Łacina

1. Łacina Wykład monograficzny (fragmenty wybrane) dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

2. Indicativus perfecti activiTryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony czynnej Czas perfectum wyraża czynności zakończone w przeszłości. Tworzymy go z tematu perfecta, do którego dodajemy końcówki osobowe: Singularis Pluralis – i 1. – imus – isti 2. – istis – it 3. – erunt dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

3. Określenie i zapamiętanie tematu perfecta umożliwia nam trzecia forma podstawowa czasownika podana w słownikach, którą jest 1 os. perf. act. Temat ten otrzymujemy przez odrzucenie końcówki 1 os. sing - i. Najczęściej występującymi cechami perfectum są: • – v – cecha regularnej odmiany czasowników I i IV koniugacji, np.: • accusavi (oskarżyłem), audivi (usłyszałem). • – u – np. docui (nauczyłem), rapui (porwałem). • – s – np. mansi (pozostawiłem), scripsi (napisałem), dixi (powiedziałem). • Niekiedy w perfectum występują tematy z reduplikacją, np.: cecini (zaśpiewałem od cano, - ěre), cucurri (pobiegłem od curro, - ěre). • Czasami w temacie następuje wzdłużenie rdzennej samogłoski, np.: vēni (przybyłem, podczas gdy w praes. věnio), lēgi (przeczytałem, podczas gdy w praes. lěgo). • Niektóre czasowniki w perfectum nie tylko zmieniają iloczas tematycznej samogłoski ale i jej barwę, np.: fēci (uczyłem, w praes. facio), ēgi (pognałem, w praes. ăgo). dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

4. Wzór odmiany Singularis Pluralis Koniugacja I • amavi – pokochałem amavimus • amavisti amavistis • amavit amaverunt Koniugacja II • moniu – upomniałem monuimus • monuisti monuistis • monuit monuerunt dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

5. Koniugacja III Singularis Pluralis • legi – przeczytałem legimus • legisti legistis • legit legerunt Koniugacja IV • punivi - ukarałem punivimus • punivisti punivistis • punivit puniverunt dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

6. Perfectum de esse Singularis Pluralis • fui– byłem fuimus • fuisti fuistis • fuit fuerunt Znajomość tematu perfecta umożliwi nam tworzenie takich form jak: • - infinitivus perfecti activi • - indicativus plusquamperfecti activi • - indicativus future II active dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

7. Infinitivus perfecti activi(Bezokolicznik czasu przeszłego dokonanego strony czynnej) Bezokolicznik ten tworzymy poprzez dodanie do tematu perfecti zakończenia - isse. • amavisse – pokochać, że pokochałem • monuisse – upomnieć, że upomniałem • legisse – napisać, że napisałem • punivisse – ukarać, że ukarałem dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

8. Indicativus plusquamperfecti activi(Tryb oznajmujący czasu zaprzeszłego strony czynnej) Czas zaprzeszły w stronie czynnej tworzymy przez dodanie de tematu perfecti osobowych form czasownika esse w imperfectum. Koniugacja I • amaveram - amaveramus pokochałem (przedtem) • amaveras amaveratis • amaverat amaverant dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

9. Koniugacja II 1. monueram 1. monueramus – przeczytałem (przedtem) 2. monueras 2. monueratis 3. monuerat 3. monuerant Koniugacja III 1. legeram 1. legeramus – przeczytałem (przedtem) 2. legeras 2. legeratis 3. legerat 3. legerant dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

10. Koniugacja IV 1. puniveram 1. puniveramus – ukarałem (przedtem) 2. puniveras 2. puniveratis 3. puniverat 3. puniverant Plusquamperfectum od esse 1. fueram 1. fueramus 2. fueras 2. fueratis 3. fuerat 3. fuerant dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

11. Indicativus future II activi Futurum II (exactum) tworzymy przez dodanie do tematu perfecti osobowych form czasownika Essen futurum. W 3 os. pl. zamiast –erunt występuje –erint. Koniugacja I 1. amavero 1. amaverimus – pokocham (przedtem) 2. amaveris 2. amaveritis 3. amaverit 3. amaverint dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

12. Koniugacja II 1. monuero 1. monuerimus – upomnę (przedtem) 2. monueris 2. monueritis 3. monuerit 3. monuerint Koniugacja III 1. legero 1. legerimus – przeczytam (przedtem) 2. legeris 2. legeritis 3. legerit 3. legerint dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

13. Koniugacja IV 1. punivero 1. puniverimus – ukarzę (przedtem) 2. puniveris 2. puniveritis 3. puniverit 3. puniverint Futurum II od esse 1. fuero 1. fuerimus 2. fueris 2. fueritis 3. fuerit 3. fuerint dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

14. Przetłumacz De iuris fontibus et divisionibus Omne ius aut consensus fecit aut necessitas constituit aut firmavit consuetude. Quod vero naturalis ratio inter omnes gentes utuntur. Quod quisque populus ipse ius constitutit, id ipsius proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis. Ius civile est, quod ex legibus, plebiscitis, senatus consultis, decretis principum, auctoritate prudentium venit. Praetorum edicta non modicum iuris obtinnebant auctoritatem. Haec etiam ius honorariumdicitur, quod ab honore praetoris venerat. Ius praetorium est, quod praetors introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

15. Vocabula • fons, -nits, m. – źródło • divisio, -onis, f. – podział • facio, -ere, feci, 3 – czynić • necessitas, -atis, f. – konieczność • constituo, -ere, -ui, 3 – ustanawiać • firmo, -are, -avi – umacniać, utrwalać • consuetude, -inis, f. – zwyczaj • ratio, -onis, f. – rozum • pereaque – jednakowo • custodio, -ire, -ivi – strzec • utor, uti, 3 – korzystać, posługiwać się • quisque, quaeque, quidque – każdy dla siebie, każdy pojedyńczo • proprius, -a, -um – własny, właściwy dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

16. auctoritas, -atis, f. – powaga, znaczenie • modicus, -a, -um – umiarkowany, mały • obtineo, -ere, -ui, 2 – posiadać • honorarius, -a, -um – urzędniczy • soleo, -ere, solitus sum, 2 – mieć zwyczaj (z inf.) • apello, -are, -avi – nazywać • venio, -ire, veni – pochodzić • introduco, -ere, -duxi 3 – wyprowadzać • adiuvo, -are, -avi – sprzyjać • suppleo, -ere, -plevi, 2 – uzupełniać • corrido, -ere, -rexi, 3 – poprawiać • gratia – z powodu, dla (z gen.) • popter – za względu, z powodu, dla (z acc.) • uilitas, -atis, f. – korzyść, pożytek • publicus, -a, -um – publiczny • nominatus, -a, -um - nazywany dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

17. Sententiae. Loci communes. • Veni, vidi, deus vicit. • Non omne quod licet honestum est. • In legibus magis simplicitas quam difficultas placet. • Quid leges sine moribus vanae proficiunt. • Ignorantia iuris nocet, facti non nocet. • Sola cogitation furti faciendi non facit furem. Vocabula • venio, -ire, veni – isć, przybywać • video, -ere, vidi, 2 – widzieć • vinco, -ere, vici, 3 – zwycieżać dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

18. honestus, -a, -um – uczciwy, godny • magis – bardziej • simplicitas, -atis, f.– prostota • quam- niż • difficultas, -atis, f.– trudność • placeo, -ere, -ui, 2– podobać się • sine– bez (z abl.) • mos, moris, m. – zwyczaj • vanus, -a, -um– próżny, czczy • ignorantia, -ae, f. – nieznajomość • noceo, -ere, 2– szkodzić, przeszkadzać • factum, -i, n. – wypadek, zdarzenie, fakt • proficie, -ere, -feci, 3 – dokonać czegoś, zdać się na coś, przynieść dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

19. Accusativus cum infinitivo • A.c.i. jest połączeniem accusativu z infinitiwem i jest jedną z najczęściej stosowanych konstrukcji w języku łacińskim. Na język polski tłumaczymy ją przez zdanie dopełnieniowe. • Konstrukcja a.c.i. występuje m.in. po czasownikach wyrażających myślenie,postrzeganie (np. video – widzę, scio – wiem), mówienie (np. dico – mówię), wzruszenie (np. gaudeo – cieszę się), pragnienie (np. volo – chcę). • Przykład: Video patrem dormire. (Widzę, że ojciec śpi). dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

20. Jeśli porównamy zdanie łacińskie i polskie zauważymy, iż w języku łacińskim mamy zdanie pojedyńcze z dopełnieniem bliższym rozwiniętym przez bezokolicznik, w języku polskim zaś dwa zdania: nadrzędne i podrzędne dopełnieniowe. • Tłumaczenie tej konstrukcji rozpoczynamy od przełożenia tzw. Słowa rządzącego, czyli orzeczenia zdania (video). Po słowie rządzącym musimy zawsze umieścić spójnik że. Dopiero teraz dopełnienie w accusativie (patrem) stawiamy w mianowniku jako podmiot zdania, dopasowujemy w osobie, rodzaju i liczbie do podmiotu. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

21. De capitis deminutione Capitis deminutio est priori status commutatio. Eaque tribus modis accidit: nam aut maxima est capitis deminutio aut minor, quam mediam vocant, aut minima. Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit. Quod accidit in his, qui servi poenae efficiuntur atrocitate sententiae vel qui ad pretium participandum se venumdari passi sunt. Minor sive media est capitis deminutio, cum civitas quidem amittitur, libertas vero retinetur. Quod accidit ei, cui aqua et igni interdictum fuerit, vel ei, qui insulam deportatus est. Minima est capitis deminutio, cum et civitas et kibertas retinetur, sed status hominis commutatur. Quod accidit in his, qui, cum sui iuris fuerunt, coeperunt alieno iuri subiecti esse vel conta. Servus autem manumissus capite non minuitur, quia nullum caput habuit. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

22. Vocabula • deminutio, -onis, f. – umniejszenie • status, -us, m. – stanowisko • commutatio, -onis, f. – zmiana • simul – jednocześnie • amitto, -ere, -misi, -missum, 3 – utracić • efficio, -ere, -feci, -fectum, 3 – sprawić, spowodować • atrocitas, -atis, f. – surowość, okropność • patior, pati, passus sum, 3 – dopuszczać, pozwolić, doznać • participo, -are, -avi, -atum – dzielić • veniu, -i, m. – przedaż; venum do = vendo • vendo, -ere, -didi, -ditum, 3 – sprzedawać dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

23. interdico, -ere, -dixi, -dictum, 3 – wzbraniać, zakazywać; alicui aqua et igni interdicere – zwrotu „odsuwać od wody i ognia” używali Rzymianie w znaczeniu „skazać na wygananie, uczynić banitą”; tutaj coniunctivus potentialis w zdaniu względnym • insula, -ae, f. – wyspa • deporto, -are, -avi, -atum – wygnać • commuto, -are, -avi, -atum – zmieniać • incipit, -ere, -ceopi, coeptum, 3 – zacząć • subiungo, -ere, -iunxi, - iunctum, 3 – złączyć • contra – przeciwnie dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

24. Sententiae. Loci communes • Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest. • Prior tempore potior iure. • Minorem natu non posse maiorem adoptare: adoption enim naturam imitator. • In pari causa possessor potior haberi debet. • Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest. • Corruptissima res publica plurimae leges. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

25. Vocabula • infirmitas, -atis, f. – słabość, bezsilność • resisto, -ere, -stiti, 3 – s[rzeciwiać się, stawiać opor, opierać się • priori, -us – pierwszy • potior, -ius – lepszy, ważniejszy, silniejszy (comp. od potis, pote- mogący, potężny) • adopto, -are, -avi, -atum – przysposabiać, adoptować • natus , -us,m. – urodzenie, wiek • possum, posse – móc • adoptio, -onis, f. – przysposobienie, adaptacja dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

26. natura, -ae,f. – natura, porządek naturalny, prawo natury • imito, -are, -avi, -atum - naśladować • par, paris –równy, równo położony • possessor, -oris, m. – posiadacz • habeo, -ere, -ui, -itum,2 - pass. Uchodzić za co, być uważanym za co • nemo (nullius, nemini, neminem, nullo) – nikt, żaden • delictum, -i, n. – przestępstwo, występek • conditio, -onis – położenie, sytułacja • corruptissimus, -a, -um –najbardziej przekupny • plurami, -ae, -a - najliczniejsi dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

27. Liczebniki główne i porządkoweOdmiana unus, duo, tres Séx horás dormire ést iuvenique senique, Dá septém pigró, nulli concésseris ócto. Sześć godzin snu wystarcza dla młodego człowieka i starego, Daj siedem leniuchowi, nikomu nie pozwól na osiem. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

28. Liczebniki Poniżej są podane liczebniki główne i porządkowe, które stopniowo należy opanować pamięciowo. Liczebniki główne Liczebniki porządkowe Cardinalia Ordinalia • I1 unus, una, unum- jeden, primus, -a, -um,- pierwszy, -a,-e jedna, jedno • II 2 duo, duae, duo secundus, -a, -um • III 3 tres, tres, tria tertius, -a, -um • IV 4 quattuor quartus, -a, -um (III) • V 5 quinque quintus, -a, -um • VI 6 sex sextus, -a, -um dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

29. VII 7 septem septimus, -a, -um • VIII8 octo octavus, -a, -um • IX 9 novem nonus, -a, -um (VIIII) • X 10 decem decimus, -a, -um • XI 11 undecim undecimus, -a, -um • XII 12 duodecim duodecimus, -a, -um • XIII13 tredecim tertius, -a, -um decimus, -a, -um • XIV14 quattuordecim quartus, -a, -um decimus,-a, -um • XV 15 quindecim quintus, -a, -um decimus, -a, -um • XVI16 sedecim sextus, -a, -um decimus, -a, -um dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

30. XVII 17 septendecim septimus, -a, -um decimus, -a, -um • XVIII18 duodeviginti duodevicesimus, -a, -um • XIX 19 undeviginti undevicesimus, -a, -um • XX 20 viginti vicesimus, -a, -um • XXI 21 vigiti unus albo: vicesimus, -a, -um primus, -a, -um • unus et viginti • XXVIII22 viginti duo albo: vicesimus, -a, -um secundus, -a, -um • duo et viginti • XXVIII28 duodetriginta duodetricesimus, -a, -um • XXIX29 undetriginta undetricesimus, -a, -um • XXX 30 triginta tricesimus, -a, -um • XXXI31 triginta unus albo: tricesimus, -a, -um unus et triginta • XXXVIII38 duodequadraginta duodequadragesimus, -a, -um • XXXIX39 undequadraginta undequadragesimus, -a, -um • XL 40 quadraginta quadragesimus, -a, -um dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

31. L 50 quinquaginta quinquagesimus, -a, -um • LX 60 sexaginta sexagesimus, -a, -um • LXX 70 septuaginta septuagesimus, -a, -um • LXXX80 octoginta octogesimus, -a, -um • XC 90 nonaginta nonagesimus, -a, -um • C 100 centum centesimus, -a, -um • CXX 120 centum viginti centesimus, -a, -um vicesimus,-a, -um • CC 200 ducenti, ae, -a ducentesimus, -a, -um • CCC 300 trecenti, -ae, -a trecentesimus, -a, -um • CCCC400 quadringenti, -ae, -a quadringentesimus, -a, -um • D 500 quingenti, -ae, -a quingentesimus, -a, -um • DC 600 sescenti, ae, -a sescentesimus, -a, -um • DCC 700 septingenti, -ae, -a septingentesimus, -a, -um • DCCC800 octingen octingentseimus, -a, -um • CM 900 nongenti, -ar, -a nongentesimus, -a, -um • M 1000 mille millesimus, -a, um • MM 2000 duo milia bis millesimus • MMM 3000 tria milia ter millesimus, -a, -um, itd. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

32. Z liczebników głównych odmieniając się przez rodzaje i przypadki tylko: unus, - a, -um, - jeden; duo, duae, duo-dwa­, tres, tres , tria-trzy. Następne są nieodmienne, np. quattuor pueri properant – idzie czterech chłopców;– książki czterech chłopców; magister Premium datlibri quattuor puerorumquattuor pueris – nauczyciel daje nagrodę czterem chłopcom, itd. Odmieniają się także liczebniki poczynając od dwustu, np. ducenti milites – dwustu żołnierzy, ducentae feminae – dwieście kobiet,docenta aedificia – dwieście budowli; końcówka nominatiwu wskazuje, że rodzaj męski i nijaki odmienia się według deklinacji II, a rodzaj żeński – według deklinacji I: ducentorum puerorum, ducentorum aedificiorum, lecz: ducetarum feminarum. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

33. N. Unus, una, unum Jeden jedna jedno • G.Unius unius unius • D.Uni uni uni • Acc.Unum unam unum • V. --- • Abl.Uno una uno ------------------------------------------------------------------------------------------- • N. Duo duae duo Dwaj dwie dwa • G. duorum duarum duorum • D. duobus duabus duobus • Acc.duos duas duo • V.--- • Abl. Duobus duabus duobus dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

34. N.Tres tres tria • G.Trium trium trium • D.Tribus tribus tribus • Acc.Tres tres tria • V.--- • Abl. Tribus tribus tribus ----------------------------------------------------------------------------- Liczebnik mille jest w liczbie pojedynczej nieodmienny, np.: mille milites properant – idzie tysiąc żołnierzy; video mille milites – widzę tysiąc żołnierzy; natomiast pluralis milia – (tysiące) odmienia się przez przypadki, np.: dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

35. N.Tria milia – trzy tysiące • G.Trium miliom • D.Tribus minibus • Acc.Tria milia • Abl. Triubs milibus Imperator cum triubs milibus militum in castra properat. – Wódz z trzema tysiącami żołnierzy podąża do obozu; Cesar duo milia peditum auxilio mittit. – Cezar wysyła na pomoc dwa tysiące piechoty. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

36. Dwie liczby poprzedzające każdą dziesiątkę (20 – viginti; 40 – quadraginta) tworzy się odejmując od niej „jeden”, unus (w formie skróconej un) albo duo, np. 19 = undeviginti; osiemnaście = duodeviginti; 58 – duodesexaginsta; 79 – undeoctoginta. Ta sama zasada Obowiązuje przy liczebnikach porządkowych. • Liczebniki porządkowe odmieniają się tak jak przymiotniki zakończone na –us, -a, -um: dla rodzaju męskiego i nijakiego według deklinacji II, dla rodzaju żeńskiego według deklinacji I. Przy złożonych odmieniając się obie części, np. rok dwudziesty pierwszy – annus vicesiums primus; godzina dwudziesta pierwsza – hora vicesima prima; strona trzydziesta szósta – pagina trecesima sexta itd. • Liczebnik porządkowy w tysiącach tworzymy dodając do porządkowego millesiums (tysięczny) odpowiedni przysłówek liczebnikowy (zwany też liczebnikiem mnożnym) bis – dwa razy, ter – trzy razy, np.: ter millesimus – trzytysięczny. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

37. Znajomość cyfr rzymskich jest konieczna, gdyż spotykamy je nie tylko na dawnych nagrobkach czy w starodrukach, lecz także w książkach i czasopismach wydawanych obecnie, np.: MDCXX (1620), MDCCCXII (1812), MCMLXXIV (1974); wiele czasopism naukowych stosuje cyfry rzymskie dla oznaczenia roku wydania, często także wydawnictwa książkowe oznaczają strony wstępu cyframi rzymskimi, a tekst pracy cyframi arabskimi. Warto wiec zapoznać się z tymi symbolami i zapamiętać je. • Cyfry L, C, D, M powstały z liter greckich (błędnie się wyjaśnia, że C to skrót wyrazu centum – sto, a M to mille – tysiąc). dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

38. Adverbia numeralia – Przysłówki liczebnikowe • semel – raz • bis – dwa razy • ter – trzy razy • quater – cztery razy • quinquies – pięć razy • sexties – sześć razy • septies – siedem razy • octies – osiem razy • novies – dziewięć razy • decies – dziesięć razy • undecies – jedenaście razy • duodecies – dwanaście razy • ter decies – trzynaście razy • quater decies – czternaście razy • quinquies decies – piętnaście razy dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

39. sexies decies – szesnaście razy • septies decies – siedemnaście razy • duodevicies – osiemnaście razy • undevicies – dziewiętnaście razy • vicies – dwadzieścia razy • semel et vicies = vicies semel – dwadzieścia jeden razy • doudetricies - dwadzieścia osiem razy • undetricies – dwadzieścia dziewięć razy • tricies – trzydzieści razy • 40. quadragies – czterdzieści razy • 50. quinquagies – pięćdziesiąt razy • 60. sexagies – sześćdziesiąt razy • 70. septuagies – siedemdziesiąt razy • 80. octogies – osiemdziesiąt razy • 90. nonagies – dziewięćdziesiąt razy • 100. centies – sto razy • 1000. milies – tysiąc razy • 2000. bis milies – dwa tysiące razy Łączy się wiec przysłówki liczebnikowe z porządkowymi: dwutysięczny – bis millesimus oraz pięciotysięczny – quinquies millesimus dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

40. Przetłumacz: Unus rex Roman administrabat, sed regĭbus exactis duo consŭles rei publǐcae praeěrant. Trium celebrium poetarum Romanorum elegias legěre possumus: Sexti Propertii, Albii Tibulli et Publii Ovidii Nasonis. Quattuor sunt tempora anni: ver, aestas, autumnus, hiems. Quinque declinations tibi iam notae sunt. Sex Virgines Vestales ignem in Vestae templo custodiebant. Septem reges Romani errant: primus Romulus, septimus Tarquinius Superbus erat. Roma in septem montibus sita erat. Mensis October a numero octo, mensis November a numero novem appellatur. Novem Musae errant. In manu quinque, in duabus minibus decem digitos habes. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

41. ĆWICZENIE Podaj wyrazy łacińskie, od których pochodzą wyrazy polskie: • - urbanizacja - recytacja • - oktawa - nona • - artysta - kwartet • - kwintet - audiencja • - audytorium - ulokować • - dentysta - akwarium • - inwokacja - sakralny dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

42. Znaczenieurbs audiorecito audirerecitare locusoctavus densnonus navigoars navigarequartus navisquintus invoco, invocaresacer, sasacra, sacrum, aqua, -ae, mare, maris dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

43. Liczebniki (powtórzenie) Póma dat aútumnús, formósa (e)ST méssibus aéstas Vér praebét florés, levátur hiéms. Owoce daje jesień, piękne jest w żniwa lato, Wiosna przynosi kwiaty, ogniem łagodzi się zimę. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

44. Annus duodecym menses habet, qui sunt: • I Mensis Ianuarius qui a Iano, principii deo, nomen habet. • II Mensis Februarius a februo, Romanorum ritu sacro, appellatur. • III Mensis Martius a Marte deo, Romuli patre, nomen habet. • IV Mensis Aprilis a Veněre dea, quae apud GraecosAphroditae nomen habet, appellatur. • V Mensis Maius a Maia dea, Mercurii matre, et • VI Mensis Iunlus a Iunone, Iovis uxore, nomen habet. • VII Mensis Iulius-a Caio Iulio Ceasare et • VIII Mensis Augustus ab Octaviano Augusto appellatur • IX Mensis September a numero septem • X Mensis October a numero octo • XI Mensis November a numero novem • XII Mensis December a numero decem nomina habent. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

45. Przetłumacz: Cur mensis nonus a numero septem, mensis decimus a nimero octo, undecimus a numero novem, et duodecimus a numero decem nomen habet? Romulo regnante annus decem menses habebat (qui “annus Romuli” appellabatur) et primus anni mensis Martius erat. Si a mense Martio menses numerabis, September – spetimus, October – octavus, November – nonus, December – decimus mensis est. Sed postea ante Martium duo menses additi sunt: Ianuarius et Februarius; Ianuarius primus anni mensis factus est, sed nomina mensium mutate non sunt. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

46. Romulo regnante – za panowania Romulusa, składnia zwana ablativus absolutus • additi sunt – zostały dodane; mutata non sunt – nie zostały zmienione; additi sunt, mutata sunt – są to formy złożone, perfectum passiva • Rzeczownik mensie, mensie jest wyjątkiem rodzaju męskiego, dlatego też nazwy miesięcy bez dodania rzeczownika mensie („miesiąc”) są rodzaju męskiego: Martusi, Iulius itd. • factus est – stał się, został (perfectum passivi). dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

47. OZNACZENIE DNI MIESIĘCY Miesiąc w rzymskim kalendarzu miał trzy ustalone i nazwane dni, według których obliczono daty: p i e r w s z y dzień każdego miesiąca nazywał się Kalendae, np. KalendaeMartiae (1. marca), Kalendae Maile (1. maja); dzień t r z y n a s t y, a w niektórych miesiącach dzień p i ę t n a s t y – idus (Iduum), oraz d z i e w i ą t y dzień przed Idiami = Nonae (Nonarum). Nony wypadały więc w dniu 5 miesiąca, w którym Idy były 13-go, a w dniu 7-ym w miesiącach, w których Idy wypadały 15-go. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

48. Idy wypadały 15-go dnia, a Nony 7-go w marcu, maju, lipcu i październiku (zapamiętać łatwo, łączy się bowiem skróty nazw łacińskich: Mar- Ma Iul- O = Martusi, Maius, Iulius, October). Dzień poprzedzający jeden z nazwanych dni oznaczono pridie (=w przeddzień), np. pridie Kalendas Februarias= 31. stycznia. Należy zwrócić uwagę, że po Idach liczono już dni od Kalend, czyli od 1-go dnia następnego miesiąca, podobnie jak po Kalendach liczono Non, a po Nonach od Id. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

49. MENSIS dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

50. Objaśnienia skrótów: • Kal. = Kalendae ; • Non. = Nonus ; • Id. = Idus ; • Kal. Ian. = Kalendae Ianuariae, • Prid. Non. Ian = pridie Nonas Ianuarias ; • Prid. Id. Ian.= pridie Idus Ianuarias ; • III Id.Ian = ante diem tertium Idus Ianuarias ; • VI Kal. Feb. = ante diem sextum Kalendae Februarias. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009