PMUM

1. PMUM Hedef Piyasa Yapısı ve Yol Haritası1. Türkiye Elektrik Piyasası KonferansıÜnal Terzi – TEİAŞ EPHMU D. Bşk.Ankara, 03.08.2006

2. GÜNDEM 1. Hedef Piyasa Yapısı 2. DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar 3. Bölgesel Piyasalar

3. GÜNDEM 1. Hedef Piyasa Yapısı 2. Mevcut DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar 3. Bölgesel Piyasalar

4. TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASI YAPISI YTL/MWh YTL/MWh SMF Arz Talep Spot Fiyat Spot Fiyat MW MW Uzun Vadeli Yatırım Teşviği ve Arz Güvenliği Üretim Optimizasyonu Sistem Güvenliği ve Güvenirliği Alacak ve Borçların Uzlaştırması Amaç Sistem Fiyat Riskine Karşı Koruma ve Elektrik Portföyünün Finansal Optimizasyonu Hızlı, Güvenilir ve Hatasız Alacak ve Borç Yönetimi Yeterli, Kaliteli ve Sürekli Elektrik Enerjisi Elektrik Portföyünün Fiziksel Optimizasyonu Piyasa Katılımcısı Zaman Uzun Vade Öncesi Bir Gün Öncesi Teslimat Günü Uzlaştırma İkili Anlaşmalar Dengeleme Mekanizması - EÜAŞ HES ve TETAŞ, - Portföy Grupları ve Dağıtım Şirketleri, - TETAŞ ve Dağıtım Şirketleri arasında Geçiş Dönemi Sözleşmeleri - Katılımcıların aralarında yapacakları uzun dönemli İkili Anlaşmalar -Dengelemenin Saatlik Uzlaştırması + Yük Alma Miktarı x SMF - Yük Atma Miktarı x SMF -Dengesizliklerin Aylık 3 Uzlaştırma Dönemi (Gece, Gündüz ve Puant) Bazında Tek Sistem Dengesizlik Fiyatı (SDF) Üzerinden Uzlaştırılması (Üretim – Tüketim) – (Satış İkili Anlaşmalar – Alış İkili Anlaşmalar) - (Yük Alma Miktarı – Yük Atma Miktarı) = Enerji Dengesizlik Miktarı -Aylık Olarak Faturalanması Ağustos 2006 Geçiş Dönemi YTL/MWh Talep Sistem Marjinal Fiyatı (SMF) Arz Gerçek Zamanlı Dengeleme Sistemdeki öngörülemeyen dengesizliklerin (iletim sistemi arızası, santral arızası, talep tahmini hataları gibi) giderilmesini sağlayacak - Yan hizmetler - Gün öncesinden verilen talimatlara ilave yük alma ve yük atma talimatı verilmesi MW Gün Öncesi Dengeleme Bir gün sonrası için Sistem İşletmecisi tarafından yapılan talep tahmini ile piyasa katılımcılarının sundukları Günlük Üretim Programları (GÜP) arasındaki farkın, dengelemeye katılan üretim tesislerinin ikili anlaşma satışlarından arta kalan kapasitelerini kullanmak üzere yük alma (YAL) ve yük atma (YAT) talimatı vermek suretiyle en ekonomik olarak dengelenmesi. İkili Anlaşmalar Piyasası -Gün Öncesi Piyasasının, -Dengeleme Güç Piyasasının ve -Dengesizliklerin Saatlik Uzlaştırması Haftalık ve/veya Günlük Olarak Faturalanması Aralık 2007 Ocak 2007 Hedef Yapı Aralık 2008 Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Vadeli İşlemler Piyasası Bir gün sonrası teslim edilecek saatlik elektrik enerjisi alış ve satış işlemleri için kurulan organize elektrik piyasası 15 dakikalık yedek kapasiteyi sağlayan ve Sistem İşletmecisi tarafından işletilen elektrik piyasası Forwards/Futures ve Opsiyon İşlemleri -Fiyat istikrarını sağlayacak, -Yatırımcıların önlerini görebilmelerine ve olası risklere karşı piyasa mekanizmaları dahilinde korunmalarına imkan tanıyacak, -Bu sayede, - yatırımcılar için piyasanın cazibesini arttıracak ve -artan yatırımlara bağlı olarak arz güvenliğini ve rekabet seviyesini arttıracaktır. Talep tarafının da katıldığı (demand side participation), ayrı bir piyasa işletmecisi (Market Operator) tarafından işletilen, katılımcıların piyasada oluşan fiyata göre alım-satım miktarlarını belirledikleri ve bu sayede en ucuz kaynağın kullanılmasını sağlayan, arzın yetersiz kalması durumunda fiyatın yükseldiği ve talebin kısıldığı, bu sayede arz güvenliğine katkıda bulunan, katılımcıların talep öngörüleri çerçevesinde gerçek zamana dengeli girmelerini sağlayan ve spot fiyatı referans fiyat olarak kabul edilen Gün Öncesi Piyasası (Day Ahead Market) + Yan Hizmetler Piyasa gelişimine bağlı olarak hedeflenen tarihlerden önce organize piyasaların açılması söz konusu olabilir. PMUM

5. YTL/MWh Arz Talep Spot Fiyat YTL/MWh SMF MW Spot Fiyat MW Hedef Piyasa Yapısı Bir gün öncesine kadar Bir gün öncesi Gerçek zaman Ocak 2007 Aralık 2007 Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası İkili Anlaşmalar Piyasası Aralık 2008 Vadeli İşlemler (Türev) Piyasası Elektrik Enerjisi Ticareti Sistem İşletimi

6. 40 20 0 0 -40 -120 -120 120 100 80 80 60 60 40 40 20 20 0 0 -40 -120 -120 YTL/MWh 300 Satış Alış 200 Denge: 100 41 YTL/MWh MW 40 80 120 İşlem Hacmi: 60MW Gün Öncesi Piyasası Spot Fiyatının Hesaplanması Fiyat, YTL/MWh 900 0 20 30 35 40 42 45 48 55 Kat. A, MW 20 20 0 0 0 Kat. B, MW 60 60 40 40 20 20 Kat. C, MW TOPLAM, Alış TOPLAM, Satış

7. Yük Alma Talep tahmini Üretim Miktarı Yük Atma 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Gün Öncesi Dengeleme 24000 22000 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

8. Gerçek Zamanlı Dengeleme 24000 Planlanmış Üretim 23000 Gerçekleşen Tüketim Planlanmış Tüketim MWh 14000 13000 Zaman 12000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

9. GÜNDEM 1. Hedef Piyasa Yapısı 2. Mevcut DUY ile Kazanımlar 3. Bölgesel Piyasalar

10. DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar

13. DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar

14. DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar

15. DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar

16. DUY ile Değişiklikler ve Kazanımlar

17. GÜNDEM 1. Hedef Piyasa Yapısı 2. Mevcut DUY ile Kazanımlar 3. Bölgesel Piyasalar

18. Bölgesel Piyasalar • Ülkeler arası ve piyasalar arası enterkonneksiyonlar, piyasa gelişimi için; • Arz güvenliğine katkı sağlaması, • Farklı birincil kaynak (yakıt) dağılımlı (hidro-termik oranı gibi) ve farklı yük profili, puant yükü ve puant yük saatleri olan sistemler/piyasalar arası sinerji yaratılması, • Piyasa katılımcılarının faaliyet gösterebilecekleri piyasayı büyütmesi, • Yapısal değişime açık olması, • Elektrik enerjisi fiyatlarında istikrar sağlaması, dolayısıyla yatırımların tahmin edilebilirliği oranını yükseltmesi nedeniyle son derece önemlidir.

19. Bölgesel Piyasalar • Bölgesel elektrik enerjisi piyasalarının oluşması; • Daha düşük maliyetli kaynaklara ulaşmasını, • Rekabetin ve dolayısıyla verimliliğin artmasını ve maliyetlerin düşmesini, • Ölçek ekonomisinden yararlanmasını, • Kaynakların ve yedeklerin paylaşılması ile yatırım ihtiyaçlarının azalmasını, • Arz güvenliğinin artmasını, • Ülkeler arası bilgi ve tecrübe paylaşımından dolayı en iyi işletme ve yönetim uygulamalarının yaygınlaşmasını sağlayacaktır.

20. Avrupa ölçeğinde entegrasyon 2007-12 Bölgeler arası koordinasyon 2005-10 Bölgeler arası gelişim 2005-09 Ulusal piyasaların sürekli serbestleşmesi 2005-07 Avrupa Elektrik Piyasasına Yönelik Yol Haritası: Paralel Yaklaşım Avrupa İç Piyasası

21. Avrupa Elektrik İç Piyasası için Orta Vadeli Vizyon İskandinav Piyasası İngiltere-İrlanda Piyasası 2005/2010? Baltık Piyasası (2008?) Orta Avrupa Piyasası(2006-2008?) Batı AvrupaPiyasası (2006-2008?) Güney Doğu AvrupaPiyasası (2006-2008?) İberyaPiyasası(2005?) İtalya Bölge Piyasası (2004) Kaynak: European Commission, DG Transport and Energy Strategy Paper, Medium Term Vision for the Internal Electricity Market, March 2004

22. ECSEE (Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu) • Türkiye, • Avrupa Birliği enerji piyasası ile yakından bağlantılı, • Avrupa Birliği içerisindeki yasal çerçeveye tamamen uyumlu, • Güney Doğu Avrupa’daki entegre bölgesel piyasaları oluşturmayı amaçlayan, • Balkanları Hazar denizine ve Orta doğu ile Güney Afrika gaz rezervlerine bağlayacak girişimleri sağlayarak Güney Doğu Avrupa ve Avrupa Birliğinin enerji güvenliğini zenginleştirmeyi hedefleyen • Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu’nun (ECSEE) bir üyesidir. • Güneydoğu Avrupa ülkeleri ve Avrupa Komisyonu tarafından, bölge ülkeleri arasındaki elektrik enerjisi ticaretinin artırılmasını teminen • 2007 yılında bölgesel bir enerji piyasasının açılması ve • nihayetinde bu piyasanın Avrupa Birliği Elektrik Piyasasına entegrasyonunu sağlamak üzere, Güneydoğu Avrupa Enerji Topluluğu oluşturulması çalışmaları (Atina Süreci) sürdürülmektedir.

23. ECSEE (Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu) Avrupa Komisyonu tarafından koordinasyonu sağlanan Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu (The Energy Community of South East Europe (ECSEE)) aşağıdaki ülkelerden oluşmaktadır: • AB’ye Üye Ülkeler : Avusturya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Slovenya; • AB’ye Aday Ülkeler: Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Türkiye ve Kosova; • Gözlemci: Moldova.

24. SK A H SLO RO BORZEN RO HR OPCOM BiH Ser BG Mon MK AL GR Hedeflenen UCTE Kontrol Blokları UA SK MD A H SLO RO HR BiH Ser I BG BG Mon MK AL TEİAŞ/PMUM GR TR

25. Vizyonumuz Avrasya-Akdeniz Enerji Havuzu Ankara