بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحيم بسم الله الرحمنالرحیم

2. استاد مربوطه:محمدي ایمنی صنعتی

3. ایمنی در حمل و نقل مواد شیمیایی

4. (Organization for Cooperation of Railways) SMGSسازمان همکاری راه آهن International Rule for Transport of Dangerous Substances by Railway)RID(قانون بین المللی برای حمل و نقل مواد خطرناک توسط راه آهن U.S. Department of Transportation ) DOT)سازمان حمل و نقل آمریکا (International Union of Railways) UICاتحادیه بین المللی راه آهن (Standardised merchandise classification )NHMطبقه بندی کالا های استاندارد شده اصطلاحات

5. شناسايي و طبقه‌بندي كالاها برچسب‌ها و علائم ايمني وظايف و مسئوليت‌هاي افراد و واحد‌هاي درگير (صاحب كالا، و فرستنده كالا، پرسنل واحدهاي اجرايي مرتبط با حمل كالا و ...) مستندات و مدارك حمل كالاهاي خطرناك راهنماي اقدامات فوري براي شرايط اضطراري و بحراني پنج محور اصلي مورد بحث در حمل ونقل مواد شیمسایی

6. بارنامه مدرك قرارداد حمل است كه متصدي در قبال دريافت كرايه حمل صادر مي‌كند و بر اساس آن تعهد حمل كالا را از نقطه‌اي به نقطه ديگر مي‌پذيرد. بعنوان شناسنامه بار تمامي اطلاعات مربوط به كالاهاي مورد حمل در آن ثبت مي شود. بنابراين براساس آن ميتوان به ماهيت كالا پي برده و در صورت بروز حادثه، اتفاق و يا ضرورت‌هاي ديگر اقدامات احتياطي، ايمني و ... متناسب با آن را بعمل آورد. تعریف بارنامه

7. براي حمل بار فرستنده بايد تقاضاي حمل‌بار (اظهارنامه) را كه حاوي اطلاعات زير باشد امضا نموده و تسليم ايستگاه يا انبار مبدا كند: • تاريخ تقاضا، نام كامل و نشاني فرستنده،‌ نام كامل و نشاني گيرنده، مبدا، مقصد، نوع و مشخصات جنس، وزن حقيقي جنس، تعداد و علامت بسته‌ها، نوع بسته‌بندي و ساير مشخصاتي كه در برگ تقاضاي حمل‌بار (اضهارنامه) ذكر مي‌شود. • -‌ نام دقيق و صحيح محموله (درج عناويني كلي شيميايي، مواد دارويي و عناوين تجاري مجاز نميباشد) • -‌ كد UN محموله (شماره چهار رقمي سازمان ملل) • - شماره كلاس و زير كلاس • - شماره علامت خطر و برچسب‌ها(روي بسته، واگن يا كانتينر) • - قيد شماره قراردادهاي ويژه (تخصصي) حمل كالاهاي خطرناك در صورت موجود بودن • - در صورت بارگيري مشترك مجاز،‌ وزن هر بار به تفكيك با مشخصات كامل بيان شود. • - درج شماره كارت احتياطي موارد مندرج در اظهارنامه و بارنامه

8. نام ومشخصات کامل ماده کد UN شماره NHM شماره برچسبها و علائم مورد نياز كلاس خطر شماره كد خطر عبارت ستون يازده بارنامه بسته‌بندي سازمان ملل نوع حمل مخزن،واگن وکانتینر مجاز روش، گونه، نوع و كد بسته‌بندي ممنوعیت بارگیری مشترک شماره رديف در جدول RID(International Rule for Transport of Dangerous Substances by Railway) (در صورت حمل و نقل ریلی) و... اطلاعات و داده‌هاي مندرج در جدول شناسايي و عمليات

9. تقسیم بندی DOT(U.S. Department ofTransportation) تقسیم بندی سازمان ملل (كد UN) تقسیم بندی UICInternational Union ofRailways(شمارهNHM) شناسايي و طبقه‌بندي مواد

10. طبقه 1 ) مواد منفجره (که شامل شش طبقه فرعی است) طبقه 2 )گازها طبقه 3 ) مایعات آتشزا (مایعات آتش زا در گروه های بسته بندی یک و دو در مقادیر بیشتر از 3000 لیتر در یک وسیله مخزن دار جاده ای ، یک واگن مخزن دار ریلی یا یک مخزن سیار) طبقه 4 ) جامدات آتشزا طبقه 5 )مواد اکسید کننده طبقه 6 ) عناصر سمی و عفونت زا طبقه 7 ) مواد رادیو اکتیو طبقه 8 ) عناصر خورنده طبقه 9 ) کالاها و مواد خطرناک متفرقه تقسیم بندی DOT

11. هر ترکیب شیمیایی یا مخلوط یا وسیله ای که هدف اولیه یا عمومی آن عمل کردن از طریق انفجار با آزاد سازی ناگهانی گاز و انرژی است، ماده منفجره نام دارد. • موادی که برای انفجار ساخته می شوند، حتی وسایل یا ابزار مثل چاشنی در دسته مواد منفجره قرار دارند. طبقه 1 ) مواد منفجره

12. 1-1 مواد و محصولات با خطر انفجار تود ه ای 1-2 مواد با خطر انفجار پرتابی 1-3 مواد آتش زا با قابلیت انفجار وپرتاب کم 1-4 مواد آثارانفجار کم 1-5 مواد آثارانفجار بسیارکم همراه با سر و صدای زیاد 1-6 موادآثارانفجار بینهایت کم همراه با سر و صدای کم طبقات فرعی یا زیر کلاس های طبقه 1(division)

13. 2-1 ) گازهای آتشزا (در مقادیر بیشتر از 3000 لیتر در یک وسیله نقلیه مخزنی جاده ای ، یک واگن مخزنی ریلی یا مخزن سیار) 2-2 ) گازهای غیر آتشزا و غیرسمی 2-3 ) گازهای سمی طبقات فرعی یا زیر کلاس های طبقه 2(division)

14. گازهای متراکم شده،مایع شده یا حل شده تحت فشار A: گازهای غیر قابل اشتعال B: گازهای قابل اشتعال C: گازهای شیمیای ناپایدار T : گازهای سمی طبقه بندی دیگر طبقه 2

15. 4-1 ) عناصر با عکس العمل خودبخود و عناصر با عکس العمل خنثی4-2 ) عناصر قادر به احتراق ناگهانی.4-3 ) عناصری که با تماس با آب تولید گازهای آتشزا میکنند. طبقات فرعی یا زیر کلاس های طبقه4(division)

16. 5-1 ) عناصر اکسید کننده (مایعات اکسید کننده گروه بسته بندی یک در مقادیر بیشتر ا ز 3000 لیتر در یک وسیله مخزنی جاده ای، یک واگن مخزنی ریلی یا مخزن سیار) 5-2 ) پراکسیدهای آلی طبقات فرعی یا زیر کلاس های طبقه 5(division)

17. 1-6 مواد سمی 2-6 مواد عفونی دسته A: بسیار خطرناک که مقدار کمی از آن در آب یا هوا خطرناک خواهد بود. مثل آرسنیک و دی اکسید نیتروژندسته B: خفیف تر از A طبقات فرعی یا زیر کلاس های طبقه 6(division)

18. با توجه به این که موادی که در هر کلاس و طبقه قرار می گیرند دارای ویژگی های متفاوتی هستند،هر طبقه به چند زیر گروه تطبیقی که با حروف بزرک مشخص می شود تقسیم می شوند • مثلا کلاس یک 13 زیر گروه شامل: A,B,C,D,E,F,G,H,J,K,L,N.Sدارد. • نکته:زیر گره های A,K مجازه به حمل ونقل نمی باشند. زیر گروه تطبیقی

19. سازمان ملل براي شناسايي و حمل كالاهاي خطرناك دستورالعمل‌هايي را بر اساس مقررات بين‌المللي اينگونه كالاها تدوين نموده است. براي شناسايي كالاهاي خطرناك يك عدد چهار رقمي به هر كالا اختصاص داده شده است كه اين عدد چهار رقمي شماره سازمان ملل يا اصطلاحاً كد (UN) ناميده مي‌شود. در واقع اين كد به عنوان كليد رمز براي شناسايي كالاهاي خطرناك مي‌باشد زيرا با دانستن اين كد مي‌توان به اطلاعات زيادي كه براي حمل و بسته‌بندي و ... مورد نياز است دست يافت. کدUN

20. سازمان UICInternational Union ofRailways )(براي شناسايي كليه كالاها جهت حمل و نقل روان‌تر اقدام به گروه‌بندي كالاها و تعيين يك شماره چهار رقمي براي هر گروه نموده و با توجه به تقسيم هر گروه به زيرگروههاي مختلف دو عدد و با تقسيم هر زيرگروه به كالاهاي مشخص دو عدد ديگر به آن افزوده است به طوريكه هر كالاي مشخصي در اين سيستم با يك عدد هشت رقمي شناخته مي‌شود. اين عدد در گمركات نيز براي شناسايي كالا به عنوان تعرفه گمركي بكار ميرود. شماره) NHM(standardised merchandise classification

21. علائم خطر و برچسب‌ها (برچسب‌های اصلی)

22. برچسب کلاس 1 زیر کلاس‌های 1و2و3

23. برچسب کلاس 1 زیر کلاس‌های 4و5و6

24. برچسب‌های مربوط به کلاس 2

25. برچسب‌های مربوط به کلاس 3

26. برچسب‌های مربوط به کلاس 4

27. برچسب‌های مربوط به کلاس5

28. برچسب‌های مربوط به کلاس6

29. برچسب کلاس 7

30. برچسب کلاس 8

31. برچسب کلاس 9

32. _ _ _ کد خطر _ _ _ _ کد UN کد خطر کد UN • شناسه عددی مکان نصب شناسه عددی زیر برچسب اصلی است و در مواردی‌که اطلاعات اضافی مورد نیاز باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

33. اين ستون مبين كلاس خطر كالا است و تعلق هر يك از كالاهاي خطرناك را به كلاس‌بندي نه گانه نشان مي‌دهد. CLASS1-9)) • تقسیم بندی کلاس خطر: • محدود(1و2و6-2و7)(تحت شرایط خاص حمل می شوند) • نامحدود(3و4-1و4-2و4-3و5-1و5-2و6-1و8و9)(مانند کالای معمولی حمل می شوند) • ویژه(1و7)(حمل و نقل ممنوع مگر در شرایط خاص توسط ارگان های خاص) كلاس خطر

34. اين شماره نمايانگر رديف ماده مورد نظر در جدول موجود در ضمينه دو SMGS‌ و RID مربوط به كلاسي است كه آن ماده در آن طبقه‌بندي مي‌شود كه شامل يك بخش عددي (نشان دهنده رديف در جدول) و يك بخش حروفي است. (a) مواد داري درجات خطر بالا (b) مواد خطرناك (c) مواد داراي درجات پائين خطر نکته:گرو های بالا مفهوم یکسانی در تمام گروه ها نه گانه دارند. مثلا: aT:ماده با خطر سمیت بالا شماره رده يا رديف در جدول

35. نشان‌دهنده نوع خطرات كالا مي‌باشد زيرا برخي از كالاهاي خطرناك ممكن است علاوه بر خطرات كلاس مربوطه داراي خطر يك يا دو كلاس ديگر نيز باشند. اعداد اين ستون يك رقمي، دو رقمي و حداكثر سه رقمي است. • كه اولين رقم نشان دهنده اين است كه ماده به چه كلاسي تعلق دارد • دومين رقم به اين معني است كه خطر بعدي ماده چيست كه چنانچه اين رقم صفر باشد نشان دهنده اين است كه آن ماده فقط خطرات همان كلاس را دارد. به عنوان مثال اگر كد خطر ماده‌اي 40 باشد مفهومش اين است كه كالاي مورد نظر فقط خطرات كلاس 4 را دارد و اگر 44 باشد نشان دهنده شدت خطر كلاس 4 است. • وجود رقم سوم به منزله خطر سوم كالا مي‌باشد. به اين معني كه ماده داراي خطرات بيش از دو كلاس مي‌باشد. • مثلاً:در خصوص آمونياك كد خطر X286 است. يعني اين ماده در حالت اصلي و به صورت گاز قابليت اشتعال (كلاس 2) داشته و در ضمن سمي نيز است (كلاس 6-1) و در واكنش با آب حالت قليايي و خورندگي پيدا مي‌كند (كلاس 8) در اين ستون حرف Xنشانه اين است كه آن ماده با آب واكنش خطرناك ايجاد مي‌نمايد. • نكته: اعداد ستون كد خطر در خصوص كلاس 1 يك رقمي بوده، به اين معنا كه تركيبي از زير كلاس مربوطه و گروه تطبيقي آن ميباشند. بعنوان مثال در مورد كد خطر D 1-1، مفهوم آن مجموعه‌اي از تعريف مربوط به زير كلاس 1-1 و گروه تطبيقي ‌D ميباشد. كد خطر

36. عبارت خلاصه شده‌اي است كه مشخص كننده نوع خطر ماده ميباشد. كه اين عبارت مي‌بايست در ستون 11 بارنامه براي كالاهاي خطرناك درج گردد. مثلاً: براي كنجاله با كد UN= 2217كالاي خطرناك كلاس 4-2 عبارت «خودافروز» بكار مي‌رود. عبارت ستون 11 بارنامه

37. گروه‌ بسته‌بندي I: براي مواد گروه (a)، به شدت خطرناك • گروه بسته‌بندي II: براي مواد گروه (b)، با خطر متوسط • گروه بسته‌بندي III : براي مواد گروه (c)، با خطر كم • در صورتيكه بيش از يك گروه بسته‌بندي براي يك ماده بيان شودبسته‌بندي بايد بكار رود كه براي درجه بالاي خطر مورد استفاده قرار مي‌گيرد بسته‌بندي سازمان ملل

38. معمولاً در علامتگذاري بعد از شماره بسته‌بندي حرفي مي‌آيد كه مبين گروه موادي است كه نوع ساختمان موجود برايشان مجاز است يعني: X- براي ظروف مورد استفاده براي مواد مربوط به گروههاي بسته‌بندي I,II,III Y- براي ظروف مورد استفاده براي مواد مربوط به گروههاي بسته‌بندي II,III Z- براي ظروف مورد استفاده براي موار مربوط به گروههاي بسته‌بندي III بسته‌بندي سازمان ملل

39. اين ستون مشخص كننده نوع و جنس ظروفي است كه كالاهاي خطرناك بايستي در آن‌ها بسته‌بندي شوند كه از تعدادي پرامتر عددي و حرفي تشكيل شده است . كد0: ظروفي است كه در سطح مقطع عرضي داراي شكل دايره، بيضي،‌ راست گوشه (و نيز مخروطي شكل) مي‌باشند. كد1: استوانه‌ها- ظروفي هستند استوانه‌اي شكل با كفي مقعر و يا صاف،‌ كه از جنس، مقوا، مواد پليمري، تخته چندلايي و ساير مواد مناسب ساخته مي‌شوند. كد2: بشكه‌هاي چوبي- ظروفي هستند از جنس چوب طبيعي با ديواره‌هاي محدب و دايره‌اي شكل كه در سطح مقطع عرضي از پرچكاري حلقه‌ها و كف ساخته شده است. . روش، گونه، نوع و كد بسته‌بندي

40. كد3: گالن‌ها- ظروفي هستند فلزي يا پليمري كه داراي سطح مقطع راست گوشه يا چند گوشه بوده و مجهز به يك يا چند دريچه داراي شير و وسايل جنبي براي حمل مي‌باشند. كد4: صندوق‌ها- ظروفي هستند به شكل راست گوشه يا چند گوشه كه از جنس فلز، چوب، تخته چندلايي،‌نئوپان، مقوا، پليمر و يا مواد مناسب ديگر ساخته مي‌شوند. كد5: كيسه‌ها- ظروفي هستند انعطاف‌پذير از جنس كاغذ، لايه پليمري، منسوج پارچه‌اي و اجناس منسوج و يا داري شكل مناسب ديگر. كد6: ظروف چند جزئي- ظرفي است متشكل از يك ظرف داخلي از جنس (پليمر، شيشه، چيني، و يا سراميك) و يك ظرف خارجي از جنس (مواد پلاستيكي، فلزي، مقوايي، تخته چندلايي) كه در هنگام سرهم شدن حكم يك واحد بسته‌بندي غيرقابل تفكيك را پيدا مي‌كنند روش، گونه، نوع و كد بسته‌بندي

41. نوع جنسبراي تعيين نوع جنس ظرف از حروف بزرگ استفاده مي‌شود • جدول1:‌ جدول جنس ظروف حمل مواد روش، گونه، نوع و كد بسته‌بندي

42. به منظور تعيين مشخصات ظروف كالاهاي خطرناك كدبندي با استفاده از مشخصات ظرف و نوع آن بشرح زير انجام مي‌شود: • -‌ عدد اول نشاندهنده نوع ظرف است مثل:‌ استوانه، گالن و ... • -‌ يك يا چند حرف بزرگ لاتين نشانگر جنس است مثل:‌ فولادي: آلومينيومي و ... (چنانچه دو حرف لاتين پشت سرهم باشند اولي مربوط به ظرف داخلي و دومي مربوط به ظرف خارجي است.) به طور مثال: 1H3 يعني نوع بسته‌بندي: گالن، جنس بسته‌بندي:‌ پليمر، كاتگوري: كفي فوقاني ثابت • 12B: يعني بسته‌بندي:‌استوانه‌، جنس بسته‌بندي: آلومينيوم، كاتگوري، كفي فوقاني بازشو. • نکته :در صورتي كه مخازن با مواد خطرناك پر شده باشند بايد مقداري فضاي خالي در بالاي مخزن براي اثر انبساط مايع در نظر گرفت تا در اثر حرارت در طول حمل و نقل موجب خروج مايع يا تغيير شكل مخزن نشود. كدبندي انواع ساختار ظروف

43. كارت احتياطي: و بعبارت ديگر فرم كارت احتياطي برگه‌اي است كه در بر گيرنده مشخصات فيزيكي و شيميايي ماده و نحوه استفاده درست از آن،‌ اقدامات احتياطي در حين حمل و نقل و انباركردن مواد، نحوه اطفاء حريق، استفاده از تجهيزات ايمني، اطلاعات بهداشتي، پيشگيري و كمكهاي اوليه پس از بروز سانحه مي‌باشد. نوع حمل واگنها و كانتينرهاي مجاز:‌ اين ستون بيانگر نحوه حمل و نوع وسيله‌اي است كه براي حمل و نقل هر يك از كالاهاي خطرناك مورد نظر مجاز شمرده شده است. عبارات اضافه:‌ منظور از عبارات اضافه خواصي است كه ماده علاوه بر خواص مربوط به كلاس خود، داراي آن خواص نيز هست. (اين ستون فقط در جدولي كه بر اساس كد UN تنظيم گرديده تكميل شده است.) سایر موارد

44. اين ستون مشخص مينمايد كه كالاي خطرناك از اين كلاس با كالاهاي خطرناك كدام يك از كلاسها نبايد مشترك بارگيري گردد. • به عنوان مثال گوگرد با كد UN=1350 كه داراي كلاس خطر 1-4 مي‌باشد را نبايد با بسته‌هاي بار حاوي مواد و محصولات داراي علائم خطر شماره 1،‌ 4-1، 5-1، 6-1 به طور مشترك بارگيري كرد. ممنوعيت بارگيري مشترك

45. 1- اگر بیش از یک ماده خطرناک حمل شود، باید جداگانه بسته بندی شده و طبق کلاس مواد خطرناک جداسازی شود. 2- مواد خطرناک را در فضاهایی که اشخاص در وسایل نقلیه مستقر می شوند، قرار ندهیم. علاوه بر آن ماده شیمیایی را در محلی که در وسیله نگهداری شده، رها نسازیم.3- موادی که تحت سرمای شدید نگهداری شده اند باید بوسیله تخلیه گاز مجهز باشند و مطمئن شویم کهگازهای حاصله، امکان نفوذ به محفظه افراد را نداشته باشند. کنار هم چیدن نه طبقه

46. چیدن مواد از طبقات مختلف جهت حمل و نقل را جهت کالاهای سازگار و ناسازگار تحت مقررات خاصی انجام می دهند. مواد شیمیایی چه در هنگام انبار کردن و چه در انتقال باید طبق این ضابطه عمل شوند، تا مطمئن شویم در صورت ریزش و نشتی با هم ترکیب نشوند کنار هم چیدن نه طبقه

47. NAدر این مورد جداسازی شامل دو کلاس نیست و دو ماده می توانند در یک جا قرار داده بشوند، بدون اینکه خطری متصور بشود.SGدر این مورد دو کلاس باید از هم جداسازی شوند و حداقل سه متر فاصله بین آنها موجود باشد.FSدو طبقه مربوطه باید جداگانه حمل و نقل شوند.PRدر این حالت دو کلاس از مواد خطرناکن نباید در یک محفظه یا اتاق قرار گیرند، دو اتاق چسبیده به هم ، نباشند. بنابراین در دو اتاق مجزا و با حداقل 10 متر فاصله قرار گیرند. کنار هم چیدن نه طبقه

48. فرستنده موظف است كليه شرايط و مقررات بسته‌بندي مواد شیمیایی را مطابق دستورالعملهاي مربوط به هر كلاس از جمله موارد زير را دقيقا رعايت كند. •    بسته‌بندي بايد به گونه‌اي باشد كه در شرايط طبيعي و عادي حمل مانع خروج محتويات به بيرون شده و چنان مستحكم باشد كه در هنگام حمل شل نشده و فشارهاي معمول را تحمل كند. •    چنانچه بسته‌بندي مواد خطرناك طبق مقررات با يكديگر و با ساير بارها مجاز شمرده شده باشد بايد ظروف داخلي آنها متفاوت و جدا از هم در يك بسته قرار گيرند و تمهيداتي نيز انديشيده شود تا در صورت خرابي، نشت و يا نابودي ظروف داخلي واكنش خطرناك رخ ندهد. •    مواد سازنده ظرف و دريچه‌هاي آن نبايد در معرض تاثير مضر محتويات بوده و در هنگام تماس با آن نبايد هيچگونه تركيب خطرناكي بوجود آورد. •    در صورتيكه مخازن با مواد پر شده باشند بايد مقداري فضاي خالي در بالاي مخزن براي اثر انبساط مايع در نظر گرفت تا در اثر حرارت در طول حمل و نقل باعث خروج مايع و يا تغيير شكل مخزن نشود. شرايط بسته‌بندي

49. •    مخازن شيشه‌اي نبايد داراي نقصي باشند كه ميزان استحكامشان را تقليل دهد. دريچه‌هاي مخازن بايد به منظور جلوگيري از شل شدن داراي تجهيزات اضافي (مثل نصب كلاهك، محفظه‌بند، و محكم كردن) باشند. •    در بسته‌بندي كلاس 1 (مواد منفجره) ميخ‌ها، گيره‌ها، و قطعات محكم كننده‌اي كه از جنس فلز هستند بايد داراي پوشش محافظتي باشند. •    بسته‌بندي‌هاي داخلي بايد طوري در بسته‌بندي‌هاي خارجي جاي گيرند كه در شرايط عادي از شكستن و سوراخ شدن آن جلوگيري گردد. •    بسته‌بندي‌هاي مخصوص مواد جامدي كه در دماي مناسب امكان تبديل آنها به مايع وجود دارد بايد آن ماده را در حالت مايع حمل كرد. •    مواد محلول در آب بايد در ظروف مقاوم در برابر آب بسته‌بندي گردند. •    مواد و فرآورده‌هاي خطرناك در صورتي براي بسته‌بندي (بارگيري) مشترك مجاز شمرده مي‌شوند كه استعداد انجام واكنش خطرناك با يكديگر را نداشته باشند. شرايط بسته‌بندي

50. -‌ احتراق (توليد حرارت) - تشكيل مواد ناپايدار - تشكيل مواد خورنده - انتشار گازهاي سمي يا قابل اشتعال واكنش خطرناك شامل موارد زير مي‌باشند