KÜRESEL İŞLETMECİLİK

1. KÜRESEL İŞLETMECİLİK Doç. Dr. Recai COŞKUN Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

2. BÖLÜM I: Genel Giriş NİÇİN KÜRESEL İŞLETMECİLİK? bireyler... ekonomik birimler... ülkeler... küreselleşmeden etkilenmektedir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

3. Küresel İşletmeciliğin Konusu • malların, • hizmetlerin, • sermayenin ve/veya, • iş/beyin gücünün, • teknolojinin, • bilginin ve/veya verilerin, • danışmanlık hizmetlerinin, ulusal sınırları aşması ile ilgilenir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

4. Uluslararasılaşma Örnekleri • Tofaş / Doblo /İtalya. • Işıklar Holding Mısır’da kağıt ambalaj. • Bir dizi Amerikan ve İngiliz danışmanlık şirketi Türk işletmelerine danışmanlık hizmeti vermektedirler. • Türk inşaat firmaları Suudi Arabistan, Rusya ve Pakistan’da projeler yapmaktadır. • Diğer… Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

5. UluslararasılaşmaSebepleri • Satışları artırmak, • Kaynaklara ulaşmak, • Satış ve tedarik kaynaklarını çeşitlendirmek, • Rekabet riskini yaymak. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

6. Nasıl Uluslararasılaşmalı? • İhracat/İthalat • Lisans • Franchising • Anahtar Teslimi Projeler • Yönetim Sözleşmeleri • Portföy Yatırım • Doğrudan Yabancı Yatırım Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

7. Küreselleşmenin Tarihi • Fenike/Eski Mısır: İhracat-İthalat; • Haçlı Seferleri/Savaşlar: BİLGİ • 16-18. yy.: Merkantilizm • 19. yy. –20. Yy. başlangıcı: Portföy • II. Dünya Savaşı Sonrası: DYY/ABD • 1960’lar DYY patlaması • 1970’ler Japonya’nın doğuşu • 1990’lar tek kutupluluk...... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

8. Küresel-Genel İşletmecilik Farkı • Farklı para birimleri-mali piyasalar • Farklı hukuklar • Farklı kültürler • Daha geniş bir coğrafya (daha karmaşık ulaşım, iletişim ve lojistik) • Farklı sosyal ve siyasi yapılar • Farklı Riskler Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

9. Küreselleşme Nedir? • Sosyal: Toplumlararası geçişkenliğin-etkileşimin hızlanması; refah dengesizliğin artması • Siyasi: Ulus devlet ne olacak? • Ekonomik: Güney/Kuzey, Gelişmiş/ Azgelişmiş Sonuç 1: Kahrolsun küreselleşme... Yaşasın küreselleşme... Sonuç 2: Küreselleştirenler.... Küreselleştirilenler... Sonuç 3: Sahi, emperyalizme ne oldu? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

10. Nasıl Oldu da Küreselleştik? • İletişim-Ulaşım ve taşımacılık • Yabancı sermayeye bakış, siyaset... alanındaki gelişmeler sayesinde • Sermayenin • Üretimin • Tüketim kalıplarının • Bilginin Kolayca ulusal sınırları aşması mümkün oldu... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

11. Temel Kavramlar • Portföy Yatırım: hisse senedi; kontrol yok • Doğrudan Yabancı Yatırım: Kontrol ve yönetim hakkı var • Birlikte Girişim: DYY için bir başka ortak • Tek Başına Girişim: % 100 sahiplik • Ulusötesi Şirket (UÖŞ): Birden çok ülkede işletmecilik Kürsele Şirket: Dünya genelinde bilinen ve her hangi bir ulusla özdeşleştirilmeyen • Yavru Firma: UÖŞ’e bağlı firmalar • Köken Ülke: UÖŞ’ün genel merkezi nerede? • Alıcı Ülke: UÖŞ’un yatırım yaptığı yabancı ülke Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

12. BÖLÜM II: DÜNYA EKONOMİSİ VE EKONOMİK BLOKLAR Üç Ekonomik Çağ • AKDENİZ ÇAĞI: 1800’LER ÖNCESİ TÜRKİYE, İSPANYA, İTALYA • ATLANTİK ÇAĞI: 1800-19880 KUZEY AVRUPA, ABD • PASİFİK ÇAĞI: 1980 – ABD-JAPONYA • Dünya Ekonomisi: 26 trilyon $ (1990) 520 milyar $ (1880) • Dünya Nüfusu 6 milyar (1990) 800 milyon (1800) • 1800-1990 Ortalama refah artışı: 6 kat. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

13. Dünya Ekonomisi ve UAİ • Coğrafya, UAİ’de önemli rol oynar (benzeri coğrafya, kültürler arasında ilişki fazla) • UAİ için en önemli gösterge, kişi başına düşen milli gelir.. • Dünya ekonomisini bir sacayak yönlendiriyor: K. Amerika, Japonya, AB • Orta-Doğu Avrupa’nın Yükselişi... • Asya’nın kaplanları çoğalacak mı? (Tayland, Malezya, Endonezya) • Afrika hala fakir... • Güney Amerika .... Soru işaretleri Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

14. Herkes Zenginleşti mi? • Afrika’nın çoğunluğu 1880’lerdekinden fakir • Asya’nın bazı ülkeleri 1880’lerdekinden fakir • Çin, Hindistan çok az bir refah kaydetti • İsveç, Kuveyt 2500 kat zenginleşti • Kuzey-Güney açığı büyüyor... Dünya Ticareti • Dünya üretiminin ortalama % 20’si uluslararası ticarete konu (1800’lerde sadece % 3’ü) • Dünya ekonomisi ortalama % 3; DYY’lar ise ortalama % 9 büyüyor. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

15. Ekonomik Bloklar Niçin Ekonomik Bloklar? A- Ölçek Ekonomisi B- İşlem Maliyeti Ekonomik Bütünleşme Düzeyleri A- Serbest Ticaret Bölgeleri B- Gümrük Birliği C- Ortak Pazar D- Ekonomik Birlik E- Siyasi Birlik Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

16. Dünyada Bazı Ekonomik Bloklar Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

17. Türkiye’nin Yer Aldığı Bazı Ekonomik Bloklar Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

18. Tartışma Soruları • Ekonomik Blokları göz önüne alarak dünya ekonomisi gelecek 20 yıl içerisinde ne olacak? • Ekonomik Bloklar küreselleşmeyi nasıl etkiler? • Önümüzdeki 20 yılda ‘dünya devi’ olmaya aday ülkeler kimler? • Afrika nasıl kalkınır? • Türkiye’nin gelecek 20 yılı? • Türkiye için AB dışında bir seçenek var mı? • İş kurup yaşama şansınız olsaydı hangi ülke? • Ortak dil, köken, ve tarih birliği uluslararası işletmeciliği nasıl etkilemektedir? Örnekler veriniz. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

19. BÖLÜM III: DYY’lar ve UÖŞ’ler Uluslararasılaşma Süreci • Ticaretin (dış ticaret-ticari kapitalizm) • Sermayenin (portföy yatırım) • Üretimin (Doğrudan Yabancı Yatırım, sıfırdan yatırım; birleşme; satınalma-en yaygın uygulamalardan) uluslararasılaşması.... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

20. Seçilmiş Ülke ve Ülke Gruplarının Aldıkları DYY'lar (Milyar $) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

21. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

22. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

23. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

24. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

25. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

26. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

27. DÜNYANIN EN BÜYÜK ŞİRKETLERİ Not: İlk 500 içinde Türk firması yok (Kaynak: Financial Times) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

28. AVRUPA’NIN EN BÜYÜK ŞİRKETLERİ Not: İlk 500 içinde 7 Türk firması var (Kaynak: Financial Times Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

29. AVRUPA’NIN 500 FİRMASI ARASINDA YER ALAN TÜRKLER..(Kaynak: Finacial Times, Mart 2005) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

30. DYY Sebepleri • Piyasa Faktörleri: Büyüme arzusu; ölçek ekonomisi; içselleştirme isteği... • Ticari Engelleri Aşmak: Gümrük engelleri; psikolojik engeller (milliyetçilik); pratik engeller (satış sonrası hizmet)... • Maliyet Faktörleri: Ulaşım-gümrük maliyetleri; ucuz girdiye ulaşma isteği... • Yatırım İklimi: Alıcı ülkelerin sağladıkları teşvikler.... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

31. Yabancı Yatırımların Alıcı Ülkeye Etkileri Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

32. UÖŞ’lere Dair Bazı Gerçekler • 69 bin UÖŞ - 550 bin yavru firma, • 200 küresel efendi- toplam ekonomik faaliyetlerin % 25’i kontrollerinde, • 200 firmanın ekonomisi dünyanın ilk 9 ülke hariç, geri kalan 182 ülke ekonomisinden büyük, • 200 içinde 59 ABD (satışları % 28) 58 Japon (satışları % 39) firması var, • İlk 100 ekonomiden sadece 49’u ülke, • 200 içinde gelişen ülkelerden sadece Kore ve Brezilya firma sokabilmektedir. • Türk firmaları Küresel 500 liginde yok. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

33. UÖŞ’lere Dair Bazı Gerçekler • Dünya ticaretinin yaklaşık 2/3’ü UÖŞ’ler tarafından gerçekleştirilmektedir. • Dünya ticaretinin yaklaşık 1/3’ü aynı firmanın farklı ülkelerdeki branşları arasında gerçekleşen “firma içi ticaret”tir. Japonya ile ABD arasındaki ticaretin yaklaşık % 50’si firma içi ticarettir. • Dğnyadaki teknoloji ticaretinin % 80’i Ulusötesi Şirketlerce gerçekleştirilmektedir. Özel sektör AR-GE faaliyetlerinin büyük kısmı da UÖŞ’ler tarafından gerçekleştirilmektedir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

34. UÖŞ’lerin Özellikleri Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

35. Tartışma Soruları • Dünyayı gelecekte şirketler mi yönetecektir? • Bizim çocuklarımızın hepsi bir UÖŞ’te çalışacaktır? • DYY’ların alıcı ülkeye etkisi: ‘sıfır toplam oyun’ mu yoksa ‘kazan-kazan’ mı? • Türk firmalarının yabancı yatırım yapmalarının ekonomiye etkisi? • Yabancı yatırımların Türk ekonomisine etkisi? • 11 Eylül 2001’in ekonomik küreselleşmeye etkileri? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

36. BÖLÜM IV: ULUSLARARASI TCARET VE YATIRIM TEORİLERİ TEORİLER NE İŞE YARAR? • Teoriler bizim dünyanın işleyişi hakkındaki anlayışımızı temsil eder. Değişkenler arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklarlar; bu ilişkinin nasıl ve ne zaman ortaya çıkabileceğini izah ederler; kendi izah güçlerinin sınırlarını (veya önşartlarını) ortaya koyarlar. • Uluslararası Ticaret Teorileri ticaretin ne zaman ve nasıl ortaya çıkacağını veya çıkmayacağını açıklar. • UYARI: Bir teoriyle karşılaştığınızda şu soruları sormak yararlıdır: a- bu teorinin uygulanabilirliği ve uygulamada örnekleri var mıdır? b- bu teorinin açıklayamadığı durumlar var mıdır? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

37. ULUSLARARASI TCARET VE YATIRIM TEORİLERİ A- Ticaret Teorileri: Temel Soru: Nasıl olurda ülkeler birbirlerine ürün satarlar? • Merkantilizm- çok ticaret, çok altın, zengin hazine, mutlu kral. • A. Smith, mutlak üstünlük- herkes mutlak iyi ürettiği şeyi üretsin • D. Ricardo, mukayeseli üstünlük- herkes görece iyi ürettiği alanda üretim yapsın • Heckler-Ohlin: görece faktör donanımı (a) her ürün için gerekli olan üretim faktörleri farklıdır; (b) her ülke sahip olduğu faktör donanımına uygun üretim yapmalı-satmalıdır. (Leonitef Paradoksu) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

38. İthalatı Engelleme Gerekçeleri • Ulusal savunma • Palazlanmakta olan endüstriler • İstihdamı koruma-genişletme • Dumpinglere karşı koruma Başlıca Engelleme Araçları • Gümrükler • Kotalar • Güvenlik gerekçeleri • Uluslararası çalışma standartlarına uygunsuzluk Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

39. B- Yatırım Teorileri: Temel Soru: “Nasıl olurda firmalar başka ülkeye yatırım yaparlar?” Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) bir firmanın yabancı bir ülkede sıfırdan tesis kurarak veya kurulu bir tesisi satın alarak üretim faaliyeti gerçekleştirmesi ve bu faaliyet üzerinde kontrol yetkisini bulundurmasıyla gerçekleşir. • R. Vernon: Ürünün hayat seyri- merkezden çevreye; ihracattan DYY’a. • S. Hymer- Pazar aksaklıkları yaklaşımı- (a)yeni pazarlar fethet; (b) rakiplerin pazara girmelerini engelle; (c) rakiplerin tehditlerini savuştur. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

40. B- Yatırım Teorileri (devam): • P. Buckley ve M. Casson İçselleştirme Yaklaşımı (özellikle ara-malları) (a)zaman; (b) fiyat; (c) miktar ve kalite açısından arzu edildiği şekilde edinmek (pazar aksaklıklarından kaçınmak). • J.Dunning- Eklektik Yaklaşım:- üç temel varsayıma dayanır. • Firmaya özgü üstünlükler; • İçselleştirme isteği;(Lisans vermeme) • Ülkeye-özgü üstünlükler. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

41. B- Yatırım Teorileri (devam) Porter’in Ulusal Rekabet Üstünlüğü teorisi uluslararası rekabet gücü dört temel ülke-firmaya özgü faktöre dayanır • Faktör şartları: (eğitim, altyapı vb. dahil) • Talep Şartları: seçici-kaliteli talep firmaların ‘ince ayar’ yapma gücünü artırır • İlgili ve Destekleyici Endüstriler- tedarihçi-üretici işbirliği • Firmanın strateji, yapı ve rekabeti Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

42. B- Yatırım Teorileri (devam) Marksist Yaklaşımlar • Neo- emperyalistler-Dependencia- yeni bağımlılık • Neo-fundemantalistler- kapitalist üretim biçimi gerçekleşmeden proleterya iktidarı gerçekleşmez • Yeni Uluslararası İş Bölümü (NIDL) merkez- çevre (periphery) ve yarı-çevre tanımı değişiyor. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

43. Tartışma Soruları • Ülkeler niçin ihracatlarını artırmak isterler? Bunun bir sınırı olmalı mıdır? • Ülkelerin faktör donanımlarıyla ihracatları arasında ne derece sıkı bir bağlantı vardır? • Hükümetler ihracat ve ithalata müdahale etmeli midir? • İhracat ile DYY tamamlayıcı mı yoksa rakip midir? • En güçlü ticaret ve yatırım teorileri hangileridir, niçin? • Ticaret ve yatırım teorilerini eleştiriniz Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

44. BÖLÜM V: Uluslararasılaşma Stratejileri- Uluslararası Pazarlara Giriş Yöntemleri • Ulusalararası bir yatırımcı için dünya genelinde yatırım yapabileceği ülke-yer seçenekleri oldukça fazladır. Yatırımcı için yatırım kararının verilmesinde şu sorular kritik öneme sahiptir: a- Nereye? b- Ne zaman? c- Nasıl? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

45. Nereye Yatırım Yapmalı? Yatırım yerinin belirlenmesinde bir dizi etmen dikkate alınmalıdır • Pazar büyüklüğü ve potansiyeli • Siyasi, hukuki, kültürel çevre • Üretim ve taşıma maliyetleri • Muafiyetler, teşvikler • Rekabet yoğunluğu, endüstri yapısı • Yatırımcı firmanın küresel stratejisi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

46. Ne Zaman Yatırım Yapmalı? Yatırım zamanının belirlenmesinde diğer potansiyel yatırımcıların yatırım zamanları dikkate alınarak karar verilir? • “İlk giren üstünlüğü mü” yoksa • “rakibini takip et” stratejisi mi dikkate alınacak? Birinci seçenekte risk ve getiri görece yüksekken ikincide düşüktür. Bu yüzden yatırım zamanlaması stratejik bir karardır. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

47. Nasıl Yatırım Yapmalı? • İhracat: Bir ihracat firmasıyla gerek görülen girdilerin sağlanması • Lisans vererek • Franchising • Kontratlarla: a- fason imalat; b-yönetim danışmanlık anlaşmaları c- anahtar teslimi projeler • Doğrudan Yabancı Yatırım Yoluyla a- azınlık hissesiyle (% 50’den az) b- denk hisseyle (% 50) c- çoğunluk hissesiyle (% 50‘den çok) e- tek başına girişim Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

48. BÖLÜM VI: Uluslararası İşletme Çevresi • İşletme Çevresi: İşletmenin performansını etkileyen faktörler bütünü... • Çevre işletmeyi, işletme çevreyi etkiler... • Kural olarak, merkezden uzaklaştıkça işletmenin çevresini etkile gücü azalır... • Hiçbir yönetimin çevreyi mutlak denetim gücü yoktur... • Rekabet farkları çevreyi yönetebilme gücünden doğar... • Ulusötesi işletmeler yerel işletmelerden çok daha karmaşık bir çevrede faaliyette bulunurlar... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

49. İç Çevre • Örgütü oluşturan faktörlerin bütününe iç çevre denir. Teorik olarak yönetimin denetim gücünün en yüksek olduğu çevredir. • Örnek faktörler: -Örgüt üst amaçları -Yapı -İletişim Sistemi -Yönetim tarzı -Süreçler -Fonksiyonlar Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

50. Ulusal Çevre • Ulusal Çevre, firmanın köken ülkesinde performansını etkileyen faktörleri içerir. • Yakın ve Genel Çevre şeklinde analiz edilmelidir. • Yakın Çevre, işletmenin bulunduğu endüstride bire bir etkileşimde olduğu faktörleri kapsamaktadır. (Porter’in 5 gücü ve diğerleri) • Genel Çevre ise köken ülkenin -ekonomik, -sosyal, -kültürel, -siyasi, şartları anlamına gelmektedir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN