Download
1 / 19
E N D
Religia patriarchów Narracyjny charakter historii patriarchów otwiera pytanie o wczesne wierzenia Hebrajczyków i ich praktyki religijne. Narratorzy tego dzieła (Rdz 12-50) piszą je z perspektywy późniejszej ujednoliconej tradycji religijnej, mimo to wiele można z niej wyczytać o początkach religii hebrajskiej. Biblia ukazuje Kanaan jako bardzo atrakcyjną krainę: Wj 3,8: BTP Zstąpiłem, aby go wyrwać z ręki Egiptu i wyprowadzić z tej ziemi do ziemi żyznej i przestronnej, do ziemi, która opływa w mleko i miód, na miejsce Kananejczyka, Chetyty, Amoryty, Peryzzyty, Chiwwity i Jebusyty. ale pełną pokus i pułapek: Oz 4,12-13: BTP Lud mój zasięga rady u swojego drewna, a jego laska daje mu wyrocznię; bo go duch nierządu omamił - opuścili Boga swojego, aby cudzołożyć. Na szczytach gór składają ofiary, spalają kadzidła na wzgórzach, pod dębem, topolą i terebintem, bo dobrze się czują w ich cieniu. Dlatego wasze córki uprawiają nierząd, synowe wasze również cudzołożą.
O problemach wiary starożytnych hebrajczyków mówi nie tylko Biblia, ale świadczą też o tym badania archeologiczne!!! Nb: • Biblia określa idealny stan kultu w Izraelu. • Wiele rożnych etnicznych grup i miast było dołączonych do Izraela (dzieląc jego wiarę – jak?) • W starożytności powszechnym zwyczajem było identyfikowanie starych lokalnych bóstw z nowymi zdobywców i zwycięzców. (kananejski Baal = babiloński Marduk = asyryjski Aszur – bogowie burzy i nieba). • Wielu dawnych „pogan” wyznając wierność YHWH nie zupełnie odeszło od dawnych praktyk i tradycji. • Podobnie sami Izraelici zapożyczali formy wyrazu religijnego (liturgię, świątynie, poezję religijna) od pogańskich sasiadów. • Zawsze też odzywał głos tradycji z przeszłości (kult zmarłych przodków, boga ojca, itp.)
ODDAWANIE CZCI BÓSTWOM PELMIENNYM Narrator używa epitetów, określających bóstwo i łączących je z postacią patriarchy: Rdz 26,24 - Bóg Abrahama, twego ojca, Rdz 28,13 - Bóg twego ojca Abrahama, Bóg Izaaka, Rdz 15,1 – puklerz (czyli tarcza) Abrahama, Rdz 31,42 - strach Izaaka[W BH mamy tu - ‘qx'c.yI dx;p; - co oznacza, strach, drżenie, w BT i BP przetłumaczone jako: Bóg, którego czci Izaak., Rdz 49,24 - Potężny Jakuba. Fakt identyfikacji bóstwa z indywidualnymi postaciami przodków sugeruje istnienie kultu BogaOjców. W tym systemie, głowa plemienia dokonywał wyboru bóstwa, ustalał formę przymierza i kult. Bóstwo takie stanowiło element spajający plemienia, towarzyszyło mu wszędzie i było dostępne wszystkim członkom plemienia.]
ADAPTACJA ELEMENTÓW RELIGII KANANEJSKIEJ Religia kananejska była religią politeistyczną w przeciwieństwie do religii Boga Ojców. Wpływ religii kananejskie widoczny jest w wyborze imion boskich: • Jahwe - Pan, najczęściej używane jest anachronizmem, używane przez Jahwistę, pochodzi z czasu dużo późniejszego [objawione zostało dopiero Mojżeszowi (Wj 3,14)]; • Elohim – Bóg w liczbie mnogiej, czyli gramatycznie bogowie; • El Elyon – Bóg Najwyższy; • Bet-el – dom Boga; • El Olam – Bóg wierny; • El Szaddaj – Bóg Wszechmocny; Ostatnie 5 określeń pochodzi ze źródeł E (Elohista) i P (źródło kapłańskie). Rzeczownik El, określający Boga, był bardzo rozpowszechniony wśród semitów Żyznego Półksiężyca. W religii kananejskiej El oznaczał główne bóstwo i ojca bogów. Patriarchowie przejmując częściowo kulturę kananejską i język (w związku z osiedlaniem się) łączyli imię El z innymi określeniami, te nowe nazwy miały reprezentować ich bóstwo jako opiekuna i obrońcę przodków.
Nb. teksty z Ugarit są dużo starsze od Starego Testamentu.
Tekst z Kuntillet el-Agrud z IX w. p.n.e. głosi: „Błogosławiony przez Jahwe z Samarii i jego Aszerę" Wykopaliska z Elefantyny z IV w. p.n.e. ukazały świątynię (???), w której czczono parę Jahwe i Anat (???).
Kananejska religia naturalna • Bóstwa kontrolujące siły natury – personifikowane moce. • Wokół nich rozwijają się mity. • Ludzka odpowiedź na boski porządek świata to rytuał – liturgia • - ofiary i powinności wobec zmarłych przodków • - kult płodność (ziemi, zwierząt i ludzi) przez imitację boskich mocy (por. teksty z Ugarit, święto Nowego Roku) Por. artykuł: http://imiona.boga.webpark.pl/kanaan.htm
Bóstwa Kanaanu [wg tekstów z Ugarit: bóstwa kosmiczne i lokalne (występujące w parach)] EL (por. Wj 6,3-4)3 Ja objawiłem się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bóg Wszechmocny, ale imienia mego, Jahwe, nie objawiłem im. BTP Psalm 82:1 Psalm. Asafowy. Bóg powstaje w zgromadzeniu bogów, pośrodku bogów sąd odbywa: Tôru ‘Ēl or bóg byk”. El z Ugarit, 13w. p.n.e
http://pl.wikipedia.org/wiki/El • El – w mitologii ugaryckiej najwyższy bóg kananejski, który wg tekstów z Ugarit (XV-XIV wiek p.n.e.) był stwórcą świata, ojcem i przywódcą bogów i ludzi – królem i sędzią, strażnikiem porządku kosmicznego i politycznego, wspierającym królów w sprawowaniu władzy. Występuje również jako mędrzec wyjaśniający sny. Był wieczny, mądry, sprawiedliwy, dobry i miłosierny, życzliwy ludziom. Jeden z tekstów określa go mianem byka, co miało symbolizować siłę seksualną w akcie tworzenia bogów. Żoną Ela była Aszirat. • W sztuce przedstawiany jako starzec w ozdobionym rogami nakryciu głowy, siedzący na tronie. Miał wiele dzieci, do najważniejszych należeli: Asztar, Jam i Mot. W ugaryckich tekstach dzieckiem Ela nazywany bywa również Baal (syn Dagona) a także jego siostra Anat. Określenia te powiązane są z wiarą, iż El jest "stwórcą stworzeń" (bny bnwt). • Z powodu podeszłego wieku przekazał z czasem najwyższą władzę Baalowi, który okazał się najbardziej godnym tego zaszczytu. Pomimo tego w dalszym ciągu cieszył się znaczną czcią i autorytetem pośród bogów i ludzi. Mit o przejęciu władzy przez Baala przypomina grecką opowieść o przejęciu władzy nad światem przez Zeusa, jak również nordycki mit objęcia władzy nad panteonem przez Odyna.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Baal • Baal • W mitologii ugaryckiej porywczy, pełen młodzieńczego zapału bóg burzy i życiodajnego deszczu, władca świata. Co roku ginął w wyniku walki toczonej z Motem - bogiem śmierci i wysuszonej letnim skwarem ziemi - i zstępował do świata podziemnego, aby z nastaniem wiosny powstać z martwych. Nieustanna walka między życiem a śmiercią była tematem dramatycznego mitu, który głęboko poruszał i przynosił oczyszczenie wewnętrzne. Kiedy wrogowie Baala dokonywali najgorszego z najgorszych czynów, ich siła się wyczerpywała. • Imię Baal należałoby raczej uważać za tytulaturę, gdyż oznacza ono dosłownie "Pan". Właściwe imię ugaryckiego boga burzy zapisywano ΅΄ (hd) i wokalizowano prawdopodobnie Haddu, co odpowiada aramejskiemu Hadad oraz akadyjskiemu Adad. • Władzę królewską nad światem otrzymał Baal - syn Dagona z rąk najwyższego boga El. Stary bóg zgodził się na to nie bez oporów, ponieważ posiadał własne potomstwo. W staraniach o zezwolenie na budowę pałacu, niezbędnego do potwierdzenia królewskiego statusu, znaczną rolę odegrała ukochana siostra Baala - Anat. • W sztuce wyobrażano Baala jako wojownika w szpiczastym hełmie ozdobionym rogami. W jednej ręce dzierży „buzdygan”, w drugiej błyskawicę - jego boski atrybut. Zwierzęciem symbolizującym potęgę Baala jest byk, przy czym niektóre teksty ukazują go w tej postaci, zapładniającego stada jałówek, co miało ilustrować jego niespożytą seksualną siłę. • Seleukidzi popierali kult Baala w Syrii oddając mu szczególną cześć. Przymuszanie Żydów do jego kultu stawało się powodem powstań żydowskich. Wielokrotnie w Biblii potępia się kult Baala, jeszcze przed czasami machabejskimi.
Aszera Aszera (Atirat, Aszirat, Ela ) w mitologii ugaryckiej bogini wybrzeża morskiego, utożsamiana z planetą Wenus jako Gwiazda Poranna, początkowo żona najwyższego boga Ela, później żona Baala. Przeszła także do mitologii hebrajskiej. W Biblii jest wymieniana 49 razy, przy czym nazwa odnosiła się zarówno do bogini, jak i do steli świątynnej. Salomon kazał zbudować ołtarz Aszery, jedna z jego żon była wyznawczynią jej kultu. Tysiące wotywnych figurek Aszery odkryto na terenie całego Kanaanu, co świadczy o jej ogromnej popularności.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Anat Anat Kananejska bogini, siostra i równocześnie ukochana Baala, pomimo to często tytułowana dziewicą. W jednym z aspektów swej osobowości jawi się jako zmysłowa bogini miłości i płodności, w innym - jako budząca grozę wojowniczka. • Według tekstów z Ugarit posiadała zdolność wprowadzania się w szał bojowy, podczas którego w bitwach ścinała głowy "jak kłosy" i cała zbryzgana krwią zawieszała sobie odrąbane ręce pozabijanych wrogów wokół pasa, a ich głowy na swoich plecach. Z owego szału zabijania niełatwo było się jej potem wyprowadzić. • Pomoc Anat odegrała znaczną rolę w zakończonych sukcesem staraniach Baala, syna Dagona o uzyskanie dominującej pozycji pośród bogów. Dzięki jej perswazjom a nawet groźbom najwyższy bóg El zdecydował się przekazać władzę Baalowi, pomijając przy tym własne dzieci. • Kiedy Baal poniósł śmierć z ręki swego wroga - boga Mot, Anat okrutnie rozprawiła się z jego zabójcą a następnie doprowadziła do powstania z martwych swojego ukochanego. • W sztuce zwykle przedstawiano ją nagą, z symbolami płodności - kwiatami lilii lub wężami w rękach, często jadącą na koniu. W czasie obrzędów ku czci Anat nierzadko składano w ofierze dzieci (???). • Kult Anat, podobnie jak kult bogini Astarte rozpowszechnił się także w Egipcie od czasów Nowego Państwa. Jako córka Re i wojowniczka posiadała świątynie w Tanis - rammesydzkiej stolicy we wschodniej Delcie Nilu.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Asztarte Asztarte Astarte albo Asztarte - imię fenickiej i kananejskiej bogini miłości, płodności i wojny, tożsamej z babilońsko-asyryjską boginią Isztar i sumeryjską Inanną (Panią Niebios). Grecy utożsamiali Astarte z Afrodytą. Współcześnie, podczas prac archeologicznych odnajdowane są niewielkie stele, figurki i medaliony przedstawiające zapewne Astarte. Na wizerunkach tych bogini przedstawiana jest zwykle naga, bardzo często z kwiatami lotosu (symbole płodności) w dłoniach. Niekiedy stoi na grzbiecie lwa lub konia. Bardzo często, w sposób typowy dla religii kananejskiej, Astarte odbierała cześć pod postacią betyli. (bet-el – „dom boga” duże, pionowo ustawione kamienie. ). Nieodłącznym elementem kultu Astarte były akty seksualne pomiędzy wyznawcami odwiedzającymi świątynię a kapłankami zwanymi kedesza. Cześć oddawano również paląc kadzidła, składając w ofierze produkty spożywcze, zwierzęta a niekiedy dzieci (?). Astarte, pod imieniem ‘Athtart (‘ṯtrt) pojawia w tekstach z Ugarit, gdzie razem z boginią Anat wspiera Baala w walce z jego wrogami. Astarte czczono także w Egipcie gdzie jej kult wprowadzili Hyksosi. Kult Astarte - nazywanej też Królową Niebios (oraz Baala) bardzo rozpowszechnił się także wśród Izraelitów, o czym niejednokrotnie wspomina Biblia. Spotykało się to ze sprzeciwem kapłanów i proroków hebrajskiego boga JHWH, którzy niekiedy doprowadzali do krwawych starć.
z VII wieku p.n.e., prawdopodobnie przedstawia boginię Astarte
http://en.wikipedia.org/wiki/Baal_cycle Mit o Baalu • Schemat mitu o Baalu: [1- BAAL/YAM 2- PAŁAC 3- BAAL/MOT 4- ANAT/BAAL] · ··Yamchce panować nad bogami · Baal-Hadadwystępuje przeciw Yam i zabija go · Baal-Hadad z pomocą·Anat i·Atirat (Aszera )przekonuje ·Elby pozwolił mu posiadać pałac. · Baal-Hadad powierza budowę ··Kothar-wa-Khasis. · Król bogów i Władca świata chce podporządkować sobie Mot, · Mot zabija Baal-Hadad · Anat zabija w sposób brutalny Mot, miele go i rozsypuje po świecie. · Baal-Hadad powraca na Górę Saphon · Mot powróciwszy do istnienia wyzywa Baal-Hadad · Baal-Hadad odmawia; Mot ustępuje. · Baal-Hadad rządzi ponownie.
IZRAELSKIE ECHA MITÓW Lewiatan/lotan Iz 27,1:W ów dzień Pan ukarze swym mieczem twardym, wielkim i mocnym, Lewiatana, węża płochliwego, Lewiatana, węża krętego; zabije też potwora morskiego. Ps 74,13-14:13 Ty ujarzmiłeś morze swą potęgą, skruszyłeś głowy smoków na morzu. 14 Ty zmiażdżyłeś łby Lewiatana, wydałeś go na żer potworom morskim. Iz 51,9-10:9Przebudź się, przebudź! Przyoblecz się w moc, o ramię Pańskie! Przebudź się, jak za dni minionych, w czasie zamierzchłych pokoleń. Czyżeś nie Ty poćwiartowało Rahaba, przebiło Smoka? 10 Czyżeś nie Ty osuszyło morze, wody Wielkiej Otchłani, uczyniło drogę z dna morskiego, aby przejść mogli wykupieni? YHWH =?= Baal [„Pan”] Oz 2,18:18 I stanie się w owym dniu - wyrocznia Pana - że nazwie Mnie: "Mąż mój", a już nie powie: "Mój Baal". Ps 18,13-14:13 Od blasku Jego obecności rozżarzyły się węgle ogniste. 14 Pan odezwał się z nieba grzmotem, to głos swój dał słyszeć Najwyższy, 15 wypuścił swe strzały i rozproszył wrogów, cisnął błyskawice i zamęt wśród nich wprowadził. 16 Aż ukazało się łożysko morza i obnażyły się posady lądu od groźnej nagany Twej, Panie, i tchnienia wichru Twoich nozdrzy.
Religijne praktyki • Ofiary (Kpł 1-8) • Ołtarze („cztery rogi” por. Wj 27,2; Kpł 9,9 itp.) • Ołtarze kadzenia • Swiątynie Nie akceptowane • Ryty płodności (por. wystąpienia proroków) • Ofiary z dzieci/człowieka (por. Abraham i Jefte!!!!!) • Masseba (symbole bóstw płodności) • „miejsca na wyżynac”, palene kadzidła, kult astralny itp. Życie społeczne Kananejczyków nie wyglądało tak źle jak przedstawia to autor Biblijny (negatywna opinia jako przestroga). Por. Epos Aqhat
