آلودگی هوا در روستاها و نقش آن در سلامت و راهکارهای کنترل آن ( مصرف سوخت های جامد )

1. آلودگی هوا در روستاها و نقش آن در سلامت و راهکارهای کنترل آن ( مصرف سوخت های جامد ) شاخص های سلامت مرتبط با آلودگی هوا در منازل روستائی و راهکارهای کنترل آن در قالب برنامه های CBI و نقش مشارکت مردم در اجرای آن همایش کشوری ابتکارات جامعه محور CBI 8-7 اردیبهشت یزد مهندس ملک افضلی کارشناس مسئول بهداشت هوا malekafzali@health.gov.ir

2. Diarrhea Malaria Malaria Injuries Dengue Cardiovasc. diseases etc. Leishmaniasis etc. Malnutrition Intestinal parasites Diarrhea Malnutrition etc. عوامل زیست محیطی / اجتماعی /فردی اثر گذار بر سلامت Breast cancer Cardiovasc. diseases دلایل موثر Respiratory infections Physical inactivity تجارت Diabetes Lung cancer COPD دلایل وجود منابع حمل و نقل Respiratory diseases Cardiovasc. diseases پرتوها آلودگی هوا Injuries عوامل شیمیائی سلامتی تخریب اکوسیستم ها تغییرات آب و هوائی سایر موارد محیطهای قابل تکثیر برای عوامل منتقله بهداشت و بهسازی منابع آب مهاجرت بیابانزائی عوامل اجتماعی موثر بر سلامت Drownings عوامل ژنتیکی

3. توزیع ریسک فاکتورهای محیطی و توسعه اقتصادی نسبت به شاخص های مرتبط با سلامت محدوده مرزها، شهرهای بزرگ جهانی محلی ، نقاط روستائی عوامل شیمیائی آلودگی هوا در فضاهای آزاد عوامل زیان آور در محیط کار تغییرات آب و هوائی پرتوهای ماوراء بنفش تغییر در اکوسیستم های طبیعی کیفیت بهداشت و آب آشامیدنی نامناسب آلودگی هوا در فضای بسته خسارات زیست محیطی و صدمه به سلامت نسبت مرگ و میر پائین کشورهای روبه توسعه درآمد سرانه کشورها نسبت مرگ و میر بالا کشورهای روبه توسعه کشورهای توسعه یافته

4. وضعیت آلودگی هوا درفضای بسته منازل روستائی کشور

5. جنگل کوهستانی و سرد استپ و دشت خانوارهای مصرف کننده عمده سوخت جامد برای گرمایش و پخت و پز در نقاط جغرافیائی کشور نسبت به شرایط خاص اقلیمی پراکنده شده اند. سه نوع مختلف از منابع سوخت جامد در کشور مصرف می شوند : 1- فضولات دامی در مناطق کوهستانی و سردسیر 2- ضایعات گیاهی و با قیمانده محصولات کشاورزی در مناطق بیبانی و گرمسیر 3- چوب و ذغال در مناطق جنگلی بیابانی

6. در شرایط اقلیمی کوهستانی و سرد عمدتاً خانوارهای روستائی برای پخت نان ، غذای روزانه و گرمایش از فضولات دامی استفاده می کنند .

7. در شرایط اقلیمی جنگلی و مرطوب بعلت دسترسی به چوب و فرآورده های چوبی خانوارهای روستائی برای پخت نان ، غذا ، دوددادن و خشک کردن بعضی منابع غذائی و گرمایش از این نوع سوخت جامد استفاده می کنند.

8. در شرایط اقلیمی گرم و خشک ، بیابانی بعلت عدم فعالیت های دامپروری و دسترسی به منابع چوب ، عمدتاً خانوارهای روستائی برای پخت نان و غذا از ضایعات گیاهی ، خار و خاشاک و گیاهان بیابانی استفاده می کنند .

9. جدول توزیع فراوانی مصرف سوخت جامد در حوزه های دانشگاهی مجری برنامه های CBI

10. نمودار توزیع فراوانی مصرف سوخت جامد در حوزه های دانشگاهی مجری برنامه های CBI

11. آلودگی هوا در فضاهای بسته ناشی از مصرف سوخت جامد و شاخص های سلامت اثر پذیر از آن

12. در گزارش سال 2000 سازمان جهاني بهداشت آمده است كه سالانه 3 ميليون نفر در جهان بر اثر بيماريهاي ناشي از آلودگي هوا جان خود را از دست مي دهند كه اين رقم 90% آن مربوط به آلودگي هواي فضاي بسته مربوط به كشورهاي جهان سوم و بيشتر در مناطق روستائي از طريق سوخت هاي جامد و در محيط بسته منازل مسكوني رخ مي دهد.

13. بيماري هاي عمده ناشي از آلودگي هوا كه سلامت مردم را به خطرمي اندازد:1- عفونت هاي حاد دستگاه تنفسي 2- آسم 3- عفونت هاي دستگاه تنفسي فوقاني 4- عفونت گوش مياني ( بيشتر در بين كودكان در آلودگي فضاي بسته ) 5- بيماري هاي انسدادي دستگاه تنفسي ( COPD ) 6- سرطان هاي ريه و مجاري تنفسي 7- بيماري هاي قلبي – عروقي و حملات قلبي

14. بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا برونشيت برونشيت آسمي آمفيزم

15. بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا آسم برونشيت مزمن

16. بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا تخريب حبابچه هاي ريوي آمفيزم برونشيت ثالثيه

18. بيماري هائي كه به آلودگي هواي فضاي بسته نسبت مي دهند: عفونت هاي تنفسي حاد در كودكان : -عفونت هاي حاد دستگاه تنفسي تحتاني : اين بيماري مهمترين عامل مرگ و مير كودكان زير 5 سال بوده و در اثر آن حدود 2 مليون مرگ در سال در اين گروه سني رخ مي دهد. بر طبق مطالعات گوناگون در كشورهاي در حال توسعه ، گزارش شده است كه تماس با آلودگي هواي داخل ساختمان در عفونت هاي حاد تنفسي تحتاني مشاركت دارد ، بطوريكه احتمال بروز نسبي قابل توجه 5- 2 مرگ را گزارش داده اند. در بررسي هاي موردي – شاهدي كه در مصرف سوخت از چوب استفاده مي كردند و گروهي ديگر از سوخت پاك تر ، نشان داده شد كه در مصرف چوب احتمال بروز نسبي عفونت تنفسي 5 برابر گزارش شده است. در مطالعه ديگري با اندازه گيري سطوح PM10 پانزده ساعته ، كودكان ساكن در منازل با ميزان مواجهه 65 ميكروگرم در متر مكعب يا بيشتر احتمال بروز 7 برابر بيشتر از كودكان ساكن در منازل با مقادير كمتر از 65 ميكروگرم در متر مكعب مي باشد.

19. عفونت دستگاه تنفسي فوقاني و عفونت گوش مياني : چندين مطالعه رابطه بين تماس با دود سوخت هاي بيومس و بيماريهاي عمومي دستگاه تنفس ( اكثرا در مجاري تنفسي فوقاني ) را گزارش داده اند و شواهد قوي وجود دارد كه تماس با دود تنباكو باعث بيماريهاي گوش مياني مي شود. يك مطالعه نيز احتمابل بروز نسبي 73/1 برابر عفونت گوش مياني در اطفال را در ارتباط با اجاقهاي چوب سوز گزارش كرده است .  ذرات در هواي فضاي بسته يكي از عوامل عفونتهاي تنفسي در بين كودكان است

20. بيماري هاي ريوي مزمن :-بيماري هاي انسدادي مزمن دستگاه تنفسي (COPD):در كشورهاي در حال توسعه ، استعمال دخانيات عامل بيشتر از 80% انواع برونشيت مزمن مثل التهاب مجاري تنفسي و بيشتر موارد آمفيزم وCOPD مي باشد. بيماران با بيماري مزمن ريوي در اجتماعاتي كه ميزان مواجهه با آلاينده در هواي داخل منازل زياد بوده است در گينه نو گزارش شده است. مطالعاتي شامل طرح هاي مقطعي و موردي-شاهدي ارتباط بين سوخت هاي بيومس و برونشيت مزمن وCOPD را گزارش داده اند. در روستاهاي مكزيك استفاده از سوخت هاي بيومس باعث 4% كاهش در شاخص FEV1 / FVC بوده در حاليكه افزايش غلظت ذرات معلق در آشپزخانه تا 1000 ميكروگرم در متر مكعب باعث 2% كاهش در FEV1 بوده است . در هند بيماراني كه از سوخت هاي بيومس استفاده مي كرده اند FVC پائين تري نسبت به افرادي كه سوخت نفت و گاز يا سوختهاي ديگر استفاده مي كرده اند ، داشته اند.

21. سرطان : -سرطان ريه : دود سيگار مهمترين خطر سرطان ريه بوده و بزرگترين عامل سرطان ريه در كشورهاي صنعتي گزارش شده است ، ولي دركشورهاي در حال توسعه ، غير سيگاريها ، غالبا زنان بخش بزرگي از بيماران سرطان ريه را تشكيل مي دهند. حدود دو سوم زنان با سرطان ريه در چين ، هند، و مكزيك غير سيگاري هستند. در بررسي هاي بعمل آمده نشان داده شده است كه 3 ساعت آشپزي با اجاقهاي سنتي تماس زنان با ماده بنزوآپيرن مشابه استعمال دخانيات به ميزان 2 پاكت در روز مي باشد.

22. سرطان نازو فارينكس و حنجره : دود سوخت هاي بيومس بعنوان يك عامل كارسينوماي نازوفارينكس تشخيص داده شده است. يك مطالعه موردي- شاهدي در برزيل نشان داده است كه سرطان دهان در ارتباط با تنباكو ، الكل و استفاده از اجاقهاي چوب سوز مي باشد. مطالعه ديگري در جنوب آمريكا بر روي 784 مورد سرطان زبان ، حلق و حنجره ، احتمال بروز نسبي 68/2 را در تماس با دود چوب در مقايسه با سوخت هاي پاك تر گزارش داده است.

23. سل ريوي : يك مطالعه بر روي 300 هزار نفر از بالغين هندي گزارش داده است كه بين سل و تماس با دود چوب رابطه اي وجود دارد و احتمال بروز نسبي 58/2 براي اين بيماري در اشخاصي كه در منازل با كاربرد سوخت هاي بيومس زندگي مي كرده اند به اشخاص مصرف كننده با سوخت هاي پاك تر وجود دارد.

24. كاتاراكت : آلودگي ناشي از استفاده سوخت هاي بيومس عامل سوزش چشم بوده و ممكن است باعث باعث كاتاراكت شود. در يك مطالعه موردي- شاهدي بيمارستاني در دهلي نو ، احتمال بروز نسبي 61/1 را براي اين بيماري در كاربران سوخت هاي بيومس در مقايسه با مصرف كنندگان گاز مايع را نشان داده است. مطالعه ديگري بر روي 170 هزار نفر در هند احتمال بروز نسبي 32/1 را براي نابينائي جزئي و كامل در اشخاص مصرف كننده هاي سوخت بيومس در مقايسه با ساير سوخت ها گزارش شده است.

25. آسم : نوسانات بين المللي در شيوع آسم با افزايش تعداد موارد ابتلا در بسياري كشورها مطرح شده است ، بگونه اي كه ابتلا به اين بيماري را خصوصا با نقش آلودگي هوا مهم مي دانند. در كشورهاي در حال توسعه ، نتيجه مطالعات رابطه بين آسم و دود سوخت هاي بيومس در بچه ها و يا بالغين متفاوت است. يك بررسي پرسشنامه اي بهمراه اسپيرومتري در بين كودكان 12 – 9 ساله در تركيه گزارش شده است كه مصرف كنندگان زغال سنگ سرفه هاي شبانه روزي دارند و استفاده از اجاقهاي چوب سوز پائين ترين PEFR , FEV1 , FVC در تماس با دود اجاقهاي چوبي _ نفتي و دود تنباكو محيطي گزارش كرده است.

26. وزن پائين هنگام تولد و مرگ و مير كودكان : گزارش شده است كه در روستاهاي گواتمالا ، نوزادان متولد شده از مادراني كه سوخت چوب استفاده مي كنند 63 گرم از نوزادان متولد شده از مادراني كه از گاز و الكتريسيته استفاده مي كنند كمتر است. يك مطالعه ديگر نيز در مكزيكوسيتي در خصوص رابطه بين ذرات ريز و ميزان مرگ و مير نوزادان انجام شده كه بيشترين اثر را در PM2.5در فاصله 5- 3 روز قبل از مرگ داشته و افزايش 10 ميكروگرم بر متر مكعب در مقدارآن باعث افزايش 9/6 % ميزان مرگ و مير اضافي در نوزادان بوده است.

27. گروه هدف در برنامه کنترل آلودگی هوا در منازل روستائی ناشی از مصرف سوخت جامد کودکان و زنان می باشند زیرا بیشترین زمان را در منزل سپری می کنند و وظیفه پخت نان و غذا و تامین گرمایش منزل با زنان می باشد.

28. گزارش 2002 سازمان جهانی بهداشت در خصوص میزان مرگ و میر بعلت بیماریهای مزمن انسدادی ریه COPD ناشی از آلودگی هوا در فضاهای بسته ، به تفکیک سن در حوزه های تحت پوشش

29. عوامل ساختاری پایه ای عوامل مداخله گر میانی خروجی سلامت شرایط اجتماعی وضعیت اشتغال وضعیت تحصیلات تبعیض تغییر در شرایط دموگرافی منطقه شرایط زندگی با سطح درآمد پائین شرایط اقتصادی سطح درآمد و توزیع درآمد فقر جهانی شدن مخاطرات و شرایط خطرناک زیست محیطی امید به زندگی بیماری مرگ و میر شرایط سیاسی دموکراسی حکومت شفافیت مسئولیت پذیری قوانین روابط انسانی سیستم مراقبت های بهداشتی درآمد سرانه ، منابع انسانی و تجهیزات ، سطح پوشش خدمات ، سازماندهی ، مققرات و موازین قانونی شرایط محیطی تخلیه منابع به محیط تغغیرات آب و هوائی آسیب پذیری آلودگی محیط نحوه زندگی و تغییر در باورها شرایط فنی دسترسی به منابع اطلاعاتی توسعه و خلاقیت های جدید سلامت و عوامل وابسته به آن : تداخل بهداشت و شرایط محیطی خصوصیات زیستی فرد ترکیب ژنتیکی ایمنی طبیعی

30. فاکتوهای بهداشت محیط اثر گذار بر سلامت در خانوارهای مصرف کننده سوخت جامد • بهداشت محیط مسکن خانوار • وجود پنجره و منافذ به بیرون از فضای مسکونی جهت تهویه طبیعی درمنزل • وضعیت اشترک محل پخت و پز با اتاق های مسکونی • نامناسب بودن مساحت فضای مسکونی به جمعیت خانوار • عدم دسترسی به حامل های انرژی مناسب برای گرمایش و پخت و پز • نامناسب بودن تهویه در وسایل گرمایش و پخت و پز • نگهداری فضولات دامی در محل زندگی

31. برنامه های مداخله ای در کاهش مواجهه با آلاینده های ناشی از سوخت جامد در خانوارهای روستائی و ارتقاء شاخص های سلامت اقدامات کوتاه مدت 1- آموزش به زنان خانوار 2- بهبود شاخص های بهداشت محیط خانوار 3- آموزش های فنی و تکنیکی لازم جهت ارتقاء نحوه مصرف سوخت جامد با اننتشارآلایندگی کمتر 4- ارتقاء و اصلاح اجاقهای پخت و پز و بخاریهای سنتی 5- استفاده بهینه از حامل های انرژی به جهت کاهش اننتشار آلاینده ها 6- بهبود و اصلاح منازل روستائی و محل های پخت و پز 7- فراهم نمودن دسترسی به حامل های انرژی مناسب برای گرمایش و پخت و پز 8- جایگزینی منابع سوختی پاک بجای مصرف سوخت های جامد 9- مدیریت پسماند و فضولات حیوانی در روستا 10- اقدامات مراقبتی و اجرای موازین قانونی به منظور کاهش تخریب عرصه های طبیعی ( جنگل و مراتع ) توسط خانوارهای جنگل نشین اقدامات بلند مدت

32. مدیریت پسماند و فضولات حیوانی در روستا بهبود و اصلاح منازل روستائی و محل های پخت و پز

33. اقدامات مراقبتی و اجرای موازین قانونی به منظور کاهش تخریب عرصه های طبیعی ( جنگل و مراتع ) توسط خانوارهای جنگل نشین

34. کاهش مخاطرات سلامتی مربوط به آلاینده های هوا در منازل روستائی مصرف کننده سوخت جامد به 3 دسته برنامه های کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت تقسیم می شود . • مداخلات کوتاه مدت : شامل شناسائی وضعیت بهداشت محیط مسکن خانوارهای روستائی ، اصلاح و کاهش مواجهه توسط آموزش به خانوارها و ارائه راهکارهای مدیریتی کوتاه مدت برای گروه هدف • مداخلات میان مدت : شامل برآورد نیازهای اساسی خانوار برای دستیابی به شاخصهای مطلوب بهداشت محیط مسکن ، تخصیص اعتبارات لازم برای بهسازی بهداشت محیط مسکن و بهسازی روستاها • مداخلات بلند مدت : شناسائی شرایط ، منابع ممکن و قابل حصول مواد سوختی و حامل های انرژی ، عمران روستائی و دسترسی به منابع سوخت پاک و با آلایندگی کمتر

35. باتوجه به موارد اشاره شده فوق کاهش مخاطرات سلامتی ناشی از مواجهه با آلاینده های منتشره از سوخت های جامد با همکاری دستگاههای اجرائی و مسئولین محلی به صورت ذیل مرتفع خواهد شد : • شوراهای روستا • فعالیت کمیته های CBI • وزارت کشور – بخش عمران روستائی • دهداری ها • شرکت پخش و پالایش فرآورده های نفتی • وزارت راه و ترابری • وزارت نیرو • وزارت مسکن و شهرسازی • کمیته امداد امام خمینی (ره) • طرح شهید رجائی • سازمان جنگل ها و مراتع • سازمان حفاظت محیط زیست

36. با تشکر از توجه شما