Download
1 / 40
420 likes | 605 Views
نگاه به آینده پيش‌بيني، پيش‌گويي و آينده‌نگاري. محمدعلی شفیعا-استاد دانشکده مهندسی صنایع ومدیریت اجرایی دانشگاه علم وصنعت ایران omidshafia@gmail.com-09121327677 www.iust.ac.ir. تنوعی از واژگان برای نگریستن به آینده.
E N D
نگاه به آیندهپيش‌بيني، پيش‌گويي و آينده‌نگاري محمدعلی شفیعا-استاد دانشکده مهندسی صنایع ومدیریت اجرایی دانشگاه علم وصنعت ایران omidshafia@gmail.com-09121327677 www.iust.ac.ir
تنوعی از واژگان برای نگریستن به آینده واژه‌هايي كه به حوزة دانش- فناوري جديدي اشاره می دارند كه به شناخت، تحليل، ساخت، شكل‌دهي و برنامه‌ريزي آينده مي‌پردازند: آينده‌شناسي, پيش‌بيني آينده, پيش‌گويي آينده, آينده‌نگري , آينده‌پژوهي, آينده‌انديشي, آينده‌سازي, آينده‌نگاري
مهم‌ترين پيش‌فرض‌ها • زمان يك‌طرفه و بي‌بازگشت پيش مي‌رود. • آنچه درآينده پديدمي‌آيد، الزاماً در حال يا گذشته موجود نبوده است. • آِينده جبري نيست. • انديشيدن دربارة آينده، براي اقدام امروز ضرورت دارد. • آينده متأثر از اقدامات جمعي و فردي انسان‌ها است. • درك آينده به ديدگاهي كل‌نگر و همه جانبه نياز دارد. • برخي از آينده‌ها از بقيه بهترند. • دريافتن مسير درست زندگي، سودمندترين دانش، معرفت به آينده است. • هيچ شناخت كاملي از آينده وجود ندارد. (گزاره‌هاي وندل‌بل)
آينده بر اساس پيش‌فرض‌ها مي‌توان نتيجه گرفت كه آينده‌اي مطلوب وجود دارد كه جبري نيست و با اقدامات فردي و جمعي جامعه ساخته مي‌شود، ضمن اين‌كه درك آيندة مطلوب، نيازمند تصويري كلي‌نگر و همه‌جانبه است كه كارها و اقدام كنوني انساني را شكل مي‌دهد و او را به خلق آينده‌اي كه الزاماً در حال يا گذشته موجود نبوده سوق دهد. اين تصوير از آيندة مطلوب همان چشم‌اندازاست.
آيندة مطلوب يا چشم‌انداز این آينده، يكي از بي‌شمار آينده‌هاي بديل و باور كردني است كه ممكن است تحقق يابد يا به هر علتي محقق نشود. به‌عبارت ديگر در هر آيندة باور كردني مي‌توان جنبه‌هاي مطلوب يا نامطلوب را مشاهده نمود. از اين‌رو، لازم است تا تصاويري از آينده‌هاي بديل را نيز مدنظر قرار داد و راهبردها و برنامه‌ها را در آن آينده‌ها هم تحليل كرد تا از وجود مطلوب آنها بهره گرفت و از نامطلوب‌هاي آن پرهيز نمود.
آينده وآینده شناسی انسان می توان ريشة بسياري از آداب و سنن تاريخي را در آينده جستجو كرد. به‌عنوان مثال مجموعة آدابي كه در هنگام تولد يك نوزاد رعايت مي‌شده تا وي آينده‌اي روشن و موفق پيش رو داشته باشد، يا آدابي كه لشكريان و جنگجويان قديم براي حملة موفق خود تدارك مي‌ديدند و حتي پرسش‌هاي فرماندهان جنگ از ستاره‌شناسان و پيش‌گوها براي تعيين زمان حملة مناسب.
تغييردر بهره‌گيري از توانايي‌هاي بشري خرد آگاهي دانش اطلاعات خدمات کيفيت توليد سرمايه نيروي کار زمين www.iranmetaphysics.com
چرا بايد به آينده اندیشید؟ تفکر دربارة آينده و حوادث آن سابقه‌اي طولاني دارد. مردم همة دوران‌ها همواره مشتاق دانستن آيندة خود بوده‌اند. شاهد اين واقعيت وجود معابد يونان باستان و رونق حرفة طالع‌بيني است. البته دلايل علاقه به شناخت آينده و نيز نحوة تفکر دربارة آن در گذر زمان، شاهد تغييراتي بوده است. زماني مردم مي‌پنداشتند که نمي‌توانند آينده را تغيير دهند و سرنوشت مقدّر آنها تعيين کنندة آيندة آن‌هاست. از اين‌رو، تنها ميخواستند آيندة خود را بدانند. به‌مرور زمان، اين انديشه رواج يافت که اعمال امروز ما فرداي ما را تعيين مي‌کند.
چرا به آینده اندیشید؟ در طی زمان علاقه به دانستن رخدادهاي آينده به تدریج عموميت يافته است. همه ميخواستند روش‌هاي پيش‌بيني آينده را بشناسند. اين سؤال‌ها مطرح بودند که: • آيا آيندة پيش‌روی مطلوب ما نيز هست؟ • مسيرهاي مختلفي که مي‌توان در آينده طي کرد کدام‌ها هستند؟ • بهترين مسيرها و ممکن‌ترين آنها کدامند؟
چرایی آينده‌شناسي • كشف مداوم روندهايي كه مي‌توانند دنياي بشر را تغيير دهند • خارج شدن از موضع انفعال و قرارگرفتن در موضع پيش‌دستي • كسب آمادگي براي استقبال آگاهانه و شجاعانه از آينده • اتخاذ جهت‌گيري‌هاي راهبردي درست • شكستن قالب‌هاي ذهني جا افتاده و حركت به سمت تفكر خلاق • انجام فعاليت‌هاي با بهره‌وري بيشتر • بهبود قوة ايده‌آوري و نوآوري سازمان • دستيابي هرچه سريع‌تر به منابع كليدي مورد نياز آينده • شناسايي پيش‌دستانة فرآورده‌ها و بازارهاي درحال ظهور
تا به افراد، سازمان‌ها و جوامع كمك كند تا فرصت‌هاي پيش‌روي خود را به‌گونه‌‌اي پيش‌دستانه بشناسند و با آمادگي قبلي به استقبال آينده روند. • تا سبب شوند كه، زنگ‌هاي خطر بر اساس روالي معقول به صدا در آيند. • درك اين‌كه، باتداوم روندهاي امروز ، در آينده چه روي خواهد داد و تصميم گرفت كه آيا چنين آينده‌اي مورد قبول است ياخير و اگرنيست چه اقداماتي كرد تا آن‌را تغيير داد؟
دامنة مطالعات آينده نيروهاي محرک غيرفناورانه: تمرکز بربازارها و محيط‌هاي تجاري، اقتصادي, سياسي, اجتماعي, زيست محيطي منظرهاي دراز مدت Scenarios of Future Societies (e.g. Political think tanks) منظرهاي کوتاه و ميان مدت Strategic Marketing and Trend Research Strategic Market Research Global Trends (e.g. World Bank, Worldwatch Institute) Conventional Market Research Prospective Economic Analyses + 5 years + 10 years + 15 years Today Competition Analysis Innovation and Technology Analysis Product Impact Assessment Technology Assessment (e.g.Offices for technology assessment) Technology Monitoring Strategic Technology Monitoring Technology Foresight (e.g. Delphi-Studies, Technology Monitoring) تمرکز برفناوري‌ها
چرا نگاه به آينده • شم مشكل‌شناسي خود را تقويت نموده، هركجا و در هر شرايط، قواي خود را در جهت تشخيص و گاه بزرگ‌نمايي مشكلات بسيج كرده، انرژي رواني و ذهني خويش و اطرافيان را برحل و فصل آن متمركز كرد. • شناخت روندهاي آينده كمك مي‌كند تا فرصت‌هاي پيش‌روي خود و جامعه را شناخته، براي بهره‌برداري ازآن‌ها تصميم‌هاي سازنده گرفت.
چارچوب فرآيند شناخت از آينده ذینفعان در اجرادخیل نیستند شرکت کنندگان در آینده پژوهی عام ارتباطات عمومی ارتباط دو طرفه ارتباطات عمومی
هنجارهاي آينده شناسي يا فرهنگ اميد • تقويت شم فرصت شناسي • بزرگ‌تر و با شكوه‌تر جلوه دادن بالقوة آينده نسبت به امروز • تأكيد بر مسئوليت افراد و سازمان‌ها به خلق آيندة خويشتن • روبرو نكردن مردم بادرهاي بستة مشكلات و جستجو براي فرصت‌هاي جديد حتي در موارد توان‌فرسا • تشويق مديران به خارج شدن از لاك خويش و ورود به فضاي دل انگيز رهبري • حساس شدن مردم به سرنوشت خويش
چيستي آينده‌نگاري • آينده دقيقاً قابل پيش‌گويي نيست وکسي با قاطعيت کافي نمي‌داند آينده چگونه خواهد بود. • اصل غير قابل پيش‌بيني بودن آينده، بدين معنا نيست که نبايد نگران آينده بود و بر بخت و اقبال يا سرنوشت تکيه و اعتماد كرد. • آيا بايد بدون طرح و برنامه در انتظار بحران‌هاي ناگهاني نشست؟ يا اين‌که بايد موضع مناسب‌تري نسبت به آينده داشت.
نظريه ارنست براون • كار ”آينده پژوهان“ اين است كه طيفي از آينده‌هاي محتمل را تعريف مي‌كنند و اين طيف كامل را مبناي برنامه‌ريزي قرار مي‌دهند. • به جرأت مي‌توان گفت كه مهم‌ترين معيار تشخيص يك پيش‌بيني خوب، درست يا نادرست بودن آن نيست، بلكه بايد ديد كه چقدرمي‌تواند توسعةفناوري را در يك مسير مفيدهدايت كند.
انواع آينده‌ها پس‌نگري آينده‌هاي ممكن آيندة مطلوب آيندة باوركردني آيندة محتمل اكنون آينده‌نگاري
تعریفی برای آينده‌نگاري گردهم آوردن بازيگران کليدي براي ترسيم آينده‌هاي مطلوب و امکان‌پذير، که موجب تلاش همان بازيگران براي تحقق چنين آينده‌اي مي‌شود. پرسش‌هاي اساسي روی در روی در این تلاش: • مشخصات يک موضع مناسب‌تر چيست؟ • چالش‌ها و فرصت‌هاي پيش‌روي کدامند؟ • چگونه می توان مقهور پديده‌هاي نوظهور نشد؟
فن لازم براي پاسخ‌گويي به اين پرسش‌ها آينده‌نگري تلاشي است نظام‌مند، با توجه به ظهور فناوري‌هاي جديد و نتايج پژوهش‌هاي بنيادي راهبردي علم، فناوري، اقتصاد، محيط زيست و جامعه. اين فن به‌عنوان ابزاري براي مديريت و برنامه‌ريزي راهبردي در کشورهاي جهان مورد استفاده قرار گرفته است. تلاش‌هاي آينده‌نگري دوره‌هاي بلندمدت 5 تا 30 ساله را در بر مي‌گيرند.
تاريخچة آينده‌نگري • در سال 1950 ميلادي در بخش دفاعي ايالات متحده آمريکا و توسط مشاوران شرکت RAND انجامگرفت. • در دهة 1960 اين مطالعات در نيروي دريايي و نيروي هوايي آمريکا ادامه يافت. • سپس مطالعاتي در رابطه با پيش‌بيني فناوري در حوزه انرژي انجام گرفت. • توسعه‌هاي بعدي و آنچه که امروزه «آينده‌نگري» خوانده مي شوداز سال 1970 در ژاپن تکامل يافت به‌طوريکه تاکنون 7 دورة آينده‌نگري را پشت سر گذاشته است. • در فرانسه از دهه 1980 چندين دوره آينده‌نگري انجام شده است. • کشورهاي استراليا، کانادا و سوئد در اواخر دهه 80، برنامه‌هايآينده‌نگري فناوري را آغاز کردند. • با فرارسيدن دهه 1990 فعاليت‌هاي قابل ملاحظه‌اي در آلمان، استراليا، فرانسه، هلند و انگلستان انجام شد.
آنچه را در بر مي‌گيرد • با اين فرض شروع مي‌شود, اطمينان وجود دارد‌که همه چيز تغيير مي‌کند • گذر از ترسناکي‌ها و مقاوم بودن تغيير به باور کردن و استقبال از تغيير و سپس تلاش در ساختن و شکل دادن تغيير • همکاري با متخصصين، صاحبنظران و انديشمندان در خارج از چارچوب مقررات دست و پاگير اداري به‌منظور شناسايي وضعيت‌هاي ممکن آينده. شناسايي، مقايسه و ارزيابي طيفي از گزينه‌هاي ممکن آينده. • پيش‌بيني و بررسي ناپيوستگي‌هاي محتمل، در صورتي‌که در زمينه‌اي نوآوري جديدي ظهور کند چه وضعي پيش خواهد آمد؟ • طرح پرسش‌هاي سخت و مشکل، به‌طور مثال اگر ... چه وضعيتي پيش خواهد آمد؟
اهداف تعيين خط‌مشي:رهنمودهاي كلي در سياست گذاري علم وتهيه برنامه هايي ازآينده هاي مختلف پيش رو. تعيين اولويت:شايد مهم ترين هدف آينده‌نگري، و انگيزه اي که در اكثر برنامه هايهر كشور مشاهده مي شود مربوط به محدوديت منابع و بيشترين توقع از پژوهشگران در تعيين اولويت ها باشد. پيش آگاهي:شناخت تحولات در حال تكوين همراه با تأثيرات عمده آنها بر تدوين سياست هاي آتي علم و فناوري به علاوه،تعيين خطرات احتمالي و چاره انديشي براي مقابله با آنها.
وفاق عمومي:ترغيب به توافق بيشتر انديشمندان، نهادهاي سرمايه‌گذاري و كاربران تحقيقات نسبت به فرصت‌ها و نيازها، هم‌سو شدن همه نهادهاي تأثيرگذار براي رسيدن به يک هدف مشترک. • پشتيباني:تشويق سياست‌گذاري‌ها در راستاي حمايت از ذينفعان ويژه در نظام پژوهش و توسعه (R&D)كشور. • ارتباطات و آموزش:گسترش ارتباط جوامع علمي داخل كشور، توسعه روابط خارجي با نهادهائي كه از نتايج پژوهش‌ها استفاده مي‌كنند و درنهايت ايجاد و تقويت فرهنگ عمومي، در سطح نهادهاي سياست‌گذار، مديران و تصميم‌گيران جامعه.
تجربة مرسدس بنز و آينده‌نگري سوال غير قابل تصور بيانگر نا پيوستگي در صنايع خودرو • عواقب عدم پذيرش موتورهاي احتراق داخلي اين شرکت را در چه وضعيتي قرار خواهد داد؟ • با توجه به نتايج حاصل از آينده‌نگاري:تصميم بر تنوع بخشي و سرمايه‌گذاري سنگين در فناوري پيل‌هاي سوختيگرفته شد.درصورت وقوع ناپيوستگي‌هاي احتمالي در صنايع خودروسازي مرسدس بنز از توان و آمادگي بالايي برخوردار است.
معجزه آينده‌نگري ترسيم تصويرهاي متفاوت از آينده به نتايج متفاوتي منجر مي‌شود • ذهنيت شرکت IBM در دهه 1970 ميلادي از روند تحولات بازار با توجه به ساختار دروني IBM • ذهنيت دو مرد جوان در همان دوران از روند فناوري نيمه هادي‌ها و توزيع توان محاسباتي در سطح جامع به‌جاي تمرکز آن • ارزان شدن قيمت محاسبات، جنبه تفريحي کامپيوترها • تاسيس شرکت مايکرو سافت - پرتگاه ورشکستگي IBM
پيش‌گويي و آينده‌نگاري • آينده‌نگاري بر اين نکته استوار است که آينده‌هاي متعددي وجود دارند و اعمالي که امروز براي انجام برگزيده شده‌اند, سازنده آينده‌اي خواهند بود که در نظر است. • به آينده توجه دارد. • شامل عدم اطمينان مي‌شود. • برپايه داده‌هاي تاريخي است. • دقتي کمتر از حالت مطلوب دارد. • استفاده گسترده از مدل‌هاي ساده مي‌نمايد. پيش‌گوييبر اين نکته تأکيد دارد که يک آينده محتمل وجود دارد. پيش‌گويي توسط تمام رده‌هاي مديريتي انجام مي‌شود.
ابزارهاي مديريت آينده Heinzelbecker, BASF, 2006
شناخت آهنگ شتابان تغيير- ري کورزويل 2004 • بشر در آستانه ورود به عصر شتاب است. • مدل‌هاي پيکره‌بندي زير ساخت‌هاي جامعه که بر اساس مدل تغييرات خطي بنا شده نياز به باز آفريني و افکندن طرحي نو دارند. • به‌واسطة قدرت انفجاري رشد نمايي، توسعة پيشرفت تحولات در قرن بيست و يکم در مقايسه با آهنگ رشد فعلي جهان معادل 20000 سال خواهد بود. • در چنين وضعيتي سازمان‌ها ناگزيرند با سرعت هرچه بيشتر خود را باز آفريني نمايند.
حوزه‌ها و اولويت‌هاي راهبردي علم و فناوري از ديدگاه نقشه جامع علمي کشور • فناوري‌هاي هويت‌ساز و فناوري‌هاي نرم • فناوري‌هاي حوزة الکترونيک، ارتباطات و اطلاعات • فناوري نانو • فناوري زيستي • علوم و فناوري‌هاي حوزه سلامت • فناوري‌هاي هوا و فضا • فناوري‌هاي انرژي • فناوري‌هاي مواد نو • فناوري‌هاي مديريت آب، شوري و خشکي • فناوري‌هاي بومي • اولويت‌هاي توسعه درآينده ايران
حوزه‌هاي راهبردي در پايلوت آينده‌نگاري مناسب‌ترين فناوري‌هاي ايران 1404 • اطلاعات و ارتباطاتInformation & Communication • نانو فناوري Nanotechnology • الکترونيکElectronics • فضا Frontier • انرژي ومنابع Energy and Resource • ساخت Manufacturing 6 حوزه،63 قلمرو، و 399 سرفصل
نوآوري‌هاي فناوري‌هاي فرانوين از ديدگاه مرکز صنايع نوين ايران • اطلاعات و ارتباطات • حوزه علوم پايه • فناوري اطلاعات • هوا و فضا • نانو • علوم زيستي و بيوفناوري • مواد نو, پيشرفته
ارتباطات • طرح توليد توپک‌هاي هوشمند-بازاريابي و فروش خدمات بازرسي خطوط لوله • ساخت سيستم انتقال نوري چند منظوره با قابليت‌هاي محرمانگي اطلاعات • توليد سنسورهاي مپ و اکسيژن • بومي‌سازي فناوري CM • ساخت تقويت کننده‌هاي قدرت با فناوري ترکيب فضايي توان • ساخت لينک مايکروويو تصويري ديجيتال • ساخت لامپ مگنترون در باند فرکانسي ماکروويو
علوم پايه • طراحي ساخت مدل صنعتي ليزر گاز کربنيک عرضي فشار اتمسفري پر تکرار تا 200 وات • طراحي و ساخت نمونة آزمايشگاهي احساسگر LIBS جهت آشکارسازي ترکيبات آلومينيوم • بررسي و ساخت يک نمونه آزمايشگاهي آشکارساز هيدروژن با خاصيتCaso - chromic به روش PLD • مطالعه،تحقيق،بررسي و طراحي و ساخت يک نمونه آزمايشگاهي اوليه سيستم Laser Clod Altimeter • مطالعه،تحقيق،بررسي و طراحي و ساخت يک نمونه آزمايشگاهي ليزر Co2, RF Excited با توان خروجي 150 وات با پايداري صنعتي
فناوري اطلاعات • بررسي و توليد يک نمونه آزمايشگاهي بازي کابيني اتومبيل‌راني • بررسي و ساخت يک نمونه آزمايشگاهي سامانه ثبت حرکت (Motion Capture) • طراحي و ساخت نرم افزار کتاب مجازي سه بعدي • مطالعه، تحقيق و بررسي در خصوص تهيه نرم‌افزاري کاربردي جهت ايجاد و بازخواني الگوهاي نامرئي بر روي تصاوير متني و گرافيکي • مطالعه، تحقيق، بررسي و امکان‌سنجي انتخاب صنعت افتا (امنيت فضاي تبادل اطلاعات) به‌عنوان فناوري پيشتاز
هوا و فضا • ساخت ماهواره اميد • ساخت موشک (ماهواره بر) صفير • ساخت ماهواره سينا و نويد علم و صنعت • پروژه ساخت ماهواره سينا • ساخت و توليد هواپيماي آبي • ساخت موشک‌هاي بالستيک و دوربرد
نانو • طراحي و ساخت يک نمونة آزمايشگاهي نانوفيلترهاي سراميکي – کامپوزيتي • ساخت نمونة آزمايشگاهي نانوکامپوزيت‌هاي پلي‌پروپيلن با خاک رس با روش درجا براي صنايع خودروسازي و بررسي خواص محصول • تدوين دانش فني جهت طراحي مواد اصطکاکي کامپوزيتي نانو بر پايه لاستيک براي سيستم ترمز اصطکاکي وسائل نقليه • ساخت يک نمونه آزمايشگاهي لايه‌هاي الکتروکروميت با ساختار نانومتري
علوم زيستي و بيوفناوري • لقاح مصنوعي، باروري و به‌دنيا آمدن گوسفند شبيه‌سازي شدة (رويانا) • بررسي و مطالعة توليد هوشمند پروتئين‌هاي نوترکيب در داخل موجود زنده از طريق مهندسي ژنتيک فلوربافت-انقلابي در ژن درماني و رسانش دارو(Probitic) • بررسي واستفاده ازسلول‌هاي مزانشيبي درمحيط کشت دردرمان بيماريMS • توليد يک نمونه آزمايشگاهي نيمه صنعتي هورمون رشد فيبروبلاستي نوترکيب انساني • توليديک نمونه آزمايشگاهي ماتريکس خارج سلولي: کلاژن
مواد نو, پيشرفته • ساخت نمونة آزمايشگاهي روکش‌هاي هوشمند با نگرشي بر کاربردهاي مخابراتي-الکتريکي و ضد خوردگي • ساخت يک نمونة آزمايشگاهي و تأثير عوامل موثر بر خواص ممبران‌هاي سراميکي آلومينايي • ساخت يک نمونة آزمايشگاهي شيشه سراميک شوک‌پذير مظروف با ضريب انبساطي حرارتي بسيار پايين • بررسي و افزايش خواص مکانيکي کامپوزيت‌هاي پليمرچوب بر پايه پي وي سي از طريق افزايش استحکام فصل مشترک و بهينه سازي شرايط فرآيند و فرمولاسيون
