KORZEŃ

1. KORZEŃ

2. FUNKCJE KORZENI ● ZAOPATRUJĄ ROŚLINY W WODĘ I ROZPUSZCZONE W NIEJ SOLE MINERALNE CZERPANE Z GLEBY. ● PRZYTWIERDZAJĄ ROŚLINĘ DO PODŁOŻA I UTRZYMUJĄ JĄ W POZYCJI PIONOWEJ. ● SĄ MAGAZYNAMI SUBSTANCJI ZAPASOWYCH. ● SŁUŻĄ DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO. ● KORZENIE NADZIEMNE PEŁNIĄ ROLĘ ORGANÓW PODPIERAJĄCYCH LUB CZEPNYCH. ● ODGAŁĘZIENIA KORZENI NIEKTÓRYCH ROŚLIN PODZWROTNIKOWYCH SĄ ORGANAMI DO POBIERANIA TLENU. ● LIANY WYTWARZAJĄ KORZENIE POWIETRZNE SŁUŻĄCE DO POBIERANIA WODY DESZCZOWEJ LUB PARY WODNEJ Z POWIETRZA.

7. BUDOWA MORFOLOGICZNA KORZENI ZAWIĄZEK KORZENIA W KIEŁKUJĄCYM NASIENIU DAJE POCZĄTEK KORZENIOWI GŁÓWNEMU. PO PEWNYM CZASIE WYRASTAJĄ Z NIEGO KORZENIE BOCZNE. OD KORZENI BOCZNYCH ODRASTAJĄ ODGAŁĘZIENIA DALSZYCH RZĘDÓW. OPRÓCZ KORZENIA GŁÓWNEGO I JEGO ODGAŁĘZIEŃ, ROŚLINY MOGĄ WYTWARZAĆ tzw. KORZENIE PRZYBYSZOWE O POCHODZE- NIU POZAZARODKOWYM, KTÓRE WYRASTAJĄ Z PODZIEMNYCH LUB NADZIEMNYCH CZĘŚCI ŁODYG, A NAWET LIŚCI.

12. W GLEBIE KORZENIE TWORZĄ SYSTEM KORZENIOWY: PALOWY LUB WIĄZKOWY. OSTATNI WYSTĘPUJE U TRAW I INNYCH ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH. ŁĄCZNA DŁUGOŚĆ KORZENI JEDNEJ ROŚLINY WYNOSI NIERAZ KILKADZIESIĄT KILOMETRÓW, np.. U ZBÓŻ.

16. KORZEŃ ROŚLIN NASIENNYCH WYDŁUŻA SIĘ DZIĘKI INTENSYWNIE DZIELĄCYM SIĘ KOMÓRKOM TKANKI TWÓRCZEJ – MRYSTEMATYCZNEJ WIERZCHOŁKA WZROSTU KORZENIA. TAKI TYP WZROSTU, POLEGAJĄ-CY NA WYDŁUŻANIU SIĘ JEDYNIE CZĘŚCI SZCZYTOWEJ ORGANU W WYNIKU AKTYWNOŚCI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO, NOSI NAZWĘ WZROSTU WIERZCHOŁKOWEGO.

17. WIERZCHOŁEK WZROSTU KORZENIA OKRYTY JEST OCHRONNĄ WARSTWĄ KOMÓREK MIĘKISZOWYCH – CZAPECZKĄ KORZENIO- WĄ. JEJ ZADANIEM JEST ZAPOBIEGANIE MECHANICZNYM URA- ZOM TKANKI TWÓRCZEJ PODCZAS PRZEMIESZCZANIA SIĘ KORZE- NIA GLEBIE. ZEWNĘTRZNE KOMÓRKI CZAPECZKI NIEUSTANNIE OBUMIERAJĄ I ZŁUSZCAJĄ SIĘ, A ICH MIEJSCE ZAJMUJĄ NOWE, WYTWARZANE PRZEZ MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY. W WYNIKU PODZIAŁÓW KOMÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO POWSTAJĄ WSZYSTKIE TKANKI KORZENIA.

19. W BUDOWIE KORZENIA WYRÓŻNIA SIĘ KILKA STREF (rys. 3.66). BEZPOŚREDNIO ZA WIERZCHOŁKIEM WZROSTU, KTÓRY STANOWI STREFĘ PODZIAŁOWĄ KORZENIA (O DŁUGOŚCI ok. 1 mm), ZNAJDUJE SIĘ STREFA WZROSTU (tzw. STREFA ELONGACYJNA). STREFA TA O DŁUGOŚCI 3-5 mm, UTWORZONA JEST PRZEZ NIEZRÓŻNICOWANE, SZYBKO ROSNĄCE KOMÓRKI. KOMÓRKI TE, WYDŁUŻAJĄC SIĘ, POPYCHAJĄ NIEJAKO DO PRZODU WIERZCHOŁ- KOWĄ CZĘŚĆ KORZENIA.

21. PIERWSZE DWIE STREFY – PODZIAŁOWA I WZROSTOWA – WARUNKUJĄ STAŁE WYDŁUŻANIE SIĘ KORZENIA. W STREFACH DALSZYCH NASTĘPUJE TYLKO RÓŻNICOWANIE SIĘ I DOJRZEWA- NIE KOMÓREK.

23. ZA STREFĄ WZROSTU ZNAJDUJE SIĘ KILKUCENTYMETROWEJ DŁUGOŚCI STREFA DOJRZEWANIA KOMÓREK, ZWANA STREFĄ WŁOŚNIKOWĄ. TU KOMÓRKI RÓŻNICUJĄ SIĘ W TKANKI STAŁE. STREFA WŁOŚNIKOWA PEŁNI GŁÓWNĄ FUNKCJĘ KORZENIA – POBIERA Z GLEBY WODNY ROZTWÓR SOLI MINERALNYCH. KOMÓRKI TKANKI OKRYWAJĄCEJ (SKÓRKI) MAJĄ KILKUMILIMET- ROWEJ DŁUGOŚCI NITKOWATE UWYPUKLENIA – WŁOŚNIKI (rys. 3.67). WŁOŚNIKI W ZNACZNY SPOSÓB ZWIĘKSZAJĄ POWIERZCHNIĘ CHŁONNĄ KORZENIA.

26. W MIARĘ DOJRZEWANIA KOMÓREK, WŁOŚNIKI GÓRNEJ, STARSZEJCZĘŚCI STREFY OBUMIERAJĄ I ZANIKAJĄ, ZAŚ NA ICH MIEJSCE STALE TWORZĄ SIĘ NOWE, POWSTAJĄCE NA MŁODYCH KOMÓRKACH, WKRACZAJĄCYCH W FAZĘ DOJRZEWANIA.

27. ZA STREFĄ WŁOŚNIKOWĄ ROZPOCZYNA SIĘ STREFA WYROŚNIĘTA KORZENIA O OSTATECZNIE UFORMOWA-NYCH TKANKACH. POWIĘKSZA SIĘ ONA STALE Z WIE-KIEM ROŚLINY. U WIELU ROŚLIN STREFA TA PRZYRASTA NA GRUBOŚĆ. STREFA WYROŚNIĘTA, NAJDŁUŻSZA I NAJBARDZIEJ MASYWNA UMACNIA ROŚLINĘ W PODŁO-ŻU I PRZEWODZI WODĘ ZE STREFY WŁOŚNIKOWEJ DO ŁODYGI. PONADTO, Z TEJ STREFY WYRASTAJĄ KORZE-NIE BOCZNE.

28. BUDOWA ANATOMICZNA W MŁODYM KORZENIU, POCZĄWSZY OD STREFY WŁOŚNIKOWEJ, WYSTĘPUJĄ TRZY PODSTAWOWE SYSTEMY TKANEK: TKANKA OKRYWAJĄCA, CZYLI SKÓRKA, LEŻĄCA POD NIĄ KORA PIERWOTNA ORAZ WALEC OSIOWY, ZAWIERAJĄCY WIĄZKI PRZEWODZĄCE (rys. 3.68).

29. Rys. 3.68. PRZEKRÓJ POPRZECZNY MŁODEGO KORZENIA

30. SKÓRKA KORZENIA (EPIBLEMA) STANOWI OSŁONĘ GŁĘBIEJ POŁO- ŻONYCH JEGO TKANEK I TWORZY WŁOŚNIKI. ZBUDOWANA JEST Z JEDNEJ WARSTWY CIENKOŚCIENNYCH KOMÓREK PRZYSTOSOWA- NYCH DO POBIERANIA WODY. CZYNNOŚĆ TĘ USPRAWNIAJĄ WŁOŚNIKI WYSTĘPUJĄCE W LICZBIE KILKUSET NA 1 mm2 POWIERZCHNI KORZENIA. W STARSZYCH PARTIACH KORZENI ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH SKÓRKA OBUMIERA I ULEGA ZŁUSZ- CZENIU, A JEJ MIEJSCE ZAJMUJE KOREK – MARTWA TKANKA NIE POBIERAJĄCA WODY, O FUNKCJACH WYŁĄCZNIE MECHANICZ- NYCH.

31. POD SKÓRKĄ ZNAJDUJE SIĘ KORA PIERWOTNA ZBUDOWANA Z KOMÓREK MIĘKISZOWYCH. W MŁODYCH KORZENIACH KOMÓRKI KORY PIERWOTNEJ PRZEWODZĄ WODĘ Z SOLAMI MINERALNYMI DO WIĄZEK PRZEWODZĄCYCH WALCA OSIOWEGO; W STARSZYCH KORZENIACH PEŁNIĄ ONE FUNKCJE SPICHRZOWE. ŚRÓDSKÓRNIA (ENODERMA) JEST WARSTWĄ KOMÓREK KORY PIERWOTNEJ GRANICZĄCĄ Z WALCEM OSIOWYM. ŚCIANY JEJ KOMÓREK SĄ ZGRUBIAŁE I SKORKOWACIAŁE, A SAME KOMÓRKI SĄ MARTWE I ŚCIŚLE DO SIEBIE PRZYLEGAJĄ. ŚRÓDSKÓRNIA STANOWI SZTYWNĄ POWŁOKĘ OCHRANIAJĄCĄ WALEC OSIOWY. NIEKTÓRE JEJ KOMÓRKI POZOSTAJĄ ŻYWE I CIENKOŚCIENNE. SĄ TO tzw. KOMÓRKI PRZEPUSTOWE, UŁATWIAJĄCE TRANSPORT WODY Z KORY PIERWOTNEJ DO WALCA OSIOWEGO.

32. ŚRÓDSKÓRNIA (ENODERMA) JEST WARSTWĄ KOMÓ-REK KORY PIERWOTNEJ GRANICZĄCĄ Z WALCEM OSIOWYM. ŚCIANY JEJ KOMÓREK SĄ ZGRUBIAŁE I SKORKOWACIAŁE, A SAME KOMÓRKI SĄ MARTWE I ŚCIŚLE DO SIEBIE PRZYLEGAJĄ. ŚRÓDSKÓRNIA STA-NOWI SZTYWNĄ POWŁOKĘ OCHRANIAJĄCĄ WALEC OSIOWY. NIEKTÓRE JEJ KOMÓRKI POZOSTAJĄ ŻYWE I CIENKOŚCIENNE. SĄ TO tzw. KOMÓRKI PRZEPUSTOWE, UŁATWIAJĄCE TRANSPORT WODY Z KORY PIERWOT-NEJ DO WALCA OSIOWEGO.

34. PIERWSZĄ ZEWNĘTRZNĄ WARSTWĄ WALCA OSIOWE-GO, SĄSIADUJĄCĄ ZE ŚRÓDSKÓRNIĄ, JEST OKOLNICA (PERYCYKL). Z OKOLNICY, ZWANEJ TEŻ WARSTWĄ KORZONKORODNĄ BIORĄ POCZĄTEK KORZENIE BOCZNE.

35. WIĄZKI PRZEWODZĄCE WIĄZKI PRZEWODZĄCE ZŁOŻONE Z PASM DRZEWNYCH I ŁYKO- WYCH, SĄ W WALCU OSIOWYM UŁOŻONE PIERŚCIENIOWO. PIERŚCIEŃ TKANKI PRZEWODZĄCEJ ZŁOŻONY JEST Z NAPRZE- MIAN LEŻĄCYCH PASM DREWNA I ŁYKA (rys. 3.68). ŚRODKIEM KORZENIA PRZEBIEGA CZĘSTO PASMO TKANKI MECHANICZNEJ ZŁOŻONE Z KOMÓREK O ZGRUBIAŁYCH I ZDREW- NIAŁYCH ŚCIANACH. ZESPOLENIE ELEMENTÓW MECHANICZNYCH W JEDNO PASMO CENTRALNE CZYNI KORZEŃ WYTRZYMALSZYM NA ZERWANIE.

36. PRZEDSTAWIONA CHARAKTERYSTYKA ODPOWIADA BUDOWIE PIERWOTNEJ KORZENIA. WSZYSTKIE WYMIENIONE TKANKI POCHODZĄ BOWIEM OD TKANKI TWÓRCZEJ PIERWOTNEJ tj. MERYSTEMU WIERZCHOŁ-KOWEGO KORZENIA, UFORMOWANEGO JUŻ W ZAROD-KU NASIENIA.

37. TKANKI TWÓRCZE WTÓRNE TKANKI TWÓRCZE WTÓRNE POWSTAJĄ Z PRZEKSZTAŁCENIA JUŻ UFORMOWANYCH TKANEK STAŁYCH. TKANKI STAŁE, POWSTA- JĄCE Z WTÓRNEJ TKANKI TWÓRCZEJ, SĄ NAZYWANE WTÓRNYMI I TWORZĄ BUDOWĘ WTÓRNĄ ORGANU.

38. U ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH KORZENIE ZACHOWUJĄ TKANKI PIERWOTNE PRZEZ CAŁE ŻYCIE. KORZENIE TYCH ROŚLIN NIE ROSNĄ NA GRUBOŚĆ. TYPOWY DLA ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH PRZYROST KORZENIA NA GRUBOŚĆ JEST WYNIKIEM FUNKCJO- NOWANIA TKANEK TWÓRCZYCH WTÓRNYCH.

39. W STARSZYCH CZĘŚCIACH KORZENIA TWORZĄ SIĘ DWIE TKANKI TWÓRCZE WTÓRNE: MIAZGA (KAMBIUM) I MIAZGA KORKOTWÓR- CZA (FELLOGEN), FUNKCJONUJĄCE JAKO tzw. MERYSTEMY BOCZNE. MIAZGA POWSTAJE MIĘDZY WIĄZKAMI DREWNA I ŁYKA. JEJ WARSTWA PRZEBIEGA FALIŚCIE, WSKUTEK CZEGO PASMA DRZEWNE ZNAJDUJĄ SIĘ PO WEWNĘTRZNEJ STRONIE MIAZGI, PASMA ŁYKOWE ZAŚ NA ZEWNĄTRZ (rys. 3.69 A). FALISTA POCZĄTKOWO LINIA MIAZGI Z CZASEM WYRÓWNUJE SIĘ I FORMUJE PRAWIDŁOWY PIERŚCIEŃ.

41. W KOLEJNYCH LATACH MIAZGA ODKŁADA KU ŚRODKOWI KORZENIA NOWE SŁOJE DREWNA WTÓRNEGO, NA ZEWNĄTRZ ZAŚ NOWE WARSTWY ŁYKA WTÓRNEGO. RÓWNOCZEŚNIE, POMIĘDZY WIĄZKAMI PRZEWODZĄCYMI MIAZGA ODKŁADA PASMA MIĘKISZU, TWORZĄC tzw. PROMIENIE RDZENIOWE. MIĘKISZ TEN PEŁNI ROLĘ TKANKI ŚPICHRZOWEJ.

42. DRUGĄ TKANKĄ TWÓRCZĄ KORZENIA JEST MIAZGA KORKO- TWÓRCZA. POWSTAJE ONA W OKOLNICY I WYTWARZA WARSTWY KORKA, BĘDĄCE WTÓRNĄ MARTWĄ TKANKĄ OKRYWAJĄCĄ. KOREK, KTÓRY POWSTAJE WOKÓŁ WALCA OSIOWEGO, ODCINA KORĘ PIERWOTNĄ OD ODŻYWIAJĄCYCH JĄ WIĄZEK PRZEWODZĄ- CYCH. POWODUJE TO OBUMARCIE I ZŁUSZCZENIE SIĘ KORY PIERWOTNEJ. KOREK STAJE SIĘ ZATEM ZEWNĘTRZNĄ TKANKĄ KORZENIA (rys. 3.69 B).

43. KOREK, ŁYKO I CZĘŚĆ MIĘKISZU TWORZĄ KORĘ WTÓRNĄ. KORZEŃ O BUDOWIE WTÓRNEJ SKŁADA SIĘ WIĘC Z DWÓCH WYRAŹNIE ROZGRANICZONYCH WARSTW: KORY WTÓRNEJ I DREWNA WTÓRNEGO. MIĘKISZ KORY KORZENIA GROMADZI ZAPASOWE MATERIAŁY POKARMOWE (FUNKCJĘ TĘ PEŁNIĄ RÓWNIEŻ PROMIENIE RDZENIOWE DREWNA WTÓRNEGO). DREWNO PRZEWODZI WODĘ I PEŁNI FUNKCJE MECHANICZNE – WZMACIA KORZEŃ. U RÓŻNYCH ROŚLIN TE DWIE WARTSWY SĄ ROZWINIĘTE W RÓŻNYM STOPNIU.

44. WIELOLETNIE I DWULETNIE ROŚLINY ZIELNE MAJĄ STOSUNKOWO SILNIE ROZWINIĘTĄ KORĘ PIERWOTNĄ (np.. MARCHEW). ICH KORZENIE PRZEWAŻNIE ZIMUJĄ. ZAWIERAJĄ ZNACZNE ILOŚCI MATERIAŁÓW ZAPASOWYCH NIEZBĘDNYCH DO WZNOWIENIA ROZWOJU NA WIOSNĘ. NATOMIAST U DRZEW FUNKCJĘ SPICH- RZOWĄ PEŁNI ZARÓWNO KORZEŃ, JAK ŁODYGA (PIEŃ). NA KORZENIU CIĄŻY DODATKOWY OBOWIĄZEK UTRZYMANIA OGROMNEJ MASY ROŚLINY, SILNIEJ ZATEM JEST W NIM ROZWINIĘTY WALEC OSIOWY.

45. MODYFIKACJE KORZENI KORZENIE ROŚLIN OKRYTONASIENNYCH, OPRÓCZ FUNKCJI PODSTAWOWYCH SPEŁNIAJĄ CZĘSTO CZYNNOŚCI DODATKOWE, SPECYFICZNE DLA DANEGO GATUNKU LUB OKREŚLONEJ GRUPY ROŚLIN. W ZWIĄZKU ZE SPECJALNYM PRZEZNACZENIEM KORZENIE TAKIE PRZYBIERAJĄ ODPOWIEDNIO ZMODYFIKOWANE KSZTAŁTY.

46. KORZENIE WIELU ROŚLIN DWULETNICH I WIELOLETNICH NA PEWNYM ODCINKU SWEJ DŁUGOŚCI GRUBIEJĄ I PEŁNIĄ ROLĘ MAGAZYNÓW SUBSTANCJI ZAPASOWYCH. SUBSTANCJE TE, ZWYKLE SKROBIA I CUKRY, GROMADZĄ SIĘ W KORZENIU W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA ROŚLINY (W PRZYPADKU ROŚLIN DWULETNICH), A W ROKU NASTĘPNYM SĄ ZUŻYWANE PRZEZ ROZWIJAJĄCY SIĘ PĘD. PODSTAWOWĄ TKANKĄ KORZENI TEGO TYPU JEST MIĘKISZ ŚPICHRZOWY. ISTNIEJĄ DWA GŁÓWNE RODZAJE KORZENI-MAGAZYNÓW: KORZENIE ŚPICHRZOWE ORAZ tzw. BULWY KORZENIOWE (rys. 3.70).

48. KORZENIAMI ŚPICHRZOWYMI SĄ ZGRUBIAŁE KORZENIE GŁÓWNE. WYSTĘPUJĄ ONE PRZEWAŻNIE U ROŚLIN DWULETNICH: RZODKWI, RZEPY, MARCHWI, PIETRUSZKI, BURAKA. GÓRNA CZĘŚĆ KORZENIA GŁÓWNEGO I DOLNA CZĘŚĆ ŁODYGI TYCH ROŚLIN ZNACZNIE GRUBIEJE DZIĘKI INTENSYWNYM PODZIAŁOM KOMÓREK MIAZGI TWÓRCZEJ. W KORZENIU BURAKA POWSTAJE NAWET KILKA ALBO KILKANAŚCIE PIERŚCIENI MIAZGI. U ROŚLIN O KORZENIACH ŚPICHRZOWYCH ZADANIE POBIERANIA WODY PEŁNI DOLNA, NIEZGRUBIAŁA CZĘŚĆ KORZENIA GŁÓWNEGO ORAZ KORZENIE BOCZNE.

49. U ROŚLIN WIELOLETNICH TWORZĄ SIĘ ZAZWYCZAJ BULWY KORZENIOWE. PEŁNIĄ ONE TĘ SAMĄ FUNKCJĘ CO KORZENIE ŚPICHRZOWE; W ODRÓŻNIENIU OD NICH POWSTAJĄ JEDNAK NA KORZENIACH BOCZNYCH LUB PRZYBYSZOWYCH. BULWIASTE ZGRUBIENIA NA KORZENIACH PRZYBYSZOWYCH MA np.. DALIA.

50. LICZNE ROŚLINY MAJĄ SPECJALNE KORZENIE PRZYBYSZOWE, PEŁNIĄCE POMOCNICZĄ ROLĘ W UTRZYMANIU W POZYCJI PIONOWEJ PĘDU. FUNKCJE TAKIE SPEŁNIAJĄ KORZENIE PODPOROWE I CZEPNE (rys. 3.71). KORZENIE PODPOROWE WYSTĘPUJĄ m.in.. U KUKURYDZY. WYRASTAJĄ ONE NAD ZIEMIĄ Z DOLNEJ CZĘŚCI ŁODYGI I WRASTAJĄ W GLEBĘ. NIEKTÓRE ROŚLINY PNĄCE (np.. BLUSZCZ) MAJĄ PRZYBYSZOWE KORZENIE CZEPNE, PRZYTWIERDZAJĄCE ICH DŁUGIE ŁODYGI DO RÓŻNEGO RODZAJU PODPÓR.