Bójka i pobicie

1. Bójka i pobicie Art. 158 kk i art. 159 kk

2. Art.158 kk 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

3. Art. 159 kk Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

4. Odmienność potocznego i prawnego rozumienia pojęć bójki i pobicia Bójka: starcie minimum 3 osób, z których każda jest jednocześnie napastnikiem i broniącym się (Gardocki, Daszkiewicz) Pobicie: dokonanie czynnej napaści przynajmniej dwóch osób na inną osobę albo grupy osób na inne osoby (przewaga osób napadających nad napadniętymi) wyrok SA w Łodzi z dnia 12 października 2000r: „konstrukcja art.158 k.k. jest wynikiem niemożności ustalenia, który z uczestników zajścia zadał cios pociągający za sobą skutki decydujące o kwalifikacji prawnej” (II Aka 181/200, KZS 2001, z. 7-8, poz.65)

5. Bójka i pobicie Karolina Olszak: Bójka i pobicie. Aspekty wykrywcze i dowodowe, WoltersKluwer, Warszawa 2009 Zbigniew SkarżyńskiBójka i pobicie w polskim prawie karnym, Oficyna Naukowa, Warszawa 1994 Krzysztof KrajewskiBójka i pobicie Analiza kryminologiczna, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXCVII, Kraków 1988 [A. Zachuta: Bójki i pobicia na Podhalu, Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego, 1974, nr 1, s.86-127]

6. Badania K.Olszak (2009) Badania: akta spraw o przestępstwa bójki albo pobicia (zakończone prawomocnym wyrokiem) rozpatrywane przez SO w Lublinie, SR w Lublinie, Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie, Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie i Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie w latach 1998 – 2005. Ogółem: 200 spraw, 100 sądzonych przez sądy powszechne i 100 przez sady wojskowe Problem: przestępstwo pospolite, którego sprawcą jest żołnierz:- zjawisko uchwycone w okresie transformacji w Wojsku Polskim, które zmierza do stworzenia formacji zawodowej (złożonej z ochotników) Akcentowane aspekty kryminalistyczne: m.in. taktyka i technik dowodzenia winy i sprawstwa bójki lub pobicia

7. Badania Skarżyński (1994) analiza sądowych akt karnych spostrzeżenie, że bójki i pobicia to przestępstwa zróżnicowane w zależności od regionu (różne nasilenie: największe w województwach południowo-wschodnich a poniżej średniej krajowej np. w Wielkopolsce) (autor porównywał współczynniki z lat 1976 i 1984) Próba badawcza z dwu okresów: I półrocze 1984 i I półrocze 1986 Badane województwa: tarnobrzeskie, ciechanowskie i poznańskie Analiza: 155 akt z 15 sądów (90,1% ogółu ustalonych spraw, pozostałe były niedostępne lub zapadły w nich wyroki uniewinniające)

8. Badania Skarżyński (1994) Bójki ogółem : 10,3 % badanych spraw • Tarnobrzeskie: 22,2 % • Ciechanowskie 7,1 % • Poznańskie 5,2 %  >zróżnicowanie regionalne Uwaga: różnice w skali zjawiska mogą również wynikać z nastawienia organów ścigania na określone typy przestępstw (różnice w wykrywalności)  Miejsce zdarzenia (miasto/wieś)

9. Badania K.Krajewski (1988) Charakterystyka fenomenologiczna bójek i pobić  Porównanie trzech województw (obszar trzech okręgów sadowych): • - krakowskie (typowo wielkomiejskie) - nowosądeckie (typowo wiejskie)- kieleckie (charakter mieszany regionu)  Badania aktowe: akta spraw o przestępstwa z art. 158 i 159 kk z roku 1978 z wybranych sądów: 248 akt, z których analizowano ostatecznie 208 spraw: 41 bójek (19,7%) i 167 pobić (80,3%)  (cele m.in. zweryfikowanie ustaleń A. Zachuty dot. bójek i pobić na Podhalu)

10. Cechy charakterystyczne bójki i pobicia -wielość i zmienność uczestników -duża dynamika zdarzeń-zmienność składu osobowego uczestników (zarówno sprawców jak i ofiar), -zmienność miejsca zdarzenia (przemieszczanie się sprawców)-rozłożenie zdarzenia w czasie (kontynuowanie działań agresywnych po przerwach) • >problemy z zakwalifikowaniem udziału poszczególnych osób oraz ustaleniem jedności/wielości czynów zabronionych

11. Pojęcie „udziału” w bójce lub pobiciu problem: czy słowne zachęcanie do agresywnych działań stanowi udział w bójce lub pobiciu?  Dwa stanowiska: • - wg SN udział może polegać na „zagrzewaniu co najmniej dwóch jego uczestników do kontynuowania przestępnego działania lub na ułatwianiu im w jakikolwiek sposób takiego działania, które wyraża się w zadawaniu razów określonej osobie” (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 1973 • -wg A.Marka i M.Filara: pogląd przyjmujący że ”udziałem” w bójce lub pobiciu może być słowne zachęcanie do agresywnych działań jest zbyt daleko idący

12. Udział w bójce lub pobiciu cd. Za „udział” w bójce lub pobiciu uznawane są także formy zachowania, które w działaniu zbiorowym mogą narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenia ciała: przytrzymywanie ofiary, krępowanie jej, podawanie narzędzi, blokowanie drogi ucieczki , gaszenie światła itp.  Wyrok SA w Łodzi z dnia 23 listopada 2000r (II Ka 169/2001, Prokuratura i Prawo 2001, nr 6, poz.20); • „dla przyjęcia udziału w pobiciu w rozumieniu art.158 § 1 k.k. nie jest też konieczne, aby konkretna osoba zadała innej osobie (napadniętemu) cios w postaci uderzenia, kopnięcia itp. Wystarczy świadome połączenie działania jednego ze sprawców z działaniem drugiego człowieka lub większej grupy osób przeciwko innemu człowiekowi lub grupie osób”

13. Specyfika przestępstw bójki i pobicia - pewne postacie zachowania sprawcy, które w wypadku innych przestępstw byłyby kwalifikowane jako podżeganie lub pomocnictwo, są traktowane jako bezpośrednie sprawstwo „udziału” w bójce lub pobiciu - uczestnika bójki i pobicia nie zwalnia od odpowiedzialności karnej fakt, że on sam jest ofiarą (narażono go na niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenie ciała)

14. Bójka: problem obrony koniecznej - uczestnicy bójki występują w podwójnej roli: „zarazem ofensywnej i defensywnej” (są jednocześnie napastnikami i broniącymi się) > przeważa stanowisko, że nie jest dopuszczalne powołanie się na obronę konieczną (wyjątek, gdy gdy osoba wycofała się z bójki lub występuje w obronie osoby niezdolnej do dalszego udziału w bójce)

15. Odpowiedzialność karna osób włączających się do bójki lub pobicia Wyróżnia się dwie kategorie takich osób: • -interweniujące: dążą do zakończenia bójki lub udzieleni pomocy ofiarom pobicia • -przyłączające się do bójki lub pobicia (decydujący moment przyłączenia) Problem włączenia się do waśni dwóch osób osoby trzeciej: - Kiedy waśń przekształca się w bójkę lub pobicie?> decydująca okoliczność: działanie osoby trzeciej za wiedzą i wolą uczestnika

16. Użycie „niebezpiecznego przedmiotu” 159kk : surowsza odpowiedzialność, gdy uczestnik zajścia używa w czasie zdarzenia broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu • > o przyznaniu tej cechy decydować będą właściwości przedmiotu, ponadto konieczne ustalenie uczestnika, który się posługuje w/w przedmiotem) Wyrok SA w Warszawie z 24 kwietnia 2002 (II Aka 115/02) • „użycie w przepisie sformułowania „lub (używa) innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu” oznacza (..),że może to być jedynie taki przedmiot, którego niebezpieczeństwo użycia porównać można z niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia człowieka, jakie stwarza użycie broni palnej lub noża”

17. „Niebezpieczne przedmioty” Sztachety, kołki, pręty metalowe, buty typu „glany”, szklane butelki (w całości i w postaci tzw. „tulipana”), psy rasy amstaf lub rottweiler, siekiera, motyka itp. * znamię ”używa” interpretowane jest węziej niż termin „posługuje się”: samo posiadanie lub demonstrowanie niebezpiecznego przedmiotu w celu zastraszenia nie wystarcza dla bytu przestępstwa z art.159 kk.

18. Krajewski (1988) Zestawienie niebezpiecznych narzędzi (obecnie „przedmiotów”) z analizowanych akt spraw karnych

19. Użycie niebezpiecznych narzędzi w bójce i pobiciu w świetle badań A.Zachuta (1973): użycie niebezpiecznych narzędzi jako cecha charakterystyczna bójek podhalańskich Skarżyński (1994): - w badanej próbie w 25,8 % incydentów użyto niebezpiecznego narzędzia (w 62,5 % bójek i 21,6 % pobić); - częściej używano narzędzi „tępych” (82,7%) niż „ostrych”

20. Typologia bójek i pobić (Krajewski 1988)

21. Wiek sprawców bójek i pobić (Olszak)

22. Uprzednia karalność

23. Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe (Olszak) Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe: • -wszyscy sprawcy płci męskiej-większość stanu wolnego (tylko 6,6% w związku małżeńskim)-prawie wszyscy (97,6 % ) w wieku od 17- 25 r.ż.-44,5 % wykształcenie zawodowe +33,6 % podstawowe (razem : 78,1 % )- 94,6 % pełniło zasadniczą służbę wojskową-większość w przeszłości nie karana

24. Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne (Olszak) • 92,3 % mężczyźni , 7,7 % kobiety- ponad połowa (51,4%)w wieku 17-21 lat; łącznie 66,8 % w wieku od 17-25 • 25 % w związku małżeńskim, 3,8 % rozwiedzionych • blisko połowa sprawców (47,1%) bezrobotna, 5,8 % rencistów i 1,4 % emerytów • 22, 6 %pracowało a 22,1 % uczyło się lub studiowało • ponad 1/5 (21,6%) była uprzednio karana (2,4 % uprzednio karani za bójkę lub pobicie)

25. Stan (nie)trzeźwości sprawców

26. Alkohol a bójki i pobicia Skarżyński (1994): • > dominująca rola alkoholu w etiologii bójek i pobić> w większości incydentów (56,1%) brali udział wyłącznie nietrzeźwi> zajścia z udziałem wyłącznie trzeźwych sprawców: 17,4 % • (w 14,2 % incydentów nie ustalono stanu trzeźwości) W badaniach Skarżyńskiego ustalono zależność pomiędzy trzeźwością a rodzajem zajścia: • > trzeźwość uczestników była charakterystyczna dla zajść „sąsiedzkich”a stan nietrzeźwości dla zajść „gastronomicznych” i „ulicznych”

27. Stan (nie) trzeźwości ofiar

28. Wiek ofiar (Olszak)

29. Stosunek do sprawcy (VOR)

30. Sposób popełnienia przestępstwa

31. Czas i miejsce czynu: rozkład dobowy (Olszak)

32. Rozkład (rytm) tygodniowy bójek i pobić Olszak: • najczęstsze zdarzenia w niedziele (19,2 %), następnie w piątek i sobotę (po 15,7%) : Skarżyński : • najczęstsze zdarzenia w sobotę (20,5%), następnie w niedzielę (19,3%) i piątek (16,1%) Krajewski: piątek, sobota i niedziela: łącznie 55,2 % pobić i 43,7 % bójek

33. Rozkład zajść w poszczególnych miesiącach: Olszak (2009): najliczniej zajścia występowały w miesiącach: • > w sprawach rozpatrywanych przez sądy powszechne : styczeń (10%), maj (12%), lipiec (11%), sierpień (11%) • > w sprawach rozpatrywanych przez sądy wojskowe: styczeń (13%),lipiec (13%), październik (10%), grudzień (10%) Skarżyński (1994): w miesiącach jesiennych tj. IX,X,XI (30, 3%) nieznacznie częściej niż w letnich tj. VI,VII,VIII (29,7%), Krajewski: (1988): • Bójki: okres koncentracji: kwiecień – lipiec • Pobicia: lipiec - październik

34. Motywy bójek i pobić (Olszak)

35. Następstwa czynu (Olszak)

36. Aktualne problemy • - aspekty wykrywcze i możliwości dowodowe • - nieletni sprawcy bójek i pobić • - problem tzw. „ustawek” • - problem pseudokibiców • - czy zapobieganie bójkom i pobiciom jest możliwe? • - nowe zjawiska (happy slapping) • - strategie przeciwdziałania