تربیت کودک از نگاه قرآن وعترت

1. تربیت کودک از نگاه قرآن وعترت نقش های تربیتی پدر ومادر

2. نقش الگویی واسوه ای والدین در تربیت فرزند • يَأُخْتَ هَرُونَ مَا كاَنَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ مَا كاَنَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا • اى خواهر هارون! نه پدرت مرد بدى بود، و نه مادرت زن بد كاره‏اى!!» (مریم ،28)

3. تقلید چیست؟ تقلید عبارت است از انجام دادن یک رفتار براساس یک الگو و یا می توان گفت تمایل وعلاقه فردی است به عملی کردن رفتاری که دیگران عامل ومخترع آن بوده اند(قائمی ،1364،ص292) . تقلید از رفتار الگوها در زندگی کودکان خردسال ،بخوبی مشاهده می شود .غریزه پر برکت تقلید به کودک اجازه می دهد که خود را با موقیعت های گوناگون زندگی تطبیق دهد وبا دیگر انسان ها وهماهنگ سازد

4. دلیل الگوگیری کودک 1ـ نیاز کودک:.کودک ،نیاز دارد جهان را بشناسد ، خود را با پدیده ها وجریانات آن همساز نمایدبدین سان بدنبال الگو ست او زندگی افراد دور وبرخود ، بخصوص والدین خویش را سرمشق قرار می دهد واین از صد قاعده و دستور برای او ارزنده تر است. 2ـ ضعف کودک:او در خانه ودر کنار والدین وکاملاً متکی به آنها ست. در نتیجه می کوشد موجباتی فراهم آید که رفتار والدین در او حلول کند؛ اگر چه صورت ناخودآگاه باشد. 3ـکنجکاوی:انسان بیش از هر حیوانی کنجکاو است. او می خواهد ببیند که پدرش چرا فلان عمل را انجام داده است وآن عمل چه مزایا ویا معایبی دارد . 4ـ قهرمان پرستی :در درون آدمی میل به قهرمان پرستی است. طفل پدر ومادر خود را قهرمان دانسته واز رفتار آنها تبعیت می کند(صص 291ـ290).

5. شناخت خدا کودک متأثر از رفتار والدین است ـ والدین باید توجه کنند که رفتارواعمال آنها تأثیر عمیقی در شکل گیری اعتقادات ونحوۀ زندگی فرزندشان دارد ؛وتصویر کودکان از خداوند بسیار متأثر از تصویری است که از والدین خود دارند «آن ماری زیروتو »نویسندۀ کتاب « تولد خدای زنده » مواردی را بر شمرده است که بیماران او دچار مشکلاتی در زندگی عادی واعتقادات زندگی مذهبی خود بودند ،این افراد بنا به برخی دلایل ،تصویری مخرّب از خداوند داشتند ،زیرا والدین آنها انسان های درستی نبودند (علیانسب ،ص 44 ،به نقل از کتاب آموختن به کودکان در بارۀ خدا

6. کودک در تقلید ،سرپیچی نمی کند جمیز بالدوین: فرزندان هیچ گاه در گوش دادن به پدرومادر ،خوب نبوده اند اما هرگز در تقلید از آنها کوتاهی نکردند

7. کودکان ، آن می شوند که ماهستیم ، نه آن که ما می خواهیم !! والدین باید سعی کنند خود الگوی درست وخوبی برای فرزندشان باشند ، زیرا فرزندان آن خواند شد که ما هستیم نه آن که ما می خواهیم ! * أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبرِِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ «آيا مردم را به نيكى دعوت مى‏كنيد، اما خودتان را فراموش مى‏نماييد با اينكه شما كتاب (آسمانى) را مى‏خوانيد! آيا نمى‏انديشيد؟»! (بقره،44) يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! چرا سخنى مى‏گوييد كه عمل نمى‏كنيد؟!! (صف،ـ3ـ2)

8. تربیت را از خودت شروع کن !! علی (ع) : إِن سَمَت هِمَّتُكَ لِإِصلاحِ النّاسِ فَابدَأَ بِنَفسِكَ فَإِنَّ تَعاطيكَ صَلاحَ غَيرِكَ وَ أَنتَ فاسِدٌ أَكبَرُ العَيبِ علی (ع) فرمودند : اگر همّت، تورا بر اصلاح مردم وادار کرد ، نخست از خود شروع کن زیرا کوشش در اصلاح دیگران وخود در حالی که فاسد باشی بزرگ ترین نقص است (آمِدی،ص302، ).

9. در الگوگیری ، مادر بیشتر نقش دارد !! در جنبه الگویی باید به این مسأله اعتراف کردکه نقش مادر به مراتب قوی تر از نقش پدر است . مادر نخستین هادی کودک وآغوش او گرم ترین وآموزنده ترین آغوش هاست . کودک بخش اعظم هنجارها ورفتارهی خویش را از مادر می آموزند و مقرارت ودستورات اورا بیش از دیگران پذیرا می شود . مشابهت رفتار طفل با مادر به حدی است که حتی از طریق کودکان خردسال می توان مادران آنها را شناخت واز رفتاروروش او سردر آورد. این نقش از آن بابت مهم است که کودک دائماً مادر را در برابر چشم خود دارد وهمه حرکات وسکنات اورا می بیند (قائمی ،ص299)

10. هماهنگی ، رفتار پدر ومادر بین پدر ومادر نباید تعارضی باشد ، باید رفتار وگفتارشان را با یکدیگر هماهنگ نمایند.هریک از پدر ومادر برای کودک ا لگو هستند که از رفتارشان پیروی می نماید . چنانچه رفتار وگفتارآنها هماهنگ باشد کودک بدون تردید وحیرت از آنان پیروی می نماید .اما اگر در بین رفتار وگفتار الگوها تعرض وجود داشته باشد ، کودک مردد ونگران می شود ، نمی داند از کدام یک از آنها پیروی کند وبه اصول وارزش های کدام پایبند گردد . در چنین حالی بههر دو بد بین و بی اعتماد می شود . وچون خودش نمی تواند ا لگوی صالح را تشخیص دهد امکان دارد از ا لگوی ناشایسته پیروی نماید وبه انحرافکشیده شود این یکی از مشکلات مهم تربیتی است که برنامه های تربیتی را عقیم و بی اثر می سازد(امینی ،1387،ص105).

11. میزان تأثیر کلام والدین إنَّ الوَعظَ الّذی لا یَمُجُّهُ سَمعٌ وَ لا یَعدِلُهُ نَفعٌ ،ما سَکَت َ عَنهُ لِسانُ القَول ِوَ نَطَقَ بِهِ لِسانُ الفِعل ِ علی (ع) : «پندی که هیچ گوشی آنرا بیرون نمی افکند وهیچ نفعی با آن برابری نمی کند ،پندی است که زبان گفتار از آن خاموش ،وزبان کردار بدان گویا باشد(آمدی،ترجمه انصاری ،ص266). أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْعَالِمَ إِذَا لَمْ يَعْمَلْ بِعِلْمِهِ زَلَّتْ مَوْعِظَتُهُ عَنِ الْقُلُوبِ كَمَا يَزِلُّ الْمَطَرُ عَنِ الصَّفَا امام صادق (ع) فرمودند : وقتی عالم به علمش عمل نکند ، پند وموعظه اواز قلوب می ریزد (مورد قبول قرار نمی گیرد ) همانند آن که باران از روی سنگ صاف می ریزد ( الكافي ، ج1 ،ص 44 )

12. الگو دهی، روش تربیتی قرآن وسنت لَّقَدْ كاَنَ لَكُمْ فىِ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كاَنَ يَرْجُواْ اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الاَْخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نيكويى بود، براى آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مى‏كنند. (احزاب ،21) أُوْلَئكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَئهُمُ اقْتَدِهْ آنها كسانى هستند كه خداوند هدايتشان كرده پس به هدايت آنان اقتدا كن! (» انعام،90)

13. والدین، چگونه از شیوۀ تربیتی الگوگیری بهره گیرند 1ـ باشیوۀ مناسب کودکان ونوجوانان را ، با الگوهای قرآنی واولیاء الله آشنا کنند .تا از الگوی برداری از آنها به رشد همه جانبه انسانیت برسند . 2ـ مواظبت از رفتارها وگفتارهای خود ، تا فرزندشان رفتار وگفتار نادرست را از آنها الگوی نگیرند . 3ـ با عمل ورفتار ، فعل مناسب در فرزندشان ایجاد کنند وباور داشته باشند که این سهل و بهترین روش برای تغییر رفتار در فرزندشان است

14. نقش مربیگری در تربیت همه جانبۀ فرزند فرایند تربیت ، چیست ؟ تربیت محصول ِ مراقبتی است که از نشو ونمای آدمی زاده در جریان رشد وی یعنی سیر به سوی کمال می آید . تربیت عمل ِ عمدی ِ فردی رشید است که می خواهد رشد را در فردی که فاقد ،ولی قابل آنست تسهیل کند . تربیت سر پرستی از جریان یعنی اتخاذ تدابیر مقتضی جهت فراهم ساختن شرایط مساعد برای رشد است .از این رو ،افراد رشید ،تنها به دلیل این که از رشد پیشرفته ای برخورد شده اند ،نمی توانند مدعی تربیت دیگران باشند ومراقبت از رشد افراد نارسیده را به عهده بگیرد (شکوهی ،1367،ص6).

15. حیطه های تربیتی فرزند ـ تقویت حیطۀ شناختی ـ تقویت حیطۀنگرشی ـ تقویت حیطۀمهارتی (روانی ـ حرکتی )

16. تقویت حیطۀ شناختی والدین امام باقر(ع) در تفسيرجمله (وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها)فرموده: يعنى هر كارى را از راهش وارد شويد ( بحارالأنوار ج2, ص105). يَا كُمَيْلُ مَا مِنْ حَرَكَةٍ إِلَّا وَ أَنْتَ مُحْتَاجٌ فِيهَا إِلَى مَعْرِفَةٍ ای کمیل هیچ حرکتی نیست مگر آن که نیازمند آن هستی که در بارۀ آن شناخت ومعرفت پیدا نمایی (محدث نوری،13 ،ج 17،ص 268).

17. مربی باید بداند 1 ـ ماهیت وحقیقت انسان را بخوبی بشناسند وبداند چگونه موجودی است . 2 ـ استعداهای درونی انسانی را بخوبی بشناسد . 3 ـ به هدف تربیت انسان کاملاً واقف باشند وبدانند که در تعلیم وتربیت او چه هدفی را باید تعقیب کنند 4 ـ در طریق رسیدن به هدف از چه عوامل ووسایلی باید استفاده کنند؟ 5 ـ موانع نیل به هدف وراه های جلوگیری ومبارزه با آنها چیست ؟(امینی ،1387،ج1 ، ص 19)

18. آگاهی به آثار عملی، توانایی به عمل ویاترک افزایش می دهد علی(ع):مَن لَم يَعرِف مَضَرَّةَ الشَّی لَم يَقدِر عَلَى الِامتِناعِ مِنهُ ومَن لَم یَعرِ ف مَنفَعَةَ َالخَیرِ لَم یَقدِر عَلَی العَمَلِ بِهِ • علی (ع) : هر کسی که ضرر چیزی را نداند ، نمی تواند آن را ترک کند ؛ وهر کسی که سود وفایده کار خوب را نداند ، نمی تواند آن را انجام دهد( آمِدی ،ترجمه انصاری ، ص776).

19. اطلاعاتی که مقدمۀ تربیت درست فرزند می باشد آشنایی با جایگاه انسان آشنایی با اهداف تربیتی در قرآن وسنت آشنایی با اصول تربیتی در قرآن وسنت آشنایی باجایگاه فطرت ونحوۀ بهر ه گیری از آن آشنایی با روش های تربیتی در قرآن وسنت آشنایی با مراحل رشد کودک ونحوۀ تربیت آنها در هر مرحله

20. آشنایی با جایگاه انسان وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنىِ ءَادَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فىِ الْبرَِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلىَ‏ كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا ما آدميزادگان را گرامى داشتيم و آنها را در خشكى و دريا، حمل كرديم و از انواع روزيهاى پاكيزه به آنان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از موجوداتى كه خلق كرده‏ايم، برترى بخشيديم. (اسراء،70) این که حقیقت انسان چیست ؟واین موجود از چه استعداد وظرفیت وجودی برخودار است ؟مُلکی است یا مَلکوتی؟ در جهت گیری تربیت ،نحوۀ رفتار با انسان به سوی مقصد تربیت، نقشی تعیین کننده دارد (دلشاد تهرانی ، ص63).

21. جایگاه تعیین اهداف در تعلیم وتربیت اهمیت وفایدۀ تعیین وتعریف دقیق هدف ها در تعلیم وتربیت اولاً هدف نقطۀ آغاز برای هر گونه رفتار تربیتی است. ثانیاً تبیین وتعریف دقیق هدف ها ،به روشن شدن رابطۀ متقابل هدف ها وابزار وروش ها وعوامل و....تربیتی با یکدیگر می انجامد ؛پس هدف در تعیین وسایل وروش ها واصول و ...هم مؤثر است (رفیعی ،1381،ص188).

22. اهداف غایی تربیت فرزند بندگی خدا وَ مَا خَلَقْتُ الجِْنَّ وَ الْانسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون‏ من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اينكه عبادتم! (الذاریات،56) قرب الهی إِنَّ المُْتَّقِينَ فىِ جَنَّاتٍ وَ نهََر ،فىِ مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرِ يقيناً پرهيزگاران در باغها و نهرهاى بهشتى جاى دارند، در جايگاه صدق نزد خداوند مالك مقتدر! (قمر،55ـ54)

23. ا هداف میانی : ـ کسب معرفت وحکمت رَبّ‏ِ هَبْ لىِ حُكْمًا وَ أَلْحِقْنىِ بِالصَّالِحِينَپروردگارا! به من علم و دانش ببخش، و مرا به صالحان ملحق كن! (شعراء،83) ـ مؤمن شدن * قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَالبته مؤمنان رستگار شدند(مؤمنون ،1) ـ متقی ومحسن شدن إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِينَ هُم محُّْسِنُونَ خداوند با كسانى است كه تقوا پيشه كرده‏اند، و كسانى كه نيكوكارند. (نحل ،128) ـ تزکیه نفس ،قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّئهَا كه هر كس نفس خود را پاك و تزكيه كرده، رستگار شده (شمس ،9ـ7)

24. ولایت مداری قُل لَّا أَسَْلُكمُ‏ْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فىِ الْقُرْبىَ بگو: «من هيچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‏كنم جز دوست‏داشتن نزديكانم [اهل بيتم عاقل شدن و أُوْلَئكَ الَّذِينَ هَدَئهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئكَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ آنان كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده، و آنها خردمندانند. (زمر،18ـ17)

25. اهداف فردی: ـ آشنایی با اصول دین( توحید ،نبوت ، امامت ، معاد ) ـ کسب عادت اَعمال عبادی (نماز ،روزه ، دعا ونیایش ، ذکر ویاد خدابودن ،انجام کارهای مستحبی مانند انفاق ) ـ تولی وتبری ـ فکور بودن ـ دانایی ـ سلامت روحی و جسمی ـ مقتصد بودن ـ صبور بودن ـ خلاقیت ـ توانایی حل مسایل ـ ـ معتدلبودن ـ با حیاء بودن ـ صادق بودن

26. اهداف اجتماعی ـ مسؤول بودن (آمر به معروف وناهی از منکر ) همکاری ـ احترام به دیگرانانصاف ـ مشورت کردنـ منتظر بودن

27. اهداف سه گانه از نگاه امام سجاد( ع) اهداف نهایی : وَ أَصِحَّ لِي أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْيَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ، وبدن ها ودینشان واخلاقشان را صحیح وعاری از هر عیب بدار . اهداف میانی : وَ عَافِهِمْ فِي أَنْفُسِهِمْ وَ فِي جَوَارِحِهِمْ وَ فِي كُلِّ مَا عُنِيتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ. ودر جان واعضای وهر کاری که به آن اهتمام دارم عافیت ببخش . اهداف جزیی :وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، وَ لِأَوْلِيَائِكَ مُحِبِّينَ مُنَاصِحِينَ، وَ لِجَمِيعِ أَعْدَائِكَ مُعَانِدِينَ وَ مُبْغِضِينَ، آمِينَ وآنها نیکوکارانی با تقوا وصاحبا بصیرت وشنوای حق .مطیع خود وخیر خواه ومحب اولیاءبگردان. ودشمن تمام دشمنان ومبغضین خودت قرار بده ،آمین.

28. دونکته را در مورد اهداف باید مورد توجه قرار داد : اولاً:بعضی از اهداف در سنین میان سالی تحقق می یابد ،الخصوص اهداف غایی ومیانی، این اهداف در سنین کودکی ونوجوانی بدست نمی آید ،مانند متقی شدن ،ولی در دوره های کودکی ونوجوانی زمینۀ تحقق آنها فراهم می شود . در سه دورۀ خردسالی ،کودکی ونوجوانی اساس وپایه های این صفات گذاشته ی شود ،غفلت ازاین امر موجب مشکلات تربیتی جبران ناپذیر خواهد شد . ثانیاً:رابطه اهداف اهداف غایی ،میانی وجزیی با یکدیگر ،رابطۀ دو طرفه می باشد ، از اهداف غایی ،اهداف میانی ،منتج می شود وهمین طور با دستیابی به اهداف میانی ،به هدف غایی دست می یابیم . با متقی ،مؤمن وعاقل شدن،به عبودیت الهی وقرب اودست می یابیم .

29. آشنایی با اصول تربیتی در قرآن وسنت اصل رعایت وتوانایی ومحدویت متربی اصل تخفیف ومسامحت اصل مثبت نگری اصالت صحت فعل مُسلِم اصل آماده سازی برای پایبند ی به تکالیف الزامی اصل سخت گیری در احکام الزامی وآسان گیری در احکام غیر الزامی اصل آزادی واختیار اصل تعبد (صص،40ـ33).

30. 1ـ فطری بودن دین 2ـ کرامت انسان 3ـ تدریجی بودن تربیت 4ـ همگام وهمراه بودن با رشد کودک

31. آشنایی باجایگاه فطرت ونحوۀ بهر ه گیری از آن در تربیت فرزند فلسفه تعلیم وتربیت اسلام ، فطرت را از دو منظر می نگرد : نخست به منزلۀ یکی از منابع وابزار های برجستۀ معرفت ؛ ودوم به مثابۀ یکی از موضوعات انسان شناختی ومختصات انسانی مشترک میان همۀ آحاد انسانی . فطرت در نگاه نخست ، عنصری میان عقل ووحی است : درونی است ، اماعقل نیست که نیازمند به کارگیری ابزار ها وحرفه هایی چون استدلال واستخراج واستنباط باشد،بلکه فهم برخاسته از آن از درون می جوشد ؛ مُلهمانه است ، اما وحی نیست که از ماوراء فرو فرستاده شود؛ بل الهامی درونی است که خداوند به قدرت وعنایت خویش در نهاد بشر و به ودیعت نهاده است . براین اساس ، فطرت در میان مباحث ناظر به مبانی معرفت شناختی تعلیم وتربیت جایگاهی بس کلیدی دارد (رهنمایی،1387،ص243).

32. فطرت،مواد اولیه تربیت • ـ فطری بودن عقاید • ـ فطری بودن احکام دینی • ـ فطری بودن الهام شر وخیر • ـ فطری بودن وجدان یا نفس لوامه،

33. ـفطری بودن عقاید • امام باقر (ع) در بارۀ آیۀ « فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها» فرمود : آن لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ و مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (ص ) عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع ) که جملگی توحید می باشد( مجلسی ،1404ه.ق، ج3، ص277) • ـ فطری بودن احکام دینی • عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً قَالَ هِيَ الْإِسْلَامِ • ابان از امام صادق (ع) پرسیدم از آیه خدا عزوجل « صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً»، فرمودند :آن اسلام است (مجلسی ج 3 ،ص 280).

34. دلایل فطری بودن دین • دین که همان اصول وسنن وقوانین عملی است وسعادت واقعی انسان را تضمین می کند ، باید از فطرت وگرایش وبینش فطری انسان سر چشمه گرفته باشد ، تا بتواند انسان را به همان مقصدی هدایت کند که فطرت او، آن را می طلبد . این استدلال را به این صورت می توان منظم کرد . • الف) انسان مثل همه موجودات کمالی دارد که طالب آن است وبه سوی آن حرکت می کند . • ب) انسان برای تداوم وبقای نوع خود به دلیل این که به تنهایی نمی تواند آن تداوم وبقا را تضمین نماید ، به جامعه روی می آورد تا از تعاون وهمکاری هم نوع خود بهره مند شود. • ج) چون انسان بالطبع استخدام گراست ، برای محدود کردن خود در جامعه نیازمند به قانون است . • د) قوانین در صورتی ابراز بقای انسان ووسیله رسیدن به کمالات است که برخاسته از نهاد ونهان وی بوده وبا فطرت او هماهنگ وهمگام باشد. • ه) چون دین مجموعه همین قوانین است ،خطوط کلی واصول اولی آن در نهاد انسان تعبیه شده وبه همین دلیل دین امری فطری است(ص47).

35. ـ فطری بودن الهام شر وخیر وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ وو او را به راه خير و شرّ هدايت كرديم! (بلد ،10) فَأَلهَْمَهَا فجُُورَهَا وَ تَقْوَئهَا سپس فجور و تقوا (شرّ و خيرش) را به او الهام كرده است، (شمس ، 8)

36. کودک بد وخوب را تشخیص می دهد فرزند ِ سالم ما « خوبیها » را می فهمد . مثلاً صداقت وامانت ووفا ومحبت را با آن که هرگز قابل تعریف نیستند ؛ اما فرزند با بی زبانی ، این زبان را می داند واگر هیچ چیز را از جهان نمشناسد و نمی فهمد ، این معانی را درک می کند وآنهاا را وجدان می نماید .علاوه براین «محبت » را از « تعدّی » ،و «وفا » ر ا از «عهد شکنی » ، و«امانت » را از « خیانت » ، و «درست » را از «نادرست» تمیز می دهد ، وهمین امر مقدمۀ داوری او نیز می شود . فرزند با این فطرت های آشنا ویا آشنایی های فطری ، در دنیا ومحیط حضور پیدا می کند (مظلومی ،1388،ص112) . )

37. انسان خوبی وگناه را تشخیص می دهد • شخصى از رسول خدا (ص) پرسيد:" بر" و" اثم" به چه معنا است؟ فرمود: بر به معناى حسن خلق، و اثم به معناى هر خيالى است كه در دلت وارد شود، خيالى كه اگر مرتكب شدى دوست دارى مردم آگاه نشوند، و اگر مردم خبردار شوند ناراحت شوى. مؤلف: اين روايات- بطورى كه ملاحظه مى‏كنيد- از آيه شريفه:" وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها"خبر مى‏دهد، مؤيد اين روايات معنايى است كه ما در گذشته براى اثم كرديم

38. ـ فطری بودن وجدان یا نفس لوامه، • وَ لَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ • و سوگند به (نفس لوّامه و) و جدان بيدار و ملامتگر (كه رستاخيز حقّ است)! • انسان از انجام خوبی خوشحال واانجام بدی ناراحت می شود • مردى از رسول خدا (ص) پرسيد اثم- گناه- چيست؟ فرمود: خيالهاى باطلى كه به دل وارد مى‏شود، پرسيد: حال بفرما ايمان چيست؟ فرمود: اينكه آدمى از كار زشتش بدش آيد، و كار نيكش خرسندش سازد، و كسى كه چنين است از مؤمنين است. ( طباطبایی،1387ه.ق ج‏5، ص: 306)

39. مربی وفطریات • یکی از اساسی ترین ویژگی ها که می تواند در آموزش معرف دینی به ما کمک کند وجود تمایلات فطری در کودک است.بنا بر اعتقاد اسلامی ، کودک باور به دین و مسایل اساسی آن،از قبیل اعتقاد به خدا را با خود به دنیا می آورد . علاقهمندی کودک به دین وخدا اکتسابی نیست ، بلکه این علاقه در درون او وجود دارد ودر سنین پس از بلوغ به شکوفایی آشکار می رسد . تعلیم وتربیت در اصل عهده دار حفظ وحراست وتقویت این تمایلات است ومعلم (والدین) پرورش دهندۀ آنهاست او نیاز مند آن نیست که وجود خدا را به کودک بقبولاند ، بلکه باید این باور فطری به خدا را در او حفظ کرده ، شکوفا نماید (باهنر،،ص47).

40. والدین چگونه از فطرت ، در تربیت استفاده نماید 1 ـ دستورات خود را بر فطرت الهی متکی نماییم تا کودک به راحتی بپذیرد0 2 ـ فضای زمینه سازی بروز فطرت را برای کودک فراهم کنیم . 3 ـ تقویت وبیدار نگه داشتند « نفس لوامه » با پرسش هایی از کودک مانند « به نظر تو این کار کرده ای خوب است ؟ » ویا « اگر کسی با خودت این گونه رفتار کند می پذیری ؟ » 4 ـ رفع موانع بروز فطرت 5 ـ بصیرت وآگاهی دادن تا چگونه در جامعه با افراد مؤمن وکافر به سلامت زندگی کند .

41. والدین چگونه از فطرت ، در تربیت استفاده نماید • 1 ـ دستورات خود را بر فطرت الهی متکی نماییم تا کودک به راحتی بپذیرد • 2 ـ فضای زمینه سازی بروز فطرت را برای کودک فراهم کنیم . • 3 ـ تقویت وبیدار نگه داشتند « نفس لوامه » با پرسش هایی از کودک مانند « به نظر تو این کار کرده ای خوب است ؟ » ویا « اگر کسی با خودت این گونه رفتار کند می پذیری ؟ » • 4 ـ رفع موانع بروز فطرت • 5 ـ بصیرت وآگاهی دادن تا چگونه در جامعه با افراد مؤمن وکافر به سلامت زندگی کند .

42. روش های تربیتی در قرآن وسنت معصومین (ع) • 1ـ روش الگویی 2 ـ روش محبت 3ـ روش تذکر • 4ـ روش عبرت 5ـ روش موعظ 6ـ روش توبه • 7ـروش ابتلا وامتحان 8 ـ روش مراقبه ومحاسبه • 9 ـ تشویق وتنبیه

43. روش موعظه • وَ إِذْ قَالَ لُقْمَانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ يَعِظُهُ يَابُنىَ‏َّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ • هنگامى را كه لقمان به فرزندش- در حالى كه او را موعظه مى‏كرد- گفت: «پسرم! چيزى را همتاى خدا قرار مده كه شرك، ظلم بزرگى است.» (لقمان،13) • ادْعُ إِلىَ‏ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالحِْكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الحَْسَنَةِ با حكمت و اندرز نيكو، به راه پروردگارت دعوت نما! (نحل ،125)

44. ویژگی های موعظه حسنه 1ـ موعظه باید در خلوت وبا متانت انجام گیرد تا سبب اعتماد شود . در مقابل دیگران شخصیت کودک را تحقیر می کند ونتیجۀ تربیتی مطلوب در پی نخواهد داشت 2ـ موعظه باید در زمان مناسب صورت گیرد ونصیحت کننده ، نباید زود تر از زمان مقتضی وشتاب زده یا دیرتر از آن اقدام کند. 3ـ موعظه باید با حکمت ودلیل باشد وکسی که نصیحت می کند دلایل کافی در موجه یا غیر موجه بودن امری را داشته باشد واز آغاز وپایان کار با خبر باشد . در غیر این صورت موعظه تنها جنبۀ صوری پیدا می کند .

45. 5ـ موعظه باید با سن کودک ونوجوان تناسب داشته باشد . این کودک در چه سنی است پسر است یا دختر ، واین که فکر وادراک او در چه حد است باید مورد نظر قرار بگیرد . باید توجه داشت که چون کودکان بخصوص در سنین پایین از تجربۀ کمتری برخوردار هستند واز کم وکیف مسایل چندان آگاهی ندارد ، از مواعظ ونصیحت کمتر بهره می برد 6ـ موعظه باید با خضوع وخشوع انجام گیرد زیرا فروتنی نصیحت کننده باعث جذب مخاطب ومیل ورغبت وایجاد عزت در او می شود (صص328ـ327).

46. واعظ باید عامل باشند أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع ) : قَالَ إِنَّ الْعَالِمَ إِذَا لَمْ يَعْمَلْ بِعِلْمِهِ زَلَّتْ مَوْعِظَتُهُ عَنِ الْقُلُوبِ كَمَا يَزِلُّ الْمَطَرُ عَنِ الصَّفَا امام صادق (ع) فرمودند : چنانچه عالم به علم خود عمل نکند،موعظه اش از قلوب زایل می شود ، چنانکه باران از جای صاف می لغزد قالَ علی (ع) : إنَّ الوَعظَ الّذی لا یَمُجُّهُ سَمعٌ وَ لا یَعدِلُهُ نَفعٌ ،ما سَکَت َ عَنهُ لِسانُ القَول ِوَ نَطَقَ بِهِ لِسانُ الفِعل ِ «پندی که هیچ گوشی آنرا بیرون نمی افکند وهیچ نفعی با آن برابری نمی کند،پندی است که زبان گفتار از آن خاموش ،وزبان کردار به وسیله آنگویا باشد(آمدی،ترجمه انصاری ،ص266).

47. روش عادت پذیری تعریف عادت :استعداد اکتسابی صدور حرکات واعمال ، یا تحمل تأثیرات معیّنی را عادت می نامند .این تعریف دارای دو مفهوم است الف ـ عادت غریزی وفطری نیست ،بلکه هر کسی برای لزوم سازش با محیط زندگی وتعقیب اغراض واهداف خود، آن را ایجادمی کند. ب ـ عادت بر دو گونه است : مثبت ومنفی . در صورتی مثبت گفته می شود که مقصود ، استعداد صدور تحرکی باشد که در آغاز امر ، دشوار بوده وبه تدریج آسان می گردد ؛ مانندعادت خواندن ،نوشتن واستقامت در برابر کارهای بسیار دشوار ؛ وهنگامی منفی خوانده می شود که توانایی تحمل مؤثرات خارجی یا باقی ماندن در حالت گذشته را برساند؛ مانند عادت کردن وزندگی در مناطق بسیار گرم یا بسیار سرد(صانعی ،(1387) ،ص205).

48. فواید عادت 1ـ سهولت کار:عادت سبب می شود که کار به آسانی ومهارت انجام یابد . 2ـ صرفه جویی در وقت واندیشه :همین که در کاری عادت حاصل شود،آن کار بدون هیچ گونه تزاحم وتعارضی انجام می یابد وبسیار کم تر از هنگامی که عادت تحقق نیافته،وقت صرف می شود وبررسی وتأمل نیز نیازی ندارد. 3ـ کمک به رشد عقلی وفکری : هرگاه عادت های پسندیده ای در شخص به وجود آید واو به شنیدن ودیدن دقیق عادت کند ، عقل واندیشه اش از رشد بیش تری برخوردار می گردد. 4ـ تربیت اخلاقی :ایجاد عادت های پسندیده،بهترین روش برای تهذیب نفس وکسب اخلاق نیکو است

49. علی(ع):عَوِّد نَفسَكَ فِعلَ المَكارِمِ َو تَحَمُّلُ أَعباءِ المَغارِمُ تَشَرَفَ نَفسَكَوَتُعمُّرُ آخِرَتَكَوَ يَكثُرُحامِدوكَ «نفس خودت را به انجام کارهای نیک وتحمل بار غرامت های مردم عادت بده تا نفس تو شریف وآخرتت آباد شود وستایش کننده تو بسیار گردد (غررالحكم ، ص 231)

50. ـ تشویق وتنبیه وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابي‏ لَشَديدٌ و هنگامى را كه پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شكرگزارى كنيد، (بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى كنيد، مجازاتم شديد است!» (ابراهیم،7) * نَبئّ‏ِْ عِبَادِى أَنىّ‏ِ أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ،وَ أَنَّ عَذَابىِ هُوَ الْعَذَابُ الْأَلِيمُ بندگانم را آگاه كن كه من بخشنده مهربانم! ،و عذاب و كيفرمن،همان عذاب دردناك است! (حجر،50ـ49)