DOÇ. DR. HALİL TUNALI

1. DOÇ. DR. HALİL TUNALI

2. MODERN İKTİSADİ DÜŞÜNCENİN DOĞUŞU

3. ORTA ÇAĞ • 476-1453 (5-15.YY) • DEVAMLI SAVAŞ VE İSTİLALAR • ÇÖZÜM: FEODALİZM

4. FEODALİZM • 4. YY ROMA İMPARATORLUĞU’NDA büyük toprakların kiracılar ve özgür kölelerce işletilmesinde kullanılan ilke ve yöntemler

5. FEODAL DÜZEN • KRAL TARAFINDAN LORDLAR VE ŞÖVALYELERE ÇEŞİTLİ BÜYÜKLÜKLERDE TOPRAKLARIN DAĞITILMASI (Silahlı süvari savaşçılar) • ZİRAİ ÜRETİMİ YAPAN KÖYLÜLER VE SERFLER (köleler). • ROMA İMP. DÖNEMİNDE GELİŞEN SANAYİ,TİCARET VE FİNANS faaliyetlerini onun yıkılmasından sonra Avrupa’da devam ettirenler:BURJUVA SINIFI • ROMA KATOLİK KLİSESİ (SKOLASTİKLER)

6. FEODAL DÜZEN PİRAMİDİ • TEPEDE: SOYLULAR (KRALLAR VE LORDLAR) VE KLİSE • ORTADA: BURJUVA SINIFI • EN ALTTA: KÖYLÜLER VE SERFLER

7. FEODALİTEDEN KAPİTALİZME GEÇİŞTE YAŞANAN DEĞİŞİMLER VE KAPİTALİZMİ DOĞURAN TEMEL FAKTÖRLER

8. Feodal toplumda nüfusun ve şehirleşmenin artması ihtiyaçları, artan ihtiyaçlar üretimi ve işbölümünü arttırmış, sonunda da mübadele yani ticaret artmıştır. Ticaretin daha kolay yapılabilmesi için de paranın kullanımı artmıştır. • 1. NÜFUSUN ARTMASI • 2. ŞEHİRLEŞMENİN ARTMASI • 3. TİCARETİN ARTMASI • 2. PARA KULLANIMININ ARTMASI

9. DEĞİŞİMİN DİNAMİKLERİ • Ulus Devletlerin Ortaya Çıkması (Niccolo Machiavelli 1469-1527 ve politikanın bir sosyal bilim olarak ortaya çıkması) • Reform Hareketleri • Rönesans ve Hümanizm • Değişen Ekonomik Yapı • Ulusal ve Uluslararası Rekabet Ortamı • Matbaanın Yaygınlaşması

10. KAPİTALİZM VE RÖNESANS • 13. yy’dan itibaren kapitalist girişimciler feodal düzene başkaldırmaya, feodal kurumları yıkmaya başlıyor • 15. yy sonlarına doğru kapitalizm kavramı içine aldığımız pek çok kurum (büyük ticarethaneler, ciro edilebilen ticari senetler, kambiyo kurumları ve sermaye birikimi) ortaya çıkıyor • İş çevresinde oluşan ve topluma aktarılan burjuva bakış açısı ve davranış biçimi toplumun kültürünü yeniden belirlemeye başlıyor ve RÖNESANS’ın tohumlarını atıyor.

11. MERKANTİLİST DÖNEM (1500-1800) MERKANTİLİZM AVRUPA İKTİSADİ DÜŞÜNCESİNDE VE ULUSAL EKONOMİ POLİTİKASINDA 1500 İLE 1800 YILLARI ARASINDA KALAN DÖNEMİ KAPSAR.

12. MERKANTİLİZMİN ÖZELLİKLERİ • Ülkelerin (ulusların) zenginliği sahip oldukları kıymetli madenle ölçülür. • Kıymetli maden rezervleri sınırlı olduğu için zenginleşmenin yolu dış ticaretten geçer. • Bu sebeple dış ticaret politikasının temel amacı ihracatı arttırıp, ithalatı en aza indirerek, hazinenin altın stokunu arttırmaktır. • Yer altındaki rezervler hariç kıymetli maden stoku sınırlı olduğundan dış ticarete giren iki ülkeden ihracat yapan kazançlı, ithalat yapan zararlı çıkacaktır; aynı anda ikisinin birden kazançlı çıkması mümkün değildir.

13. FİZYOKRASİ Fizyokrasi kelimesinin Yunanca aslından kaynaklanan anlamı “doğa yasası”dır. 18. yüzyılda doğal bilimlerde meydana gelen gelişmelerden ve Locke ve Descartes’ın felsefesinden etkilenen Fizyokratlar önce, üretimin ve malların değişmez doğal yasalara göre meydana geldiğini düşünmüşler ve sonra da gelir bölüşümü problemini, tıpkı bir fizik problemi gibi ele alıp çözümlemeye çalışmışlardır.

14. FİZYOKRASİNİN İLKELERİ • FERDİN VE FERDİYETÇİLİĞİN ÖN PLANA ÇIKMASI • DOĞAL YASALAR • LAİSSEZ-FAİRE • DEVLETİN GÖREVLERİ

15. KLASİK TEORİ Klasik İktisadi Düşünce Adam Smith (1723-1790) ile başlar.

16. ADAM SMİTH VE “ULUSLARIN ZENGİNLİĞİ” • Merkantilizm eleştirisi (DIŞ TİCARETTEN YALNIZ BİR ÜLKENİN KARLI ÇIKMASI) • Mutlak üstünlük teorisi • Homo Economicus (ekonomik adam) • Invisible Hand(Görünmez El=Fiyat Mekanizması) • Laissez-faire, laissez-passer (Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler)

17. MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEORİSİ

18. DAVID RICARDO MUKAYESELİ ÜSTÜNLÜK TEORİSİ

19. MUKAYESELİ ÜSTÜNLÜK TEORİSİ

20. KLASİK İKTİSATÇILARIN TEMEL GÖRÜŞLERİ • DENGEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLER • LİBERAL İKTİSAT POLİTİKALARI • ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN TAM İSTİHDAMI • REEL VE PARASAL İLİŞKİLER

21. NEO KLASİK İKTİSAT

22. KLASİK İKTİSADIN YAŞADIĞI SIKINTILAR VE NEO-KLASİK İKTİSAT

23. MARJİNAL FAYDA • Klasik Okul’un revizyonu olarak da nitelendirilen Neo Klasik Okul, değer (kıymet) sorununun çözümünde İktisat Teorisi’ne marjinal fayda kavramını kazandırarak iktisatta devrim yapmıştır. İlk olarak tüketici davranışlarının açıklanmasında kullanılan marjinal fayda kavramı daha sonra üretim alanında da kullanılarak fayda, maliyet, gelir, verimlilik alanlarında karar birimlerinin davranışlarının açıklanmasına olanak sağlamıştır.

24. ALFRED MARSHALL

25. MARSHALL’IN KATKILARI • Matematiğin ve geometrinin (amaç değil araç olarak) yoğun kullanımı • Kısmi Denge Analizi (ceteris paribus) • Denge fiyatının arz ve talep eğrileriyle ve miktar ayarlamaları ile oluştuğunun gösterilmesi • Dış ticaret hadlerinin oluşumunu teklif eğrileriyle açıklaması (arzın yanında talebi de analize dahil etmesi) • Tüketici Rantı (artığı) • Talep elastikiyetini açıkça tanımlaması ve matematiksel biçimde ölçmesi • Üretim ve arz miktarı yönünden zaman tanımlamalarını yapması • Fiyatlar Genel Seviyesi, Para Teorisi ve Marshall Denklemi M=k.P.T

26. KISMİ DENGE ANALİZİ (CETERİS PARİBUS) ve DENGE FİYATININ ARZ VE TALEP EĞRİLERİYLE GÖSTERİLMESİ

27. TEMEL KAVRAMLAR

28. TEMEL KAVRAMLAR Bu bölümde ekonominin temel kavramları olan, İktisat İhtiyaç Mal ve hizmet Fayda ve Değer Üretim faktörleri Tüketim Ekonomik Birimler Ekonomik Etkinlik Konularına değinilecektir

29. İktisat biliminin özellikleri • Kıtlık bilimidir • Sosyal bir bilimdir • Analitik bir yapıya da sahiptir • İnsanların iktisadi davranışları inceler • Malların üretim, tüketim ve dağıtım faaliyetlerini inceler

30. İKTİSADİ SİSTEMLER • Kapalı Ekonomik Sistemler • Mübadele Ekonomisi Sistemleri • Kapitalist Piyasa Ekonomisi (Kapitalizm) • Karma Ekonomik Sistem

31. İhtiyaçların Özellikleri • İhtiyaçlar sonsuzdur • İhtiyaçlar şiddet bakımından farklılık gösterirler • İhtiyaçlar karşılandıkça şiddeti azalır • İhtiyaçlar veya ihtiyaçları tatmine yarayan araçlar ikame edilebilirler • İhtiyaçlar zamanla alışkanlık halini alabilir • Ekonomistler ihtiyacın ahlaki yönü ile ilgilenmezler

32. Malların Çeşitleri • Serbest ve ekonomik mallar • Üretim (ara mal) ve tüketim (nihai mal) malı • Dayanıklı ve dayanıksız mallar • İkame(rakip) mallar, tamamlayıcı mallar

33. Fayda • Malların ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını tatmin etme (karşılama) özelliğine fayda denir. • İnsan ihtiyaçlarını karşılayan bütün mallar faydalıdır…. • Faydayı açıklarken…iktisat bilimi la ahlakidir… • Fayda malın bünyesinde bulunan bir özelliktir. Öncelik sırası kişiden kişiye değişebilmektedir.

34. Değer (kıymet) • Mübadele Değeri • Kullanım Değeri • Değer Paradoksu

35. Üretim • Üretim, hammaddeleri ya da yarı mamulleri, mamul haline çevirmek amacıyla üretim elemanlarını bir araya getirme süreci ve işlemidir. Mal ve hizmetlerin üretim ve satışına yönelik temel fayda yaratıcı faaliyetler • Şekil faydası • Yer faydası • Zaman faydası • Mülkiyet ve değişim faydası • Bilgi faydası

36. Üretim faktörleri Üretim, üretim elemanlarının bir araya getirilmesi süreci ve işleviydi. İşte bu üretim elemanları iktisat biliminde üretim faktörü olarak adlandırılır. Bunlar; • Geleneksel üretim faktörleri (emek, sermaye, doğal kaynaklar) • Çağdaş üretim faktörleri ( girişimci, bilgi birikimi yani teknoloji)

37. Emek, insanın, gelir sağlamak amacıyla, hür iradesiyle, bilinçli ve başkalarına tabi olarak harcamış olduğu her türlü çaba • Sermaye, ekonomide her türlü üretilmiş üretim aracı (fiziksel, finansal, beşerî sermaye) • Önemli!!!: “Para” üretim sürecine doğrudan katılmadığı için sermaye olarak algılanmamalıdır. • Doğal kaynaklar, bir ülkenin sahip olduğu her türlü yer altı ve yer üstü zenginlikleri • Girişimci (müteşebbis) Bir ekonomik olguyu düşünen, planlayan ve etkin şekilde yürüten, diğer üretim elemanlarını da bilinçli şekilde koordine ederek üretime katan güç • Teknoloji, Aynı miktar faktör kullanarak daha fazla üretim Teknik bilgi ekonominin üretim gücünü belirler.

38. Tüketim • Mal ve hizmetlerin ihtiyaçları karşılamak amacıyla nihai olarak kullanılmasına tüketim denir. Tüketim genelde tüm ekonomilerin nihai amacıdır.

39. Ekonomik Birimler • Hanehalkı (tüketici); Aynı çatı altında yaşayan ve ortak finansal kararlar alan insanlardır. • Firmalar(üretici); kaynakları kullanan ve ne üretileceğini kararlaştıran, şahıs şirketlerinden devlete kadar bütün üretici birimlerdir. • Devlet; Ekonomide gerekli düzenlemeleri yapan, piyasalara üretici ve tüketici olarak katılan, mülkiyet hakkını koruma altına alan ve vergi toplama ayrıcalığına sahip oluşumdur. • Yabancı ülkeler; ithalat, ihracat

40. İKTİSADIN TANIMI • İktisat nedir? • Kıtlık sorunu ve Kıtlık Kanunu • Ekonomik mal (fiyat) • Serbest mal • Alternatif maliyet (üretim olanakları eğrisi)

41. ALTERNATİF MALİYET • Bunun için çeşitli alternatifler arasında bir tercih yapılması gerekmektedir. Bu tercih bizi “ALTERNATİF MALİYET” kavramına götürür. • Hangi ihtiyaçların giderileceği konusunda yapılan her tercih başka tercihlerden vazgeçmeyi gerektirir. Seçilen alternatifin maliyeti seçiminden vazgeçilen alternatiftir. • Alternatif maliyete kullanılmayan fırsat anlamında “FIRSAT MALİYETİ” de denir.

42. ALTERNATİF MALİYET • Alternatif maliyet hem üretim hem de tüketim kararlarında mevcuttur. • Alternatif maliyet kavramını şu şekilde tanımlayabiliriz: “Y malı üretimini (tüketimini) bir birim arttırmak için üretiminden (tüketiminden) vazgeçilen X malı miktarı.”

43. ÜRETİM OLANAKLARI EĞRİSİ • Üretim kararlarında alternatif maliyeti ÜRETİM OLANAKLARI EĞRİSİ yardımıyla daha belirgin şekilde ortaya koyabiliriz. • Üretim Olanakları Eğrisi “mevcut teknoloji ile, üretim faktörlerinin tam istihdamının sağlanması şartıyla, bir ekonomide belirli bir dönemde üretilebilecek olan mal bileşimlerini gösteren eğri” olarak tanımlanabilir. • Üretim Olanakları Eğrisi’ne “Transformasyon (Dönüşüm) Eğrisi veya “Üretim Sınırı” da denmektedir.

44. ÜRETİM

45. ÜRETİM FAKTÖRLERİ • EMEK (İŞ GÜCÜ): Ülkedeki tüm nüfustan çalışamayacak yaştaki ihtiyarların ve çocukların sayısının çıkarılmasıyla elde edilir. Kısa dönemde sınırlıdır. • DOĞAL KAYNAKLAR (TOPRAK): Doğal kaynakların miktarı sabittir ve bu nedenle kıt kaynaklar arasında sayılmaktadır. • SERMAYE (KAPİTAL): İnsanlar tarafından üretilmiş üretim araçları: Makine, araç, gereç, fabrika, baraj, tesis vb. Nakit para hukuki sermayedir. • MÜTEŞEBBİS (GİRİŞİMCİ): Emek, sermaye ve doğal kaynakları üretim için bir araya getiren faktör.

46. KITLIK VE EKONOMİLERDEKİ TEMEL SORUNLAR

47. Bu kavramları üretim imkanları eğrisi ile açıklayalım. Üretim imkanları eğrisi, bir ekonomide belirli bir dönemde mevcut üretim faktörleri ve teknolojisi ile üretebileceği maksimum mal ve hizmet bileşimlerini gösteren eğridir. Üretim İmkanları Eğrisi

48. Aşağıdaki şekilde kaynaklardaki artış sadece TV üretimi ile ilgilidir. Bu ekonomi yanlı olarak büyümüştür. Tarım sektörü değil de sanayi sektöründe büyüme gerçekleşmiştir denilebilir. Yanlı Büyüme

49. Her iki mal ile ilgili üretim faktörlerinin artışı ve ekonomik büyüme üretim imkanları eğrisini bütünüyle sağa doğru kaydırır. Bu tür kaymalarda her iki malın üretim miktarı artar. Yandaki şekil “ekonomik büyüme” durumunu göstermektedir. Yansız Büyüme

50. FİYAT • FİYAT: Herhangi bir mal yada hizmetten faydalanmanın bedelidir. • İki tür fiyattan bahsedebiliriz. • 1. NİSPİ FİYAT : Mal veya hizmetin fiyatının diğer mal veya hizmetlerle ifade edilmesi. Ör:1 kg soğan = 2 kg patates • 2. MUTLAK FİYAT:Mal veya hizmetin fiyatının parayla ifade edilmesi. Ör: 1 kg soğan = 50 kuruş • İster nispi fiyat ister mutlak fiyat olsun herhangi bir mal veya hizmetin fiyatını o mala yönelik arz ve talep belirler.