dromerige onbeslisheid • geen contemplatieve softy, niet in staat tot handelen, vuile handen maken • nobele ziel die gevangen is in een aporie van gepassioneerde aandrift tot eervol handelenrationeel-stoïcijnse resignatie die het kwaad laat vermeerderen • interpretatie fundeert maatstaf in varianten volgens menselijke natuur: leidt tot sociaal-biologische vooroordelen en soms tot racisme (Othello) • kracht en zwakte: • schrijft over Shakespeares karakters als waren zij werkelijke mensen • opent de “nature  nurture” discussie vanuit de invariante “nature” • vertaald dit in de hermeneutiek vanuit de biologische evolutie-ideeën van Darwin, niet vanuit sociaal-antropologische geschiedenis van Marx • sommige mensen, en personages, zijn meer waard dan anderen • Immense invloed: vanaf 1904 tot WOII: later verdrongen door dominante structuralistische aanpak, die subjecten begrijpt vanuit inhumane structuren

passies en het mateloze • passies van tragische held: eerst beschermend en uiteindelijk vernietigend (pharmakon) • heroïsche wrok en edele woede, blinde ambitie en nobele trots, verlangen naar glorie en soevereine eer • gewaardeerd als nobele responsvanuit de stoïcijnse deugd van standvastigheid • hartstochtelijke liefde en rouw om verlies, vatbaarheid voor intens duldzaam lijden • overmatige mobilisatie van passies («nobele pathos») brengt toch de ondergang van de held

is er vergeving mogelijk? • dramatiek biedt mogelijkheden tot vergeving zelfs van meest extreme gruwelijke handelingen • hoop schuilt in verwijzing naar de instabiele natuurlijke orde, waarin alles ook weer plots een omslag kent • vergeving in besef van het mateloze in overschrijding van de draagkracht van de menselijke natuur • uitwegen openen zich in de presentatie van de held als slachtoffer van zelf-bedrog of van toevallig onfortuin • de extreme handelingen van de helden ingebed in het benadrukken van diens nobele karakter

stoïcijnse standvastigheid • dramatische focus in pogingen van de held om «orde» te herstellen • oscillatie: stoicijnse standvastige kalmte en gepassioneerde woede of verdriet • Hamlet: • gepassioneerde aandrift tot eervol handelenrationeel-stoïcijnse resignatie • Lear: • woede van de elementen in zijn zielzwijgen in het patroon van duldzaamheid • ambivalent oordeel over stoïcijnse respons op inbreuk en extreme omslag • enerzijds: inadequate attitude in extreme vormen van emotionele onthechting • anderzijds: apatheia biedt bescherming: behoudt rationele vrijheid van actor • menselijk hart is bron van het beste en het slechtste in de mens • Ook historische, politieke of culturele clash gelezen als conflict tussen «controlepassie» «ratioemotie» «geestlichaam»

Wat is het tragische resultaat verzoening? erkenning? eerherstel? • standvastigheid in waarheids-vinding • volharden in streven morele perfectie • «dramatische resultaat» in de tragedie is tonen van erkenning, herwonnen inzicht • «positieve resultaat» van drama voor hetpubliek is herstel van nobele grootsheid

lijden, de naam en getuigenis • de held staat vaak in een aporetische situatie: gevangen tussen • standvastigheid die de werking van het kwaad alleen maar verder zal verspreiden • soeverein handelen waarmee men zich onherroepelijk zal bezoedelen met het kwaad • presentatie van de tragische helden als individuën wiens daden voortleven in onze eeuwige herinnering • aanroepen van de goden: niet zozeer deelnemende actoren als indifferente toeschouwers en virtuele getuigen • enerzijds is de actie geheel binnen de menselijke sfeer gesitueerd • anderzijds: handelingen moeten worden gezien door getuigen • aanroepen van omni-responsibele «Natuur»: in generositeit en wreedheid, in mildheid en vernietiging

de kosmos: roep naar de goden de hoogste macht: temporaliteit in de natuur ▲▼▲ Shakespeares Hemel blijft leeg: vacante positie van goddelijke voorzienigheid ▲▼▲ de tijd kan recht doen aan de dingen als zij zich moeten voegen en recht doen aan de tijd ▲▼▲ ANAXIMANDER

Shakespearean Tragedy