روابط عمومی الکترونیک در عرصه بحران، مطالعه موردی دو بحران بین المللی اخیر،

2. روابط عمومی الکترونیک در عرصه بحران، مطالعه موردی دو بحران بین المللی اخیر، حادثه تروریستی بمبئی و جنگ غزه سعیدمحمدجعفری پژوهشگر و مدرس ارتباطات بین الملل کاربردی SAEEDMJAFARI@GMAIL.COM چهارمین همایش روابط عمومی الکترونیک تهران، اردیبهشت 1388

3. شعه ای از زندگانی • سعید – محمدجعفری • پژوهشگر و مدرس ارتباطات بین الملل کاربردی • 34 سال فعالیت پژوهشی، آموزشی و اجرایی در حوزه روابط عمومی • تاریخ انتشار اولین مقاله علمی مربوط به روابط عمومی 1354/4/16 • دارای بیش از 3000 مقاله تخصصی به زبانهای فارسی و انگلیسی چاپ یا ارائه شده در نشریات و یا به نشست های علمی داخلی و بین المللی • 23 سال تدریس دانشگاهی ارتباطات بین الملل کاربردی به زبانهای فارسی و انگلیسی

4. تعریف متفاوتی از روابط عمومی • برقراری یک ارتباط دو سویه هدفمند و مؤثر از سوی یک مجموعه با بیرون و درون خود به طریق مقتضی، با استفاده از ابزارهای لازم

5. آنچه که این تعریف را از سایر تعاریف کلاسیک روابط عمومی متمایز می کند، استفاده از واژه «مجموعه» به جای «سازمان» است ، زیرا روابط عمومی در دنیای امروز در پوشش حجمی فعالیت ها، هرگز به یک سازمان محدود نمی شود، بلکه شاخه های کمتر شناخته شده ای از روابط عمومی در ایران وجود دارد که در آن پوشش حجمی روابط عمومی سطوح متفاوت وکلی یک کشور در برقراری ارتباط با درون و بیرون از خود (روابط عمومی ملی و بین المللی) را در بر می گیرد.

6. همچنین بعد حیرت آوری از روابط عمومی فوق تخصصی هم وجود دارد که در آن تلاش می شود تا با اختراع نرم افزارها و سخت افزارهای لازم و نیز بهره گیری از انواع زبانهای طبیعی و خلق زبانهای مصنوعی، ارتباط مجموعه سیاره زمین را با بیگانگان احتمالی ساکن در فضای لایتنهی برقرار کرد.

7. یکی از حوزه های خاص مربوط به روابط عمومی و کشوری که می تواند سطح ملی یا بین المللی و یا هر دو را داشته باشد، روابط عمومی بحران است. • روابط عمومی بحران به نوبه خود می تواند به حوزه بحران های طبیعی مربوط باشد یا بحران های بشرساز که جنگ یا حوادث تروریستی، از جمله بحران های بشر ساز به شمار می روند.

8. نیمه دوم سال 1387 ، جهان شاهد دو بحران مهم بشرساز کشوری از نوع بین المللی، یعنی عملیات تروریستی بمبئی و جنگ غزه بود. • هر دو بحران به لحاظ روابط عمومی الکترونیک از تاکتیک ها و تکنیک های مشترکی برخوردار بودند، هر چند به لحاظ تفاوت ماهوی هر بحران، تاکتیک ها و تکنیک های اختصاصی هم برای آنها وجود داشت.

9. الف- ابزارهای مشترک : • -1رسانه های اجتماعی (SOCIAL MEDIA) • در این حادثه، مردم کوچه و بازار شهر با استفاده از تلفن همراه و توئیتر هر گونه مشاهده خود را به اطلاع می رسانیدند و این امر، یکی از ابزارهای تغذیه خبری رسانه های جمعی محلی، ملی و بین المللی نیز به شمار می رفت . • در این زمینه حتی گفته شد ، زمان ارسال برخی اطلاعات در توئیتر، 20 دقیقه زودتر از رسانه های اصلی بود. • تروریستها نیز که از جمله استفاده کنندگان از توئیتر بودند، با رصد اطلاعات فرستاده شده روی این سیستم برنامه عمل خود را پیاده می کردند. • 1-1 توئیتر – حادثه بمبئی:

10. پلیس بمبئی در برابر حجم گسترده اطلاع رسانی از طریق توئیتر دو نوع واکنش نشان داد به گونه ای که از یک سو از مردم کوچه و بازار خواست که دیگر توئیتربازی نکنند و از سوی دیگر گروهی از ورزیده ترین متخصصین کامپیوتری خود را به کار گمارد تا در راستای خنثی سازی اطلاع رسانی مردمی ، به خلق و ارسال اطلاعات گمراه کننده و غیر واقعی (DISINFORMATION) بپردازند. • نکته جالب آنجاست که مردم کوچه و بازار ضمن پذیرش درخواست پلیس از توئیتربازی دست برنداشتند ولی محتوای اطلاعات خود را تغییر دادند، یعنی بجای ارسال اطلاعات مربوط به حادثه و فعالیت های پلیس، تلاش خود را روی درخواست کمک برای اهدای خون ، نام و وضعیت مجروحان ، نیازمندیهای دارویی و غیره متمرکز کردند.

11. 2-1- توئیتر ، جنگ غزه : • نقش عمده توئیتر در جنگ غزه به برگزاری نشست های رسانه ای (PRESS CONFERENCE) از سوی سیاسیون اسرائیل اختصاص پیدا می کرد و این در کنار نشست های رسانه ای حقیقی بود که نظامیان اسرائیل سازماندهی آنها را بر عهده داشتند. • به عنوان مثال، در جنگ غزه، فقط در یک مورد ، کنسولگری اسرائیل در نیویورک اقدام به برگزاری یک نشست رسانه ای کرد که در آن پیش از 2500 وبلاگ نویس حضور پیدا کردند.

12. 3-1- یوتیوب، جنگ غزه : • وزیر خارجه اسرائیل از آن طریق مصاحبه تصویری روزانه به عمل می آورد. • روابط عمومی وزارت دفاع اسرائیل هر روز فیلم های ویدیویی مربوط به حملات هوایی رژیم تل آوویو به غزه را در این سایت به نمایش می گذاشت. • حماس به عنوان دولت قانونی فلسطین تلاش کرد تا از سایت یوتیوب استفاده کند ولی با ایجاد مانع از سوی گردانندگان آن مواجه شد. از همین رو سایت مشابهی بنام اقصی یتوب را به همان سبک و سیاق به وجود آورد.

13. 4-1 فیس بوک – جنگ غزه • فیس بوک ابزار رسانه ای اجتماعی دیگری بود که کاربرد آن در اوایل جنگ غزه از سوی اسرائیل به میان آمد. • نکته جالب در مورد فیس بوک آن است که زمانی اسرائیل این رسانه را قویترین اسلحه در زرادخانه خود به شمار آورد ولی بعدها از عملکرد آن ناخشنود شد.

14. ب- ابزارهای غیرمشترک : 1-تلفن های ماهواره ای – حادثه تروریستی بمبئی • استفاده تروریستها از 5 دستگاه تلفن ماهواره ای هوشمند خاص بنام BLACKBERRy • این تلفنها برای اولین بار در سال 1999 به بازار آمد و نسل پیشرفته آنها که در اختیار تروریستها بود، با 138 مگابایت حافظه، ارتباطات صوتی، تصویری، کلیه سرویسهای اینترنت و GPS را فراهم می آورد. • در جریان حادثه تروریستی بمبئی تروریستها از این سیستم برای پایش همزمان بازتاب های تلویزیونی فعالیت هایشان از طریق تسهیلات TIVO (ضبط خودکار دیجیتال ویدیویی برنامه های تلویزیونی روی دیسک سخت برای مشاهده بعدی) و مکان یابی بمب گذاری از طریق GPS ، استفاده کردند.

15. 2-1 دائرة المعارف ویکی پدیا – حادثه تروریستی بمبئی : • در جریان حادثه تروریستی بمبئی ، پس از مدت کوتاهی مدخل جدیدی با عنوان «حملۀ بمبئی » با 8 زیر گروه در 4500 کلمه، توسط مردم عادی در این دایرة المعارف منتشر شد.

16. 3-1 پیام کوتاه - جنگ غزه : • در جنگ غزه ، سیستم SMS تلفن همراه مورد استفاده هر دو طرف متخاصم قرار داشت. • روابط عمومی ارتش اسرائیل از این سیستم دو نوع استفاده به عمل آورد، یکی دعوت از خبرنگاران برای حضور در نشست های رسانه ای مقامات مختلف که چه به صورت حقیقی و چه به صورت مجازی شکل می گرفت و دیگری ارسال پیام های کوتاه تحریک آمیز در قالب عملیات روانی برای گروهی منتخب از ساکنان غزه • همچنین در بخش دیگری از این نوع عملیات، اسرائیل تلاش دامنه داری انجام داد تا روی سیستم های پیام کوتاه حماس و پیامهایی که توسط آن سیستم ها ارسال می شد، پارازیت بیاندازد. • در مقابل پیامها و اختلالات پارازیتی که اسرائیل انجام می داد، مبارزان حماس نیز برای ساکنان شهرهای جنوبی اسرائیل با استفاده از سیستم پیام کوتاه تلفن های همراه، فعالیت های مشابهی انجام می دادند.

17. 4- حملات رایانه ای – جنگ غزه : • متخصصان روابط عمومی فلسطین با این شیوه توانستند بر صدهای وب سایت اسرائیلی از جمله وب سایت روزنامه یدیوت آهارونوت تسلط یابند و دست کم نصف روز کنترل کامل آن را در دست داشته باشند.

18. 5-1 استفاده محتوایی از اینترنت – جنگ غزه : • استراتژی ارتباطی کارشناسان حوزه روابط عمومی الکترونیک حماس در این حوزه روی مقایسه اقدامات اسرائیلی ها و اقداماتی که نازیها در طول جنگ جهانی دوم انجام دادند، متمرکز بود. • علاوه بر آن، براساس این استراتژی تلاش می شد تا با استفاده از تصاویر تکان دهنده و تأثیر گذاری روانی، باز دارندگی لازم را نزد نیروهای اسرائیلی به جود آورد. • از جمله این تصاویر که در اینترنت منتشر شد ، تصویر فرمانده یک تانک ارتش اسرائیل بود که سر بریده اش روی سینه اش قرار داشت ، در حالیکه تانک منهدم شده وی در کنار آن به چشم می خورد.

19. 6-1- رادیو – جنگ غزه : • در مورد رادیو تلاش مسئولان روابط عمومی الکترونیک هر دو طرف، درگیر، یعنی حماس و اسرائیل روی قطع برنامه های یکدیگر و پخش اعلامیه های خودی از آنها استوار بود.

20. 7-1- اعلامیه های مکتوب – جنگ غزه : • طراحان عرصه روابط عمومی نظامی در دو طرف درگیر در جنگ غزه از اعلامیه های مکتوب (LEAFLET) برای ایجاد انحراف و تزلزل روحی یکدیگر استفاده می کردند. • در این میان اسرائیل در اعلامیه های مکتوب خود آدرس یک پست الکترونیک در GMAIL و نیز یک شماره تلفن ثابت را اعلان کرده بود تا مردم غزه توسط آنها، اطلاعات مربوط به مبارزان حماس را به ارتش اسرائیل اطلاع دهند.

21. 8-1- تلفن ثابت – جنگ غزه: • روابط عمومی های ارتش و سرویس اطلاعاتی ارتش اسرائیل از این وسیله در زنگ زدن انبوه برای وادار کردن سکنه شماری از ساکنان آپارتمانهای منتخب در غزه به تخلیه فوری منازل خود، در چارچوب بخشی از استراتژی عملیات روانی، استفاده کرده اند. • دست کم دو روز، یعنی روزهای 29و27 دسامبر 2008 ، به ترتیب 20000و 10000 تلفن زده شد. • در مکالمات تلفنی که صورت می گرفت به ساکنان منازل و آپارتمانها اخطار می شد که چنانچه ظرف 15 دقیقه آنجا را ترک نکنند، به عنوان هدف نظامی مدنظر قرار می گیرند. • بدیهی است دستگاههای کامپیوتری خاص در این زمینه به کار می آمد.

22. 9-1 تاکتیک ASTROTURF ، جنگ غزه: • ASTROTURFتاکتیکی است که در آن گروههای تصنعی برای جوسازی علیه یا له یک شخصیت حقیقی یا حقوقی ویا جریان شکل می گیرند. • تنها دو ساعت پس از حمله غزه ، اسرائیل بزرگترین گروه پشتیبان از خود را در اینترنت به وجود آورد تا بدینوسیله با اعلان پشتیبانی آنها به عمل خود مشروعیت دهد. • گفته می شود تنها در عرض یک هفته تعداد این پشتیبانان تصنعی خود ساخته ، به 40000 نفر رسید.

23. 10-1 – استراتژی ارتباطی ویژه – جنگ غزه • در چارچوب استراتژی ارتباطی ویژه که روابط عمومی ارتش اسرائیل اتخاذ کرد، استفاده از تلفن های همراه برای کلیه پرسنل حاضر در جبهه جنگ از هر رده ممنوع می شد. • این استراتژی از آن رو به اجرا در آمد که در جریان جنگ جنوب لبنان، خبرنگاران با بدست آوردن شماره تلفن همراه افسران حاضر در جبهه ، با آنها مصاحبه های همزمان انجام می دادند و همین امر از دید نظامیان اسرائیلی ، از جمله دلایل شکست ارتش تل آوویو در آن جنگ به شما می رفت.

24. نتیجه گیری : • روابط عمومی الکترونیک در کلیه شاخه های تخصصی و فوق تخصصی این رشته می تواند کاربرد داشته باشد. • یکی از شاخه ها، روابط عمومی بحران است که البته با توجه به نوع بحران، تاکتیک ها و تکنیک های مورد استفاده نیز ضمن در برداشتن ویژگیهای مشترک از ویژگیهای اختصاصی نیز برخوردار خواهند بود. • در جریان دو بحران بین المللی اخیر یعنی حادثه تروریستی بمبئی و جنگ غزه، روابط عمومی الکترونیک نقش تعیین کننده ای ایفا کرد. • در هر دو بحران ابزارهای رسانه ای جدید از نوع رسانه های شبکه ساز اجتماعی برای اولین بار به میان آمدند، هر چند در بحران مربوط به جنگ غزه ، ابزارهای رسانه ای سنتی و متعارف از قبیل رادیو، تلویزیون و تلفن ثابت به یمن پیوند با سیستم های کامپیوتری تکمیلی وارد قلمرو کاربردی نوینی شدند. • هر دو بحران بشر آفرین در زمره حوادث تلخ قرار می گرفتند، ولی تجهیزات مورد استفاده می توانند در بحران های طبیعی و حتی رویدادهای شیرین هم مطرح باشند، گرچه به طور قطع، به کارگیری تجهیزات مشابه با اتخاذ استراتژیهای ارتباطی متفاوتی همراه خواهند بود.