BÖLÜM II

1. BÖLÜM II İŞLETMELERİN KURULUŞU

2. Kuruluş Çalışmalarının Genel Yararları • Girişimcinin kazanç beklentisinin geçerliliğinin irdelenmesi ve güdülenmesi, • Tüketicilerin beklentilerine yanıt verebilecek ve faydalı olabilecek işletme ve ürün türünün belirlenmesi, • Toplumsal beklentilere uygun çözümler üretilmesi ve toplumsal kaynakların en verimli şekilde kullanımının sağlanması.

3. Yatırım • Ekonomide yatırım, milli gelirin, yeni üretim üniteleri kurmak veya eskiyen üniteleri yenilemek için ayrılan kısmı anlamındadır. • Girişimci için yatırım, parasal sermayenin ve olanakların, üretim yapacak bina, makine ve teçhizata dönüşümü, anlamını taşır. • Finansman dilinde yatırım, gelir getirmeyen parasal varlığın daha az likid hale çevrilerek gelir getirir şekle dönüştürülmesidir.

4. Yatırım Projesi • Bir işletmenin kuruluşu ile ilgili tüm yapılması gerekli araştırma, analiz ve düzenlemelerin planlanması çalışmalarıdır.

5. Mevcut Girişim ile İlgili Diğer Yatırım Türleri • Tevsii (genişletme) • Tamamlama • Yenileme • Modernizasyon • Kalite İyileştirme • Başka İşletmeleri Satın Alma • Başka İşletmelerle Birleşme ve Stratejik İşbirliği Yapma

6. Ön Proje: Girişimcilerin yatırım projesinde, kesin yatırım kararı alabilmek için yaptığı ve bazı ön bilgileri elde etmesine imkan veren çalışmalardan oluşan bölümdür. • Ön Proje Çalışmaları: • Ekonomik Araştırmalar • Teknik Araştırmalar • Mali (Finansal) Araştırmalar • Yasal Araştırmalar • Kesin Proje:Beklenen kârlılığı sağlayacağı düşünülen bir girişimin kesin olarak kuruluşuna yönelik çalışmaları başlatan ve yürütülmesini düzenleyen bir plandır.

7. Yatırım Projesinin Aşamaları • Aşama: Yatırım yapma fikri • Aşama: Ön-proje öncesi araştırmaları • Aşama: Ön-proje aşaması • Aşama: Değerlendirme ve yatırım kararı verilmesi aşaması • Aşama: Kesin yatırım projesinin hazırlanması aşaması • Aşama: Kesin projenin uygulanması aşaması • Aşama: Deneme üretimi aşaması • Aşama: Açılış ve yatırım projesinin sona ermesi aşaması

8. Bir Yatırım Projesinin Aşamaları

9. Kuruluş Çalışmalarını Değerlendirme Ölçütleri • Verimlilik, • İktisadilik, • Kârlılık.

10. 1. Verimlilik (Prodüktivite): • Belirli bir faaliyet döneminde elde edilen çıktıların bunları elde etmek için kullanılan girdilere oranlanmasıdır. Üretimin Fiziksel Çıktı Miktarı Verimlilik = Üretimin Fiziksel Girdi Miktarı • Toplam verimlilik; belli bir üretim ya da faaliyet dönemi sonunda elde edilecek veya elde edilen çıktıların, bu çıktıları üretmek için kullanılacak veya kullanılan girdilere oranlanması sonucu bulunur. • Kısmi verimlilik ise, üretilen çıktılar, tüm kullanılan girdilere yani üretim faktörlerine değil, sadece bir tür üretim faktörüne oranlanmaktadır.

11. 2. İktisadilik (Rasyonalite): • Belirli bir dönemde elde edilen ürünlerin satış gelirlerinin, onların elde edilmesi için katlanılan maliyet giderlerine oranlanmasıdır. Üretimin Satış Gelirleri Tutarı İktisadilik = Üretimin Maliyet Giderleri Tutarı • İktisadilik > 1 ise, kazançlı ve ekonomik verimliliği yüksek, • İktisadilik = 1 ise, başa başta ve gelirleri giderlerini karşılamakta, • İktisadilik < 1 ise zararda ve ekonomik verimliliği düşük olarak değerlendirilecektir.

12. 3. Kârlılık (Rantabilite): • Belirli bir dönemde elde edilen kârın o dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Kâr Kârlılık = Sermaye

13. 4. Diğer Değerlendirme Ölçütleri: Etkililik(effectiveness): Çıktıların (ulaşılan sonuç) planlanan sonuç ve işletme amaçlarına uygunluk durumunun kıyaslanarak saptanmasıdır. Fiili Değer Etkililik = Standart Değer • Etkenlik (efficiency): Çıktıların üretilmesinde yararlanılan üretim faktörlerinin önceden belirlenen standartlarla kıyaslanması sonucu ne denli uygun (verimli) kullanıldığının saptanmasıdır. Standart Değer Etkenlik = Fiili Değer

14. Etkenlik ve Etkililik Ölçütleri Arasındaki İlişki

15. KURULUŞ ARAŞTIRMALARI 1. Ekonomik Araştırmalar • Teknik Araştırmalar 3. Mali Araştırmalar 4. Yasal Araştırmalar

16. 1. Ekonomik Araştırmalar • Piyasa araştırmaları ve talep tahmini • Kuruluş yeri ve konumluk yer araştırmaları • Büyüklük (kapasite) araştırmaları

17. 1. Ekonomik Araştırmalar • Piyasa araştırmaları ve talep tahmini • Masa Başı araştırmaları (ikincil ve tali kaynaklardan elde edilen bilgiler) • Alan araştırmaları (Anket, gözlem, deney yöntemleri ile elde edilen bilgiler)

18. 1. Ekonomik Araştırmalar • Kuruluş yeri ve konumluk yer araştırmaları • Kuruluş Yeri: İşletmenin amaçlarına ulaşmada faaliyetlerini verimli, ekonomik ve kârlılık ölçütlerine uygun şekilde yürütmesine imkân veren yerdir. • Konumluk Yer: Belirlenen kuruluş yeri içinde işletmenin faaliyetlerini yürütmek üzere fiziksel mekân olarak kurulduğu veya açıldığı yerdir.

19. Kuruluş Yeri Etmenleri

20. Ekonomik Araştırmalar • Büyüklük (kapasite) araştırmalarıBüyük ve Küçük İşletmeler Sınıflandırması Somut (Sayısal, Nicelik Belirten) Ölçütler: • Çalışan kişi sayısı, • Belirli bir süre içinde; • ödenen ücret ve aylıkların toplamı, • yarı mamul madde ve benzeri madde miktarı, • kullanılan enerji miktarı ve türü (örneğin; enerji santralleri için beygir gücü, su, elektrik, buhar veya atom enerjisi...), • yapılan satışların miktarı ve tutarı, • Sermaye miktarı ve bileşimi, • İşlenen ve yararlanılan toprağın genişliği, • Kullanılan makine, tezgâh ve diğer aygıtların sayısı, gücü (çimento fabrikalarında döner fırın sayısı), • Yerlerin sığdırma hacmi (otellerde yatak sayısı, silolarda depolama hacmi...)

21. Ekonomik Araştırmalar • Büyüklük (kapasite) araştırmalarıBüyük ve Küçük İşletmeler Sınıflandırması • Soyut (Niteliksel) Ölçütler: • İşletmelerde yönetimin bağımsız olup olmaması (örneğin; küçük işletmelerde yönetim tek kişiye bağımlı ve genellikle yöneticiler aynı zamanda mal sahibidirler), • Sermaye koyanların tek kişi, küçük bir grup veya büyük bir grup olması (örneğin; küçük işletmelerin tek kişi veya adi ortaklık şeklinde olmasına karşılık, büyük işletmelerin anonim, limited şirket vb. şekilde kurulmaları gibi), • Faaliyetlerinin belirli bir bölgeye, Ülkeye veya Uluslararası çevreye yönelik olması, • Aynı sanayi veya iş kolunda çalışan işletmelerle karşılaştırılmaları halinde ortaya çıkan konumları, farklı sanayi ve iş kollarıyla kıyaslanmaları halinde ortaya çıkan konumları, • Yönetim kararlarına çalışanların katılımına imkân vermesi, gibi.

22. Üretim İşletmelerinde Büyüklük (Kapasite) Kapasite: Bir işletmenin elindeki üretim faktörleri ve mevcut sistemiyle gerçekleştirilebileceği üretim ve iş yapabilme yeteneğidir. • Teknik kapasite, ekonomik kapasite, • Maksimum kapasite, optimum kapasite, minimum kapasite, tam kapasite, • Teorik kapasite, gerçekleştirilebilir kapasite, • İş kapasitesi, ürün kapasitesi, • Birim kapasite, toplam kapasite, • Üretken birim kapasitesi, işletme kapasitesi, sektör kapasitesi, • Atıl kapasite, aylak kapasite, boş kapasite, yedek kapasite, zorlanmış (aşırı) kapasite, gibi.

23. Teorik (Maksimum) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin hiçbir duraksama olmaksızın en üst düzeyde ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. • Pratik (Planlanmış) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin olağan ve belirlenen duraksamalar sonucu ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. • Fiili (Gerçekleşen) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir faaliyet dönemi sonunda ortaya koyduğu üretim ve iş miktarıdır. • Boş (Aylak)Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir dönem sonunda kullanılamayan kısmıdır. • Tam Kapasite: İşletmenin fiili kapasitesinin pratik kapasiteye eşit gerçekleşmesidir. • Fazla (Aşırı) Kapasite: İşletmenin tüm sistemini zorlayarak pratik kapasitenin üzerinde elde ettiği kapasitedir.

24. Pratik kapasite ile fiili kapasite arasında yapılacak karşılaştırmalar ise, bazı yeni kapasite kavramlarını ortaya çıkarır. Bu karşılaştırmalar üç değişik ilişki şeklinde olabilir; • Pratik Kapasite > Fiili Kapasite, • Pratik Kapasite = Fiili Kapasite, • Pratik Kapasite < Fiili Kapasite. • Boş (Aylak) Kapasite:Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir dönem sonunda kullanılamayan kısmıdır. • Tam Kapasite:İşletmenin fiili kapasitesinin pratik kapasiteye eşit gerçekleşmesidir. • Fazla (Aşırı) Kapasite:İşletmenin tüm sistemini zorlayarak pratik kapasitenin üzerinde elde ettiği kapasitedir.

25. Çalışma Derecesi (Kapasite Kullanım Oranı): Fiili Kapasite • Çalışma Derecesi = ------------------------------- Pratik Kapasite • Çalışma derecesi = 1 ise, işletme tam kapasite çalışmaktadır.

26. Optimum Kapasite (Kıvamlı En Uygun Kapasite) • Birim başına değişmez ve değişir giderler toplamının en az olduğu kapasitedir. • Pratik ve tam kapasiteye yakın bir üretim veya çalışma miktarını nitelendirir.

27. En Uygun (Optimum) İşletme Büyüklüğünün Belirlenmesi • Teorik Yaklaşım • En uygun (optimum) işletme büyüklüğü, ortalama üretim maliyetinin en düşük olduğu, yani üretim faktörlerinin en uygun biçimde birleştirildikleri üretim kapasitesidir. • Kapasite büyüklüğünden doğan tasarruf • kapasite küçüklüğünden doğan tasarruf

28. Teorik En Uygun (Optimum) İşletme Büyüklüğü

29. Optimum (En Uygun) Kapasite Seçimini Etkileyen Etmenler • Talep Hacmi • Teknoloji • Kuruluş Yeri • Finansman • Diğer Etmenler

30. 2. Teknik Araştırmalar • Kuruluş ve konumluk yerin durumu; inşaata uygunluğu; sismik ve doğal afetlere karşı koyabilme ve dayanma özelliği, • Ürün nitelikleri, • Üretim ve faaliyet alanları, makine ve teçhizat nitelikleri ve fiziksel yerleşimi, • Üretim yöntemi ve diğer işletme fonksiyonlarına uygunluk araştırmaları ve yerleşim planı, • Çalışan sayısı ve nitelikleri araştırması, çalışanlara yönelik eğitimler, • İş, can ve mal güvenliği açısından güvenlik araştırmaları, • Çevre düzenleme, çevre kirliliğini önleme araştırmaları, • Lisans, patent ve teknik yardım ihtiyacı ve araştırmaları, vb.

31. 3. Mali Araştırmalar • Mali araştırmalar, yatırım giderlerinin ve yatırım için gerekli finans ihtiyacının saptanmasına yönelik rol oynarlar. • Tüm etüt ve proje giderleri, • Arsa bedelleri, • İnşaat veya kiralama giderleri, • Makine ve teçhizat giderleri, • Taşıt ve diğer araç giderleri, • Genel giderler, • Patent ve lisans haklarını satın alma, • Teknik bilgi (know-how) transferi giderleri, • Yatırım mallarının yurt dışından getirilmesi için yapılabilecek giderler, • Yabancı kaynaklardan finansman giderleri, vb. gider kalemlerinin hesaplanması önemlidir.

32. 3. Mali Araştırmalar • Finansman ihtiyacını karşılayacak kaynaklar: • Öz kaynaklar, • Dış kaynaklar (borçlanma), • Oto finansman. • Mali araştırmalarda, yapılacak yatırımla ilgili olarak öncelikle kârlılık belirlenir. • Kârlılık, • İşletmenin borç ödeme yeteneği ve katsayısı, • Yatırımın Ülkeye döviz tasarrufu sağlama yönü, • Yatırımın Ulusal ekonomiye sağlayacağı katma değer, • İnsan gücü verimliliği açısından yatırımın değerlendirilmesi, • Sermaye-verim oranı açısından yatırımın durumu, vb.

33. 4. Yasal Araştırmalar • Türk Ticaret Kanunu'na göre İşletme Türleri • Türk hukuk sistemine göre işletmelerin hukuki şeklinin belirlenmesinde, kurulacak işletmenin kamu ve özel işletme olma durumlarına göre ilgili yasalar değişmektedir. • Türk Ticaret Kanunu. • Bir ticari işletmeden bahsetmek için gereken temel özellikler: • Esnaf faaliyetleri için öngörülen sınırları aşan düzeyde gelir sağlama, • Devamlı ve bağımsız şekilde bir faaliyeti sürdürme, • Ekonomik faaliyeti yürütecek nitelikte sermayeye sahip olma.

34. 4. Yasal Araştırmalar • Türk Ticaret Kanunu'na göre İşletme Türleri • Türk Ticaret Kanunu’nun düzenlediği ticari işletmeler: düzenlemektedir: 1. Gerçek Kişi İşletmesi • Tek Kişi İşletmesi • Adi Şirket 2. Tüzel Kişiliği olan Ticari Şirketler 2.1. Şahıs Şirketleri • Kollektif Şirket • Komandit Şirket 2.2. Sermaye Şirketleri • Anonim Şirket • Limited Şirket • Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket 2.3. Kooperatif Şirketler

35. 4. Yasal Araştırmalar • Diğer Mevzuat Hükümleri • Girişimcilerin kuruluş sırasında tamamlamaları gereken bazı formaliteler: • Ticaret ve Sanayi Odaları üyelikleri ile ticaret unvanı ve işletme açılışının ticaret siciline tescil ve ilanı işlemleri, • Belediye ve yerel yönetimlerden alınacak onay ve izinler, • İlgili Bakanlıklardan alınacak onay ve izinler, • İlgili meslek kuruluşları ile dernek üyelik ve belgeleri, • Maliye Bakanlığı ve vergi dairelerinde yürütülecek işlemler ve alınacak belgeler, • Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sosyal Güvence Sistemlerine yönelik işlemler, vb.

36. İŞLETME KURULUŞU İLE İLGİLİ ÖZEL KONULAR • Kuruluş Yeri ile ilgili bazı Sorunlar, Gelişmeler ve Uygulamalar • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ’ler) • Yatırım Kararlarını Değerlendirme ve Karar Verme Yöntemleri • Fizibilite (Ön Proje) Raporu Örneği

37. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar, gelişmeler ve uygulamalar • En Uygun Kuruluş Yeri Seçim Yöntemleri • Geleneksel Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemleri • Kuruluş Yeri Üçgeni • Eş Maliyet Eğrileri • Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemleri • Ulaştırma (Transportation) Modeli • Doğrusal (Lineer) Programlama Modeli • Dinamik Programlama Modeli • Karma Tam Sayılı Programlama Modeli • Simülasyon Yöntemleri

38. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar, gelişmeler ve uygulamalar • En Uygun Kuruluş Yeri Seçim Yöntemleri En Uygun Kuruluş Yeri Seçiminde Karşılaştırmalı Yöntemler • Faktör Karşılaştırma ve Puanlama Yöntemi • Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi • Kâr’lılıkları Karşılaştırma Yöntemi

39. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar, gelişmeler ve uygulamalar • Toplanma Sorunu • Toplanma: İşletmelerin bazı elverişli kuruluş yeri etmenlerini bir yörede bulmaları sonucu o yörenin çekimine kapılmaları ve yerleşmeleridir.

40. (I) : Toplanmanın birinci aşamasını oluşturan bir veya birkaç büyük işletme. (II): Toplanmanın ikinci aşamasını oluşturan, Büyük işletmelerden mal veya hizmet satın alan işletmeler, Büyük işletmelere mal veya hizmet sunan işletmeler. (III):Toplanmanın üçüncü aşamasını oluşturan birinci ve ikinci grup işletmelerden mal veya hizmet alan veya onlara mal veya hizmet sunan işletmeler. Toplanma Olayının Değişik Aşamaları ve Oluşumu

41. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar, gelişmeler ve uygulamalar • Dağılma • Toplanmanın özellikle sakıncalı yönlerini ortadan kaldırmak ve sorunu "bölgelerarası dengeli kalkınma" yoluyla çözümlemek için, işletmelerin değişik bölgelerde kurulmaları özendirilir veya belirli bir bölgede yığılmaları engellenmek istenebilir.

42. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar, gelişmeler ve uygulamalar • Organize Sanayi Bölgesi Düzenlemeleri • Daha sağlıklı toplanma olayına imkân vermek, toplanmanın yararlarını artırabilmek gibi amaçlarla önceden düzenlenmiş ve girişimcilerin yatırım yapmalarına imkân verilmiş bir bölgedir.

43. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar, gelişmeler ve uygulamalar • Organize Sanayi Bölgesi Düzenlemeleri • Organize Sanayi Bölgesi, çalışmaları değişik kaynakların teşvikiyle yürütülmektedir. • Meslek örgütleri tarafından ortaklaşa yürütülen projeler, • Yerel yönetimlerce yürütülen projeler, • Meslek örgütleri ve yerel yönetimlerce yürütülen ortak projeler, • Kâr amacıyla, özel kişiler tarafından geliştirilmiş bazı projeler, söz konu su olabilir.

44. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Büyük İşletmelerin Üstün Yönleri: • Makineleşme, standartlaşma, işgücünü ve makineleri uzmanlaştırarak, daha verimli kullanma mümkündür. • Makineleşme, standartlaşma ve uzmanlaşma daha çok üretme imkânını sağlar. • Pazarın arzuladığı miktarda mal üretebilme ve bu malları ucuz fiyatta sunma olanağına sahip olabilirler. • İşletmeler, ana konuları yanında, ana uğraşılarına dolaylı şekilde bağımlı birçok faaliyeti de bizzat yapabilirler.

45. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Büyük İşletmelerin Üstün Yönleri: • Pazar olanaklarını daha çabuk ve iyi değerlendirmek için sürekli pazar araştırmaları yapabilirler. • Modern yönetim ilkelerini ve gelişmeleri bünyelerine aktararak, daha ekonomik, verimli ve kâr’lı bir işletmecilik sistemi uygulayabilirler. • Sermaye bulma olanakları açısından sermaye pazarlarından daha rahat yararlanabilir, daha çok ve kolay para bulabilirler. • Karşılaşabilecekleri riskleri dağıtmak konusunda da etkili olabilirler.

46. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Büyük İşletmelerin Zayıf Yönleri: • Büyük işletmeler kapasite kullanımı azalmalarına karşı, sabit maliyet masraflarının baskısı bakımından, çok daha fazla güçlük yaşayabilirler. • Bürokrasi artar. Çok fazla yetki ve sorumluluk basamağı ortaya çıkar. Eşgüdüm güçleşir. • İşletmenin büyümesi, çalışanlar arasındaki yakınlık ve işbirliği ilişkilerini de bozabilir. • İşletmelerin büyümesi, örgütsel yapılarının da karmaşıklaşmasına neden olur.

47. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Küçük İşletmelerin Üstün Yönleri: • Talep değişmelerine daha hızlı uyum sağlayabilirler. • Pazarın tanımadığı bazı malların, üretilerek pazar açısından uygun olup olmadığını araştırma yönünden daha dinamik rol oynarlar. • Müşterilerin arzularına uygun değişim ve eklemeler yapabilecek bir üretim sistemini kurma açısından daha rahat hareket ederler.

48. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Küçük İşletmelerin Üstün Yönleri: • Özellikle emek yoğun çalışmayı ve belirli bir uzmanlığı gerektiren alanlarda, daha etkili rol oynarlar. • Pazarın sınırlı olduğu durumlarda daha başarılı olmaktadırlar. • İnsan ilişkileri daha güçlüdür ve belirgin ölçüde işletme içi ile dışı faaliyetlerde rol oynamaktadır.

49. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Küçük İşletmelerin Zayıf Yönleri: • Küçük işletmelerin, genellikle bir çok işi iyi derecede yapabilir ama, uzmanlaşmış bir faaliyet yapması oldukça zordur. • Üretim ve satış miktarları düşük firmalar, büyüklüğün sağlayacağı maliyet düşüşlerinden yararlanamadıkları için, yüksek maliyetlerle çalışmak durumunda kalırlar. • Modern yönetim ve işletmecilik ilke ve gelişmeleri tam anlamıyla uygulanmadığı için, faaliyet alanı sınırlı kalmakta ve gelişmeleri yavaş olmaktadır.

50. İşletme Kuruluşu ile İlgili Önemli Konular • Büyük ve Küçük İşletmelerin Karşılaştırılması • Küçük İşletmelerin Zayıf Yönleri: • Pazar araştırması ve benzeri araştırmaları yapma ve yaptırma olanağından yoksundurlar. • Tek kişi veya çok az sayıda kişinin oluşturduğu işletmelerdir, sermaye yapıları açısından güçlü değillerdir. • İşletme sahipliği ile yöneticilik çoğu kez aynı kişilerde bütünleştiği için, yönetimde keyfilik ve kişisellik egemen olmaktadır.