شبکه اجتماعی چیست؟

1. شبکه اجتماعی چیست؟ شبکه عبارت است از جمعی از افراد یا سازمان‌ها، انجمن‌ها و موسسات که با ارزش‌ها و دیدگاه‌های نسبتاً مشترک برای پی جویی هدفی مشترک گرد هم می‌آیند. شبکه اجتماعی ساختاری اجتماعی است که از گروه هایی (که عموماً فردی یا سازمانی هستند) تشکیل شده است که توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی به هم متصل اند، برای مثال: قیمت ها، الهامات، ایده ها و تبادلات مالی، دوست ها، خویشاوندی، تجارت، لینک های وب، سرایت بیماری ها (اپیدمولوژی) یا مسیرهای هواپیمایی از این دسته به شمار می آیند.

2. یک شبکه اثربخش و فعال کارکردهای مشخص دارد که از مهمترین آن‌ها عبارت است از: - تسهیل‌کنندگی: یعنی شبکه با تقویت روابط درونی و ایجاد انعطاف‌های لازم زمینه‌های همکاری افراد یا سازمان‌ها را برای نیل به اهداف پیش بینی شده و مورد توافق فراهم می‌کند‌. بنابراین وجود شبکه و حضور افراد یا انجمن‌ها در درون آن‌ها نه تنها نباید مانع از کنش جمعی شود‌، بلکه باید همچون روغن درون موتور حرکت‌ها را تسهیل کند‌. - پاسخ به نیازها و مسائل مشترک‌:حضور افراد درون شبکه آن‌ها را از امکانات جدیدی مثل خرد جمعی‌، سرمایه اجتماعی و منابع برخوردار می‌کند‌، از این رو افراد توانایی بیشتری برای پاسخ به نیازهای جنبش و مسائل مشترک درون شبکه خواهند داشت‌.

3. - مقابله با تهدیدات مشترک‌: افراد زمانی که به تنهایی در برابر تهدیدات حاصل از فعالیت‌های سیاسی - اجتماعی قرار می‌گیرند‌، بسیار ضربه پذیرند و اغلب چاره‌ای جز تسلیم شدن ندارند‌. شبکه روابط موجب می‌شود تا افراد در برابر تهدیدات و خطر‌ات حاصل از فعالیت و کنش جمعی تنها نباشند و به اتکای دیگر دوستان هم پیوند خود در برابر این تهدیدات واکنش نشان دهند‌. - مبادله اطلاعات و تجارب‌: از مهمترین کارکردهای شبکه تبادل اخبار و اطلاعات است‌. اطلاعات قدرت ایجاد می‌کند‌، امکان مانور را فراهم می‌کند و قدرت پیش‌بینی صحیح آینده را افزایش می‌دهد‌. شبکه به دلیل پیوندهای متعدی که ایجاد می‌کند‌، امکان تبادل اطلاعات را بین اعضای شبکه بسیار افزایش می‌دهد‌.

4. - یادگیری‌:اعضای شبکه اگرچه از برخی جهات ویژگی‌های مشترکی دارند‌، اما مثل هر جمع دیگری از توانایی‌های متفاوت برخوردارند‌. شبکه امکان یادگیری اعضا از یکدیگر را فراهم می‌کند‌. - بهبود عملکردها‌: افراد در درون شبکه این امکان را خواهند داشت که پس از هر فعالیت و کنش جمعی به بازبینی گروهی آنچه انجام داده‌اند بپردازند و با بحث و گفتگو درباره نقاط قوت و ضعف فعالیت پیشین به بهبود عملکرد فعالیت‌های شبکه در آینده بپردازند. - هویت سازی‌: روابط جمعی در درون شبکه به سرعت فرهنگ‌، زبان و ارزش‌های مشترک اعضای شبکه را آشکار و تقویت می‌کند. به این ترتیب شبکه، زمینه‌ساز شکل‌گیری و تقویت هویت اعضای شبکه خواهد شد‌. در جنبش‌های اجتماعی شبکه‌‌ها از طریق همنوایی هویتی نقش بسزایی در شکل دادن به هویت جنبش دارند‌.

5. سازمان شبکه‌ها که تعیین کننده روش پیوند بین شبکه‌های فعال هستند را اغلب در سه الگو توضیح می‌دهند: اول- الگوی تمرکز گرا در این الگو شبکه‌های متعدد از طریق اتصال به یک شبکه رهبری و در تعامل با آن قرار دارند‌. به این ترتیب مسائل جنبش در عین تعاملات درونی در هر شبکه از طریق یک شبکه متمرکز مدیریت و حل و فصل می‌شود‌. در جنبش‌های اجتماعی قدیم این مدل محدودیت داشت و تا مدت‌ها سازمان جنبش‌های اجتماعی جدید مثل جنبش حقوق مدنی امریکا و جنبش ضد آپارتاید افریقای جنوبی از این الگو پیروی می‌کردند‌. اما به تدریج آن‌ها نیز انعطاف سازمانی بیشتری یافتند و به سوی مدل‌های بعدی سوق یافتند‌.

6. دوم - الگوی نیمه متمرکز در این الگو شبکه‌های مختلف ابتدا با شبکه‌های محوری تر پیوند برقرار می‌کنند و سپس این شبکه‌های محوری‌تر به یک شبکه مرکزی متصل می‌شوند. بنابراین در الگوی نیمه متمرکز ابتدا چندین سازمان شبکه‌ای متمرکز شکل می‌گیرند و پس از آن این سازمان‌های شبکه‌ای متمرکز با یک شبکه رهبری و محوری اصلی پیوند برقرار می‌کنند‌

7. سوم - الگوی توزیعی اغلب جنبش‌های اجتماعی جهانی الگوی توزیعی دارند‌. به این معنا که شبکه‌های مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی در پیوند با یکدیگر به چارچوب‌هایی برای کنش جمعی دست می‌یابند‌. در این مدت شبکه‌ها در ارتباط و تعامل با یکدیگر به سرعت تبادل اطلاعات کرده و در نهایت سعی می‌کنند به تصمیم جمعی برسند‌. در این الگو همواره سرعت تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کند اما روابط به غایت دمکراتیک و امکان دست یابی به اجماع بسیار بالای سیاسی و اجتماعی بسیار محتمل است. جوامع دمکراتیک یا جوامع با توسعه یافته و با رشد بالای سیاسی و اجتماعی از این الگو تبعیت می‌کنند. در واقع الگوی شبکه‏ای، سازمانی متناسب با خصلت‏های جوامع انسانی و خوی طبیعی آدمی است که در صورت تحقق، مثل بسیاری از پدیده‏های طبیعی، سازمانی پایدار خواهد داشت

8. ایجاد شبكه 1ـشبكه را به تنهایی طراحی نكنید حتی اگر در بین دوستان‌، هم‌فكران و خانواده شما تنها فردی هستید كه تمایل دارید شبكه‌ای از روابط را فعال كنید‌، هرگز بدون مشورت با آن‌ها اقدامی نكنید‌. شبكه محصول مشاركت همه اعضا است‌، بنابراین آگاهی و همكاری آنان در شكل‌گیری سازمان شبكه از طریق دریافت نظرات‌شان از اهمیت بسیار برخوردار بوده و در موفقیت شما بسیار موثر خواهد بود

9. 2ـ مشاركت در جنبش را منحصر به یك شبكه نكنید پیوند و ارتباط در جنبش‌، سرمایه آن محسوب می‌شود‌. هر چه پیوندهای بیشتری ایجاد شود بر قدرت جنبش افزوده می‌شود‌. قبلاً الگوی توزیعی در سازمان شبكه‌ها توضیح داده شد‌. افراد با افزایش ارتباط با شبكه‌های مختلف‌، بر توانایی‌های خود به سود جنبش می‌افزایند‌. در واقع سازمان جنبش‌های اجتماعی اغلب پیچیده است‌. این امر ناشی از پیوندهای مركب افراد و فعالان جنبش در سازمان شبکه‌ها و یکی از وجوه تمایز سازما‌ن‌های افقی با سازمان‌های عمودی است. به این معنا که در سازمان‌های کلاسیک یک نفر حق عضویت در بیش از یک واحد سازمانی مثلا یک حزب را ندارد در حالی که در سازمان شبکه‌ای افراد برای عضویت در شبکه‌های متعدد تشویق می‌شوند.

10. 3ـ شبكه خود را تا حد ممكن گسترش دهید دعوت دیگران به شبكه راهی است برای گسترش پیوندها و در نتیجه افزایش كارآیی شبكه. از سوی دیگر پیوند افراد بیشتر با شبكه امكان تبادل و چرخش اطلاعات‌، عملكرد بهتر و سایر انتظارات از شبكه را بهبود می‌بخشد‌. علاوه بر این افراد با توانایی‌های متفاوت، امکانات و منابع جدیدی را به شبکه خواهند آورد. از دیگر نتایج جذب افراد مورد اطمینان به شبكه گسترش شعاع اعتماد در ان شبكه است‌.

11. 4ـ پیوند با دیگر شبكه‌ها را گسترش دهید پیش از این درباره سازمان شبكه‌ها بحث كردیم‌. سازمان شبكه‌ها سازمان جنبش اجتماعی محسوب می‌شوند‌. هرچه ارتباط شبكه‌ها بیشتر شود‌، سازمان جنبش نیز پیچیدده‌تر شده و در نتیجه امكان ضربه‌پذیری آن كاهش می‌یابد‌. پیوند با دیگر شبكه‌ها موجب می‌شود تا امكان تبادل نظر، مشورت و همكاری بین شبكه‌ها افزایش یابد و راه برای فعالیت و تحرك بیشتر جنبش هموار شود

12. شبكه‌های ناپایدار اولاً: اهداف روشن و مشخصی برای خود ترسیم نكرده باشند. شبكه مثل هر سازمان دیگری باید دلیل و ضرورت وجودی‌اش برای اعضا مشخص باشند‌. بنابراین به محض دعوت از افراد برای سازمان دادن یك شبكه باید در اولین گام اهداف شبكه را مشخص كرد‌. ابهام در اهداف زمینه‌های سوء تفاهم بین اعضا و اختلاف نظر را افزایش داده و به ناپایداری شبكه خواهد انجامید. ثانیاً: اهداف شبكه متناسب با امكانات و توانایی‌های آن نباشد‌. اگر شبكه اهداف بزرگی را كه امكانات لازم برای تحقق آن‌ها را در اختیار ندارد در دستور كار خود قرار دهد‌، پس از مدتی به دلیل ناتوانی در تحقق اهداف‌، اعضا سرخورده شده و از ادامه كار باز می‌مانند

13. ثالثاً‌:منابع محدود‌، فعالیت شبكه را نیز محدود می‌كند‌. وقتی منابع شبكه‌ها ثابت باشد یا تقلیل یابد‌، از تحرك شبكه كاسته خواهد شد و در نهایت اعضا دچار انفعال شده و دلبستگی آن‌ها به شبكه كاهش می‌یابد‌. بنابراین برای بقای شبكه دایم باید در پی افزایش منابع آن بود‌. رابعاً: اعتماد‌، مشاركت و ارتباط سرمایه‌های اجتماعی شبكه هستند كه تنها با مدیریت صحیح شبكه امكان بهبود آن‌ها خواهد بود‌. اداره نادرست شبكه از جمله بروز و تقویت رفتارهای غیر دموكراتیك‌، كاهش مشاركت اعضا دربرخی زمینه‌ها مثل تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی و حل نشدن سوء تفاهمات، شبكه را در معرض از هم‌گسیختگی قرار می‌دهد‌.

14. شبکه‌ای موفق است که پایدار‌، کار‌آمد‌، با سرمایه اجتماعی بالا و خلاق باشد. برخی از ویژگی‌های شبكه‌های موفق عبارتند از‌ 1ـ ارتباط غیر‌رسمی موفق‌ترین شبکه‌ها حاصل و نتیجه تقویت ارتباط‌های غیر رسمی اعضاء هستند‌. شكوفایی و رشد شبكه‌ها از طریق روابط نزدیك‌، چهره به چهره و صمیمانه اعضاء ممكن می‌شود‌ 2ـ خودجوش بودن شبكه‌هایی موفق هستند كه به اتكای منابع خود برنامه‌ریزی و فعالیت كنند‌، نه اینكه كسانی از خارج با اهداف خاصی به صورت فرمایشی به آن‌ها فرمان ابلاغ كنند‌. 3ـ مشاركت اعضاء عضویت در یك شبكه بدون احساس تعلق داشتن و مشاركت فعال اعضا، منافع زیادی در بر نخواهد داشت‌. مشاركت فعال به معنای این است كه اعضا در تأمین منابع مشاركت كنند‌، مقاله بنویسند‌، پول تهیه كنند و وقت و دانش خود را داوطلبانه در اختیار شبكه قرار دهند و بالاخره عمل كنند‌

15. 4ـ عدم تمركز مدیریت شبكه به عدم تمركز و دمكراسی نیاز دارد‌. شبكه‌ها وقتی بر مبنای تصمیم شخصی و نه با مشاركت همه اعضا به وجود آیند یا وقتی مدیریت بسیار متمركز در آن‌ها اعمال شود‌، خوب كار نمی‌كنند. 5ـ عدم وابستگی شبكه‌ها نباید به هیچ یك از اهداء كنندگان كمك وابسته شوند‌. در غیر این صورت غیر مستقیم به سمت راضی كردن منبع اهدا كننده كمك جهت‌گیری می‌كنند‌. سازمان شبكه تعاونی است‌. همه اعضا‌، كوچك و بزرگ‌، مرد و زن‌، شاغل و غیر شاغل‌، دارا و ندار یك حق رأی دارند‌. 6ـ برنامه‌ریزی مؤثر شبكه‌ها به برنامه‌های مؤثر با بازده روشن و فعالیت مشخص نیازمندند‌. در بسیاری موارد شبكه‌ها به راه خطا می‌روند زیرا اهداف روشنی نداشته‌، فعالیت‌های عملی انجام نمی‌دهند و نمی‌توانند تماس خود را با اعضای ریشه‌دار حفظ كنند‌. در این صورت اعضا غیر فعال شده و شبکه فرو می‌پاشد‌.

16. 7ـ اعتماد متقابل شبكه‌ها از مشاركت اعضا رونق می‌گیرند‌. اعضا به همان میزان كه به شبكه انرژی می‌دهند از شبكه انرژی دریافت می‌كنند‌. این امر نیازمند اعتماد متقابل و تمایل اعضاء به همكاری با شبكه است‌، حتی اگر نفع شخصی برای آنان نداشته باشد‌. 8ـ تعادل در تعداد اعضاء هرچه شبكه عمومی‌تر شود یعنی تعداد اعضای آن افزایش یابد امكان دارد مشاركت اعضاء كمتر شود و حتی با افزایش اختلاف نظرها‌، ثبات شبكه در معرض خطر قرار گیرد‌. از سوی دیگر تعداد محدود اعضا نیز امكان تبدیل شدن شبكه به باند و فرقه را افزایش می‌دهد. بنابراین تعیین تعداد اعضای یك شبكه از اهمیت بسیار برخوردار است‌ 9ـ ساختار دمكراتیك و رعایت برابری مدل تور ماهی‌گیری یا مدل بافتی به دلیل ساختار دمكراتیكش سازمان مناسبی برای شبكه‌ها است‌، زیرا اعضاء فعالانه در تبادل اطلاعات و برنامه‌ها همكاری می‌كنند‌. در واقع تعلق به یك شبكه فقط درصورتی توجیه پذیر است كه مزایا از هزینه‌های ناشی از عضویت بیشتر باشد‌.

17. 10ـ شفافیت شبكه‌های كارآمد شبكه‌هایی هستند كه برنامه‌ها‌، ارتباطات و محاسبات مالی خود را به صورت شفاف در اختیار اعضاء خود قرار می‌دهند‌. هر اطلاعاتی درباره فعالیت‌های شبکه متعلق به همه اعضای شبکه است و باید به طور شفاف با آن‌ها در میان گذاشته شود. 11ـ شبكه هم ابزار است و هم هدف شبكه سازمانی است برای تحقق اهداف‌، در عین حال روابط درون یك شبكه باید انعكاسی از جامعه مطلوب یا ایده‌آل اعضا باشد. در جنبش‌های دمكراتیك‌،‌ شبكه‌های غیر‌دموكراتیك نمی‌توانند نقش خود را به خوبی ایفا كنند‌

18. 12ـ شبكه تدریجی خلق شده و گسترش می‌یابد شبكه‌ها یك شبه خلق نمی‌شوند‌، به صورت ناگهانی و در یک لحظه نباید تصمیم بر ایجاد یك شبكه گرفت‌. به خودتان فرصت دهید تا درباره جوانب مختلف تشكیل یك شبكه‌، اهداف و ضرورت آن و تبعات و آثار چنین اقدامی فكر كنید و پس از آن به تدریج برای تشكیل شبكه اقدام كنید‌. 13ـ تنوع اعضا تنوع اعضای شبكه‌، قدرت آن را افزایش می‌دهد‌. تنوع و تكثر در درون شبكه حول اهداف پیش‌بینی شده از اهمیت بسیار برخوردار است‌. به دلیل اختلاف نظرها درون شبكه نباید اعضایی حذف یا كنار گذارده شوند‌. در جریان تصمیم‌گیری اعضای شبكه با تنوع فكری‌، جوانب مختلفی از موضوعات در دستور کار شبکه مطرح می‌شود که به دقت در تصمیم‌گیری منجر خواهد شد.

19. 14ـ تماس و گفت‌و‌گوهای چهره به چهره اگرچه فضای مجازی امكانات بی‌شماری را برای تبادل نظر بین اعضای شبكه‌ها ایجاد كرده است، اما در عین حال ارتباط چهره به چهره و رو در روی اعضای شبكه‌ها علاوه بر آنكه امكان گفت و گوی عمیق‌تر را فراهم می‌آورد‌، راه را برای پیوند و نزدیكی بیشتر اعضاء، ایجاد دلبستگی و تعمیق روابط فراهم می‌كند 15ـ پنهان یا آشکار بودن شبکه اغلب فعالیت شبكه‌های جنبش به صورت آشكار و علنی آن‌ها را در معرض مخاطرات و هزینه‌های امنیتی قرار می‌دهد‌. به علاوه افزایش هزینه‌های عضویت در شبكه‌ها موجب كاهش مشاركت می‌شود‌. اما از سوی دیگر پنهان بودن شبكه‌ها در عین احتمال كاهش هزینه اعضا امكان درخود فرورفتن، كاهش پیوند با دیگر شبكه‌ها و در نهایت انفكاك و جدایی از جنبش اعتراضی آشكار را فراهم كند‌.

20. فهرست پرکاربرترین شبکه های اجتماعی با بیش از 10 میلیون کاربر تا دسامبر 2007

21. فهرست پرکاربرترین شبکه های اجتماعی با بیش از 10 میلیون کاربر تا دسامبر 2007 «یاهو 360درجه» با تنها 47000000 کاربر، در بین شبکه های با کاربران بالای 10 میلیون دیده نمی شود.