CHAPTER 5

1. CHAPTER 5 Dışsallıklar

2. Dışsallıklar (Externalities) • Dışsallık – Fiyat mekanizmasının dışında herhangi bir kişi veya firmanın diğer bir kişi veya firmanın refahını doğrudan etkilemesine denir. • Kağıt fabrikalarında yan ürün olarak kimyasal dioksin üretilmektedir. Kağıt hamurunun klorin ile beyazlatılması sırasında ortaya çıkmaktadır. Çevreye yayılan dioksin kanser ve doğuştan sakatlıkların nedeni olarak görülmektedir • Dışsallık değil – Kırdan kente göç örneği

3. Dışsallıkların Doğası • Özel mülkiyete karşılık ortak mülkiyet • Dışsallıklar firmalar kadar tüketiciler tarafından da gerçekleştirilebilir (Kalabalık bir odada sigara içen kişi). • Dışsallıklar doğası gereği karşılıklıdır • Dışsallıklar olumlu (pozitif) olabilir. • Kamusal mallar dışsallıkların özel bir durumu olarak görülebilir (Elektronik sinek savar).

4. Dışsallıkların Doğası-Grafik Analiz MSC = MPC + MD $ MPC h d g c MD f b MB a e 0 Q* Q1 Q per year Sosyal olarak etkin Piyasa çıktısı

5. Kirletenler Neye Zarar Verir? • Ampirik Deliller: Kirlenmenin Sağlığa Etkisi Nedir? • Hangi faaliyetler kirletenleri üretir? • Tahribatın Büyüklüğü Nedir? • Ampirik Deliller: Hava Kirlilğinin Konut Değeri Üzerine Etkisi Nedir? • Chay ve Greenstone (2005), hava kirliliğine yol açan maddelerin regülasyonu nedeniyle 1970-1980 temiz havalı bölgelerdeki konut değerlerinde toplam 45 milyar $ artış olmuştur.

6. Pazarlık ve Coase Teoremi MSC = MPC + MD $ MPC h d g c MD MB 0 Q* Q1 Q per year

7. Coase Teoremi • Coase Teoremi – İşlem maliyetlerinin ihmal edilecek boyutta olması durumunda mülkiyet haklarının, kime bahşedildiğinden bağımsız olarak, birisine verilmesi durumunda dışsallık sorununa etkin çözüm sağlanabilecektir. • Coase Teoreminin İşlerliği İçin Varsayımlar • Pazarlık yapacak taraflara maliyetin düşük olması (İşlem maliyetinin düşük olması (transaction cost). • Kaynağın sahibi verilen zararın kaynağını tanımlayabilmeli ve hukuki olarak zararı önleyebilmelidir.

8. Diğer Piyasa Çözümleri • Birleşme (Mergers) • Kirleten ve kirlilikten zarar görenler bir araya gelerek koordineli hareket etseler veya üçüncü bir kişi koordinasyonu sağlasa dışsallık içselleştirilebilir. • Sosyal Adetler (Social conventions) • Okul içinde çöp yığınları oluşturmamak gerektiğinin toplum tarafından ayıp sayılması, öğrencilere çöpleri atmak için küçük çöp torbaları taşımaları gibi bir maliyet yükleyebilir ancak başkalarının çöp yığınları gibi görüntü kirliliğini engelleyebilir. Altın kural “Sana yapılmasını istemediğin şeyi sen de başkalarına yapma”

9. Dışsallıkların Kamusal Çözümü - Vergi MSC = MPC + MD $ (MPC + cd) Pigocu vergi hasılatı MPC d i j c MD MB 0 Q* Q1 Q per year

10. Dışsallıkların Kamusal Çözümü - Sübvansiyon MSC = MPC + MD $ (MPC + cd) MPC Pigouviansubsidy d k i f g j h c MD MB e 0 Q* Q1 Q per year

11. Dışsallıkların Diğer Kamusal Çözümü • Atık Bedeli Uygulaması • Ticarete Konu Atık İzinleri • Emir-Komuta Uygulaması

12. Atık Bedeli (Emissions fee): Birim atık başına salınan Pigoucu vergiye denir. $ MC Bart f* MSB Lisa 0 e* Atık Azaltma

13. 50 50 75 75 90 90 Tek tip Kirlilik Azaltımı MCH Bart’ınVergi Ödemesi Homer’ınVergiÖdemesi MCB f = $50 f = $50 25 Bart’ın kirlilik azaltma Homer’ınkirlilik azaltma

14. Atık Bedeli ile İlgili Kavramlar • Maliyet Etkin çözüm (cost effective), veri bir kirlilik düzeyine ulaşılmasında mümkün olan en düşük maliyetli politikadır. • Tıkanıklık Fiyatlaması (congestion pricing), diğer sürücülere yüklenen marjinal tahribat kadar salınan vergi. Günün belli zamanlarında, belirli yollarda ve belirli araçların yolu kullanması için salınan vergi. Örneğin Londra merkezine işe gitme ve işten çıkış saatlerinde girmenin maliyeti 5 İngiliz Sterlinidir. Tahminlere göre Londra merkezi 60.000 daha az araç girmekte ve merkezdeki sürat ikiye katlanmaktadır.

15. 50 50 75 75 90 90 Ticarete Konu Atık İzin Belgeleri (Cap-and-Trade) MCH b MCB f = $50 f = $50 a 10 25 Bart’spollutionreduction Homer’spollutionreduction

16. Ticarete Konu Atık İzin Belgeleri (Cap-and-Trade) • Kirletenlere belirli sayıda “kirletme lisansı” verilmesi ve bu lisanslarla arzu edilen kirlenme düzeyinin sağlanarak lisansların ticari mübadeleye konu olması arzulanmaktadır. Mübadele edilebilir kirletme izinlerine ticarete konu atık izin belgeleri adı verilmektedir. • Atık bedeli ile ticarete konu atık izin belgeleri maliyet etkin sonuçlara ulaştırmaktadır. Ancak performansları açısından aşağıdaki farklılıklar bulunmaktadır.

17. Atık BedeliileTicarete Konu Kotalar Pratik Farklılıkları • Enflâsyona Karşı Duyarlılık • Eğer bir ülkede enflâsyon varsa atık bedellerinin her yıl değerlenmemesi durumunda atık bedelinin reel değeri azalacak ve kirletmenin firmalara maliyeti düşecektir. Halbuki üst limit ve ticaret bir nevi kirlenme kotası olduğundan değişmeyecektir. • Maliyet Değişikliklerine Duyarlılık • Maliyet değişikliklerinde atık bedelleri etkin kirlilik miktarından daha fazla kirlilik ortaya çıkması sonucunu doğurabilir. Ticarete konu kotalar ise etkin kirlilik miktarından daha az kirlilik miktarı ortaya çıkarabilir. • Belirsizliklere Karşı Duyarlılık • Küresel ısınma gibi belirsiz konularda her iki çözüm farklı sonuçlar ortaya çıkarabilir.

18. Dağıtımcı Etkiler • Atık Bedelleri • Kirletenler atık bedelini öderler ve hâsılat devlete gider. • Ticarete Konu Atık İzin Belgeleri • Ticarete Konu atık izin belgeleri kirletenlere bedava dağıtılırsa devlet hiçbir gelir elde edemez. Ancak devlet söz konusu izinleri satarak kirletenlere arz ederse bu taktirde devletin bir gelir elde etmesi söz konusu olabilir.

19. Emir-Komuta Düzenlemesi (Regulation)(Command and Control Regulation) • Incentive-based regulations • Atık bedelleri ve ticarete konu atık izin belgeleri kirletenlere finansal müşevvik sağlayarak kirlenmeyi azalttığından müşevvik tabanlı düzenlemedir. Temel olarak her ikisi de kirletmenin alternatif maliyetini artırmak suretiyle kirliliği önlemeye çalışmaktadır. • Emir-Komuta Düzenlemesi (Command-and-control regulations) Herhangi bir esneklik olmadan nasıl ulaşılacağına bakılmaksızın belirli bir kirlilik düzeyine ulaşılması politkasıdır. • Teknoloji standartları (Scrubbers örneği). • Performans standartları (Belirli bir kirlenme standardının her firma için tanımlanması).

20. Pozitif Dışsallık $ MC MSB = MPB + MEB MPB MEB R1 R* Researchper year

21. İhtiyat Notu • Sübvansiyon Talebi • Kaynaklar vergi mükelleflerinden çekilmektedir. Her sübvansiyon vergi mükelleflerinden ekonominin bir başka kesimine transfer niteliğindedir. Dolayısıyla dağıtımsal sonuçları arzu edilmeyebilir. • Piyasalar her zaman başarısız olmayabilir. Dolayısıyla her zaman sübvansiyona ihtiyaç olmayabilir. Örnek yeni bir teknikle ameliyat yapabilen cerrah.