Ślinianki

1. Ślinianki

2. Gruczoły duże

3. Ślinianka przyuszna: • lokalizaja – ok. przeduszna, dół zażuchwowy • przewód wyprowadzający – Stenona • ujście – policzek-na wysokości pierwszego górnego trzonowca • treść śliny – surowicza • przez miąższ przechodzą – tętnica szyjna zewnętrzna, żyła zażuchwowa, n. twarzowy Ślinianka podżuchwowa: • lokalizacja – trójkąt podżuchwowy • przewód wyprowadzający – Whartona • treść sliny – mieszana • Ślinianka podjęzykowa: • lokalizacja – dno jamy ustnej • przewód wyprowadzający – Riviniego • ujście – na mięsku podjęzykowym

4. Małe gruczoły ślinowe • Rozsiane na całej powierzchni • warg • policzków • podniebienia • języka

5. Fizjologia ślinianek

6. Prawidłowe ślinianki rozwijają się po I roku życia wraz z rozwojem czynności wydzielniczych gruczołów ślinowych i śluzowyh. • Pełny rozwój anatomiczny ślinianek to – 5 rok życia. • W 14-16 roku życia osiągają pełny rozwój czynności wydzielniczych – są charakterystyczne jak u dorosłego. • Czynność wydzielnicza rozpoczyna się w 2-gim miesiącu życia. • Niemowlę wydala 8-10 razy mniej śliny niż dorosły. • Najobfitsze wydzielanie śliny to okres pokwitania. Wtedy również enzymy ślinowe wykazują największą aktywność. • Największe znaczenie przypisuje się immunoglobulinie wydzielniczej IgA – będącej nośnikiem wielu przeciwciał: -p/bakteryjnych -p/wirusowych -p/alergicznych -p/grzybiczych IgA jest już obecna w ślinie w 6 tygodniu życia, w 4 roku życia osiąga poziom 50% zawartości dorosłego. • Obronne reakcje miejscowe jamy ustnej wiążą się z obecnością w ślinie specjalnych enzymów – tzw. inhibin (np. lizozym) oraz białek odpornościowych - immunoglobulin

7. Badania diagnostyczne ślinianek • Oglądanie • obmacywanie • badanie ujść ślinianek • badanie funkcji wydzielniczej – masaż gruczołu, próba solna • zgłębnikowanie, cewnikowanie przewodu wyprowadzającego • badanie radiologiczne: -zdjęcia przeglądowe (kamica) -zdjęcia kontrastowe – sialografia (zapalenia przewlekłe, nowotwory, kamica..) [można wykonywać dopiero po 5 roku życia] -termografia -ultrasonografia -scyntygrafia -oligobiopsja -biopsja

8. Ostre pierwotne zapalenie ślinianki - Ostre wirusowe zapalenie ślinianki[Sialoadenitis epidemica – Mumps - Parotitis epidemica] • Choroba wirusowa o charakterze ogólnoustrojowym. • Oprócz gruczołu ślinowego wywołujący ją wirus jest we krwi i innych płynach ustrojowych oraz też w jajnikach, trzustce, jądrach. • Najczęściej występuje w wieku 6 – 14 lat ale po raz pierwszy można zachorować w każdym wieku. • Przechorowanie daje trwałą odporność. • Przenoszona drogą kropelkową. • Okres wylęgania – 2-3 tygodnie.

9. Objawy ogólne: • złe samopoczucie • dreszcze • gorączka • podwyższone OB.

10. Objawy miejscowe: • obrzęk przyusznicy (jednostronny, obustronny) charakterystyczne uniesienie płatka małżowiny usznej • bolesność dotykowa, samoistna ślinianki przyusznej pokrytej napiętą niezmienioną skórą • trudności w rozwieraniu szczęk, połykaniu • może towarzyszyć jedno lub obustronny obrzęk ślinianek podżuchwowych oraz gruczołów łzowych • jako powikłanie może dojść do wystąpienia zapalenia jąder, jajników, tarczycy, opon mózgowych, porażenia n. twarzowego

11. Obraz krwi: • początkowo – leukopenia • po kilku dniach leukocytoza z limfocytozą • mogą wystąpić virocyty • podwyższona diastaza we krwi, moczu i ślinie

12. Leczenie: • izolacja • wypoczynkowy tryb życia • suche ciepłe okłady – w celu zmniejszenia napięcia tkanek • 1% wodny roztwór pilokarpiny (5 kropli na ½ szklanki wody) • natłuszczanie skóry • antybiotyki – zagrożenie powikłaniami

13. Należy różnicować z: • ostre zapalenie węzłów chłonnych okolicy zażuchwowej i podżuchwowej • kamica ślinianki • nawrotowe zapalenie ślinianki przyusznej.

14. Ostre wtórne zapalenie ślinianek[Sialoadenitis acuta secundaria-purulenta]

15. Etiologia • jest to zakażenie bakteryjne • najczęściej do zakażenia dochodzi drogą wstępującą – tj. od strony jamy ustnej poprzez przewód wyprowadzający • lub drogą krwionośną – jako powikłanie w przebiegu: grypy, zapalenia płuc, płonicy, duru plamistego brzusznego, ... • najczęściej procesem zapalnym zostaje objęta przyusznica

16. Obraz kliniczny: • suchość błony śluzowej jamy ustnej • trudności w przełykaniu kęsa • ból kłujący w okolicy ślinianki • podwyższona temperatura • bolesne wygórowanie w projekcji ślinianki • mętna, później ropna wydzielina z przewodu

17. Powikłania: • ropień ślinianki • ropowica • porażenie n. VII • przetoka ślinowa – fistula salivalis [skórna, do przestrzeni przygardłowej, do przewodu słuchowego zewnętrznego, do jamy ustnej]

18. Leczenie: • antybiotyki • wzmożona higiena jamy ustnej • leki p/gorączkowe • 1% pilokarpina, dużo płynów • suche ciepłe okłady • zgłębnikowanie przewodu wyprowadzającego – ułatwienie odpływu treści ropnej • nacięcie, drenaż –zejściem może być przetoka ślinowa

19. Przewlekłe zapalenie ślinianek [Sialoadenitis chronica] A. o przebiegu w postaci pierwotnie przewlekłej B. o przebiegu w postaci wtórnie przewlekłej

20. Etiopatogeneza: • u podłoża zapalenia leży zastój śliny (kamień ślinowy, blizny, rosnący guz, ...) • najczęstsza przyczyna to zakażenie drogą wstępującą od jamy ustnej • także procesy chorobowe w sąsiedztwie przewodu wyprowadzającego – utrudniające odpływ śliny • zakażenie prowadzi do zmian obturacyjnych i degeneracyjnych w przewodach wyprowadzających a następnie w tkance gruczołowej i zrębie gruczołu • efektem tych zmian jest: upośledzenie czynności wydzielniczych, powiększenie i stwardnienie gruczołu.

21. Przedmiotowo: • niewielkie powiększenie ślinianki i bolesność na dotyk • wypływ słonawej mlecznobiałej treści z przewodu wyprowadzającego • z czasem – zrośnięcie gruczołu ze skórą • utrudnione sondowanie przewodu wyprowadzającego • proces zapalny może być ograniczony do: • przewodu wyprowadzającego – sialodochitis • miąższu gruczołu – sialoadenitis • przewodu i miąższu – sialosis • obraz sialograficzny jest zależny od czasu trwania i zaawansowania procesu • chorobowego • w badaniu sialograficznym – hiposialia • w badaniu sialochemicznym – zwiększenie jonów Na, Cl, zmniejszenie pH

22. Leczenie: • zachowawcze – przeciwzapalne, farmakologiczne ogólne i miejscowe • w czasie zaostrzenia • antybiotyk o szerokim spektrum • witaminoterapia • 7% kalii jodati (doustnie z mlekiem) • mieszanka Jankowskiego • leki rozkurczające – papaweryna • miejscowo: • płukanie przewodu wyprowadzającego roztworem antybiotyku z półbursztynianem hydrokortyzonu • fizykoterapia: • jonoforeza z 5, 7 lub 9% roztworu jodku potasu • żucie gumy • masaż gruczołu

23. Kamica ślinianki – sialolithiasis

24. Etiopatogeneza: • wytrącanie ze śliny soli mineralnych w miąższu lub przewodzie wyprowadzającym, wokół organicznego jądra (mucyna, drobnoustroje, nabłonek) • najczęściej w żuchwie – w przewodzie Whartona • sprzyja temu: stan zapalny, zagęszczenie śliny, zwolnienie lub zmniejszenie jej wypływu • kamień ślinowy – skład: 75% fosforany wapnia, 5-10% węglany wapnia, reszta to składniki organiczne • obraz kliniczny jest zależny od umiejscowienia i wielkości kamienia • mały kamień to: upośledzenie wypływu, okresowe zaostrzenia, drażnienie przewodu i jego włóknienie i zwężenie • zaczopowanie przewodu – ostry nagły ból, narastający w trakcie posiłku, obrzęk ślinianki spowodowany zastojem – tzw. kolka ślinowa • Kamica może spowodować rozwój przewlekłego ropnego zapalenia ślinianki – tak w przewodzie jak i miąższu.

25. Rozpoznanie: • palpacyjnie – wyczucie kamienia w przewodzie • sondowanie przewodu • badanie rtg –przeglądowe • sialografia – w przypadku złogów bezcieniowych

26. Róznicować z: • guzem nowotworowym • gruźlicą • kiłą • zespołem Mikulicza

27. Leczenie: • zależne od wielkości i umiejscowienia kamienia • mały kamień w przewodzie: • dieta ślinotwórcza • środki ślinopędne • [1% roztwór pilokarpiny = 5 kropli na ½ szklanki wody, 3xdz. przez 4-5 dni), • Mieszanka Jankowskiego Natrii salicylici 7,0 Aquae destil. ad 125,0 # Natrii bicarbonici 6,0 Kali Jodati 4,0 Aquae destil. ad 125,0 S. 3 razy dz. 1 łyżka stołowa mieszanki • zgłębnikowanie przewodu – zgłębniki kalibrowane • masaż przewodu • antybiotyki – w okresie zaostrzenia • duży kamień w przewodzie – chirurgiczne usunięcie kamienia z przewodu • kamień w samym gruczole dający nawrotowe zapalenia – operacyjne usunięcie całego gruczołu.

28. Przetoki ślinowe • Przetoka ślinowa to nie fizjologiczny otwór poprzez który wypływa ślina. • Wyróżnia się przetoki ślinowe: • miąższu i przewodu wyprowadzającego • zewnątrzustne – uchodzące na skórze twarzy lub szyi • wewnątrzustne – usytuowane poza brodawką ślinową.

29. Przyczyna: • skaleczenie ślinianki po doznanym urazie • zbyt długie drenowanie ropnia ślinianki • samoistne przebicie ropnia ślinianki przez skórę.

30. Leczenie: • przetoki wewnątrzustne nie wymagają leczenia • przetoki skórne leczymy: • zachowawczo • np. poprzez zniszczenie nabłonka wyścielającego kanał przetoki. Do światła przetoki można wprowadzić 10-20% argentum nitricum lub 50% kwas tróchlorooctowy. • Dla zmniejszenia wydzielania śliny jednocześnie podskórnie podajemy 1ml atropiny w rozcieńczeniu 1:1000 • chirurgicznie • przetoka niecałkowita – jak najgłębsze wycięcie przetoki i warstwowe zamknięcie rany. • przetoka całkowita – zabieg operacyjny polegający na przekształceniu przetoki zewnętrznej na przetokę wewnętrzną. • o wyborze metody leczenia decyduje fistulografia

31. Zapalenia swoiste gruczołów ślinowychWystępują niezwykle rzadko

32. Gruźlica ślinianki • drogą naczyń chłonnych: • z migdałków podniebiennych • z węzłów chłonnych szyi • postać przewlekła ograniczona – może być wieloletni przebieg bezobjawowy • postać ostra rozlana – z wytworzeniem guza chełbocącego (tuberculoma –gruźliczak) i przetok skórnych

33. Rozpoznanie: • oligobiopsja • próba tuberkulinowa • badanie biologiczne na świnkach morskich • badanie krwi • badanie plwociny na obecność prądków Kocha • Sialografia Leczenie: • swoiste gruźlicy

34. Promienica ślinianki • Zakażenie przez ciągłość z otaczających tkanek • Płaskie twarde nacieczenie stopniowo rozmiękające, przetoki z ciągnącą się wydzieliną.

35. Rozpoznanie: • badanie mikrobiologiczne ropy – posiew, hodowla • badanie histopatologiczne Leczenie: • jak promienicy • z leczeniem miejscowym wspomagającym, tj. jonoforezą penicylinową z hialuronidazą

36. Kiła • Zajmuje miąższ gruczołu • w II okresie kiły – nacieczenie tkanek • w III okresie kiły – kilak ze skłonnością do rozmiękania

37. Rozpoznanie: • badanie krwi na obecność krętka bladego • odczyn Wassermanna • badanie histopatologiczne Leczenie: • swoiste

38. Torbiele gruczołów ślinowych

39. Torbiele zastoinowe – mucocele Etiologia: • zamknięcie przewodów wyprowadzających gruczołów ślinowych warg i policzków. Klinicznie: • różnej wielkości (0,5 – 2cm) chełbocące owalne sinawe uwypuklenia zlokalizowane bezpośrednio pod błoną śluzową. Leczenie: • cystectomia – radykalne wyłuszczenie torbieli • marsupialisatio – wgłobienie torbieli.

40. Torbiel ślinowa-zastoinowa – ŻABKA (ranula) Jest to torbiel ślinianki podjęzykowej lub przewodu wyprowadzającego ślinianki podżuchwowej. Klinicznie: • jednostronne lub symetryczne uwypuklenie o charakterystycznym niebieskawym zabarwieniu - w okolicy podjęzykowej tuż pod błoną śluzową. Leczenie: • marsupialisatio • (cystectomia?)

41. Niezapalne zmiany patologiczne ślinianek

42. Alergiczne: • Zespół Mikulicza • Zespół Heerfordta • Zespół Sjógrena • Alergia sporadyczna W śliniankach mogą pojawiać się zmiany patologiczne wywołane nieznanym alergenem. Dochodzi do przerostu tkanki chłonnej lub tkanki łącznej kosztem tkanki gruczołowej. Powoduje to zaburzenia w wydzielaniu śliny.

43. Zespół objawów choroby Mikulicza • Objawy – już w wieku młodym. • obustronne bezbolesne powiększenie gruczołów ślinowych, łzowych, końca języka • nasilająca się suchość błony śluzowej jamy ustnej • zmniejszenie wydzielania gruczołów łzowych • ogólne osłabienie ze zmniejszeniem odporności organizmu • Przyjmuje się, że zespół Mikulicza jest wczesną fazą zespołu Sjógrena Leczenie: • pobudzanie czynności wydzielniczej ślinianek (1% pilokarpina) • steroidy • napromieniowanie promieniami X

44. Zespół Sjógrena • Kolagenoza reumatoidalna, zaliczany obecnie do chorób autoimmunizacyjnych (autoimmunizacyjne czynniki powodujące wytwarzanie w organizmie przeciwciał przeciwko własnym tkankom, narządom, składnikom własnych komórek. • Najczęściej występuje u kobiet w okresie przekwitania. • W badaniu przedmiotowym – klinicznie możemy wyodrębnić 4 grupy objawów • objawy ogólne: • osłabienie • względny niedobór masy ciała • niskie ciśnienie tętnicze • psychonerwice • kancerofobia • stany podgorączkowe 2. objawy śliniankowo-śluzówkowo-skórne: • zanik gruczołów skóry i błon śluzowych • zanik brodawki ślinianki przyusznej • zwiększona liczba próchnicy i chorób przyzębia • wygładzenie języka, pękanie czerwieni warg • zmniejszone wydzielanie potu (zanik gruczołów potowych i łojowych) • powiększenie ślinianek przyusznych

45. 3. objawy oczne: • zmniejszone wydzielanie łez, suchość spojówek, suche zapalenie spojówki • wysychające zapalenie rogówki • występowanie „nitkowatych” ubytków rogówki 4. objawy stawowe: • podobne jak w zapalenia reumatoidalnych – zapalenia wielostawowe Do powiększenia ślinianek dochodzi wskutek: • nacieku komórkami limfoidalnymi i plazmatycznymi miąższu • rozrostu komórek nabłonka w przewodach wyprowadzającyh Prowadzi to do: • zaniku tkanki gruczołowej • obliteracji przewodów • rozrostu tkanki łącznej

46. Rozpoznanie: • istniejące objawy kliniczne • stany podgorączkowe • zwiększone OB • leukopenia • limfocytoza • niedokrwistość z niedoborem żelaza • spadek albumin • wzrost immunoglobulin IgG, IgA, IgM • w rtg (sialografia) –sialoangiectasis, sialoctasis - „obraz kwitnącej jabłoni” Leczenie: • zachowawcze • steroidy • promienie X na obszar zmienionych gruczołów • leczenie okulistyczne • leczenie reumatologiczne

47. Zespół Heerfordta • Występuje rzadziej niż Zespół Sjógrena Etiologia: • czynniki alergizujące (bakteryjne, wirusowe, inne ...) Objawy: • symetryczne, niebolesne powiększenie gruczołów ślinowych i łzowych • zapalenie gałki ocznej • upośledzenie funkcji n. VII (twarzowego) i n. III (okoruchowego) • złe samopoczucie, podwyższona temperatura, ubytek masy ciała Leczenie: • wykryć czynnik alergizujący • leki p/uczuleniowe • leki wzmacniające • steroidy • leczenie okulistyczne • leczenie neurologiczne

48. Sporadyczna alergia ślinianek W przebiegu niektórych chorób: • nieżyt sienny • robaczyca • uczulenie na leki – chinina, atropina • przedawkowanie wit. A i D Może wystąpić obrzęk ślinianek = sporadyczna alergia oraz nadmierne lub niedostateczne ślinienie. Leczenie: • usunięcie czynnika uczulającego

49. Zaburzenia czynności wydzielniczych ślinianek • Nadmierne wydzielanie śliny (ptyalismus) • u chorych z chorobami układu nerwowego -paraliż postępujący -neuralgia n. V -choroba Parkinsona -guz mózgu • po ostrym zatruciu arsenem, rtęcią • po podaniu pilokarpiny Leczenie: • leczenie choroby podstawowej • w ślinotoku – atropina

50. 2. Zmniejszenie wydzielania śliny (oligosialia, asialia) Nadmierna suchość błony śluzowej (kserostomia, sialopenia) • zaburzenia czynności gruczołów dokrewnych (trzustka, płciowe, przysadka) • u osób gorączkujących Trudności w przełykaniu kęsa Zmiana w składzie flory bakteryjnej = wrzodziejące zapalenie błony śluzowej zapalenie wstępujące ślinianki próchnica zębów Leczenie: • vit. B comp. • wit. A + E • hormony ( w zależności od ich niedoboru) • 1% wodny roztwór pilokarpiny • mieszanka Jankowskiego