فن آوریهای پزشکی، مباحث فقهی وقانونی

3. فن آوریهای پزشکی، مباحث فقهی وقانونی دکتر سیدحسین فتاحی معصوم استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد

4. تعریف اخلاق پزشکی • آشنایی ، رعایت و انجام اعمالی که از نظر مبانی اسلامی ، قوانین جاری و عرف جامعه پزشکی پسندیده تلقی گردد«اخلاق پزشکی» نامیده می شود. دکتر سیدحسین فتاحی معصوم استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد

5. موضوعات مطرح در اخلاق پزشكي نوين اخلاق درپژوهشهاي پزشكي فلسفه اخلاق پزشكي ارتباطات حرفه‌اي در طب خاتمه حيات انساني زيست‌فناوري‌ و‌اخلاق‌پزشكي اخلاق پزشكي نوين جايگاه جسم انساني شيوه‌هاي جديد القاء بارداري انسان قبل از تولد انسان نابالغ (جسمي‌يافكري) اولويت‏بندي منابع مالي‌در نظام بهداشتي درماني از ديدگاه اخلاق پزشكي قصورو تقصيرو مسئله ضمان در پزشكي پيوند اعضاء و بافت‌ها

6. سرفصلها

7. اخلاق پزشکی و قانون • رابطه قانون و اخلاق پزشکی • مراجع رسیدگی به شکایات (نظام پزشکی، پزشکی قانونی ، دادگستری و ...) • تعریف قوانین ، مقررات ، عرف و .... • حقوق بیماران در قانون • حقوق پزشک در قانون و در رابطه با بیمار • پزشک و قوانین زمان جنگ و بحران • قوانین و مقررات مربوط به حرفه پزشکی

8. خطاهای پزشکی و گواهی های پزشکی • انواع خطاها، قصور ، تقصیر و ... • خطاهای انتظامی ، حقوقی ، کیفری و .... • ضمان پزشک • گواهی های پزشکی (انواع گواهی ها ، متن گواهی ها ، شیوه تنظیم گواهی ها ، حفظ اسرار بیمار در گواهی ها) • مسئولیت پزشک در صدور گواهی ها

9. قصور پزشكي ودفاعیات پزشک در دادسرای انتظامی

10. اخلاق پزشکی و نقطه نظرات فقهی (احکام فقهی) • مسائل مربوط به طب زنان و احکام فقهی • سقط جنین (ولوج روح) • پیشگیری از بارداری ، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت • عقیم سازی (بستن لوله ها) • تلقیح مصنوعی (آی وی اف) • موضوع اهدای جنین و رحم کرایه ای • بانک نطفه و اسپرم • تغییر جنسیت • پیوند اعضاء • موضوع اهدای عضو از زنده به زنده • اهدای عضو از مرده انسان به زنده • اهدای عضو از حیوان به انسان • موضوع مرگ مغزی و اهدای عضو • موضوع وصیت و مالکیت انسان بر بدن • اهدای عضو به غیر مسلمان

11. تشریح جسد • برای مقاصد آموزشی • برای کشف بیماریهای ناشناخته • برای کشف جرم • برای تعیین وراثت • برای تعیین سلاح دشمن و مسائل امنیتی -4اتا نازی ومرگ از روی ترحم 5-بلوغ از نظر پزشکی و شرعی در دختران • بلوغ پسران و مسائل اخلاقی مرتبط با آن

12. دیه و خسارات پزشکی • ماهیت دیه و پرداخت خون بهاء و نقص عضوها • بیمه ها و نقش آن در پرداخت خسارات • موضوع اذن ، اجازه و برائت در دیه • رضایت نامه های پزشکی • سایر مسائل مرتبط با دیه • ازدواج در بیماریهای مختلف و مسائل اخلاق پزشکی • نقش پزشک در زمینه اسرار بیماران و ازدواج • بیماریهای مقاربتی ، ایدز و اخلاق پزشکی • ازدواجهای فامیلی • دوجنسی ها و موضوع ازدواج • معاینات پزشکی و احکام مربوط به آن (موضوع انطباق پزشکی با موازین فقهی) • مسائل مربوط به دندانپزشکی ، آزمایشگاهها ، رادیولوژیها و ... • شبیه سازی (کلونینگ) و مسائل فقهی آن

13. اخلاق پزشکی و تحولات آینده دنیای پزشکی • اخلاق پزشکی و ژنتیک • اخلاق پزشکی و بیوتکنولوژی • اخلاق پزشکی و رایانه ها • اخلاق پزشکی و اسناد پزشکی (با توجه به ثبت رایانه ای و احتمال برداشت سوء از اسرار بیماران) • جهانی شدن پزشکی و مسائل اخلاقی آن • بیوتروریسم و اخلاق پزشکی

15. مسائل مربوط به طب زنان و احکام فقهی • سقط جنین (ولوج روح) • پیشگیری از بارداری ، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت • عقیم سازی (بستن لوله ها) • تلقیح مصنوعی (آی وی اف) • موضوع اهدای جنین و رحم کرایه ای • بانک نطفه و اسپرم • تغییر جنسیت

16. قانون سقط درمانی دکتر سید حسین فتاحی معصوم فوق تخصص جراحی توراکس استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد

17. ماده ای واحده • سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک و تایید پزشکی قانونی مبتنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا ییماری مادر که با تهدید جانی مادر توام باشد قبل از ولوج روح ( چهار ماه) با رضایت زن مجاز می باشد و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. • متخلفین از اجرای این مفاد این قانون به مجازات های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. • قانون فوق مشتمل ب ماده ی واحده در جلسه ی علنی روز سه شنبه مورخ دهم خرداد ماه یکهزارو سیصدو هشتاد و چهار مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25/3/1384 با تایید شورای نگهبان رسید.

22. ای. وی. اف اهداي جنين به زوجين نابارور دكتر سيد حسين فتاحي معصوم استاد دانشگاه علوم پزشكي مشهد

23. سئوالات مربوط به IVF و اهداي جنين به زوجين نابارور 1.آيا مي توان جنينهاي اضافي را براي زوجهايي كه اساسا قادر به تشكيل جنين نيستند مورد استفاده قرار داد؟ يعني جنين ها به رحم شخص ثالث منتقل شود تا بارورگردد؟ 2.آيا اين انعقاد نطفه حلال وشرعي است؟ 3.زوجهاي نابارور اغلب به پرورشگاه ها مراجعه نموده، طبق ضوابط برگه دريافت نموده تا بچه بزرگ نمايند و در روش بالابجاي بچه پرورشگاهي جنين دريافت نموده و خودشان پرورش مي دهند ولي موانع شرعي و قانوني در اين راستا وجود دارد:

24. الف- آيا بلحاظ شرعي دريافت جنين از غير و رشد آن در رحم شخص ثالث چه اشكالي دارد؟ ب- از نظر وراثت حكم بچه چيست؟ اگر منشأ‌و جنين دريافتي مشخص نباشد مي توان بچه را ملحق به زوج جديد كه جنين دريافت كرده اند، دانست؟ ج- آيا بچه از پدر و مادر جديد ارث مي برد؟ يا از صاحبان اصلي جنين؟ چگونه مي توان ارث را مطالبه كرد؟

25. د- اگر بچه متولد شده دختر باشد، حكم ربيبه را براي شوهر فعلي خواهد داشت؟ هـ- اگر بچه پسر باشد به مادر فعلي محرم مي باشد؟ با توجه به اينكه مدت حدود 9 ماه در رحم مادر ازاو تغذيه كرده و بزرگ شده است ومي توان گفت كه حكم بچه رضاعي را خواهد داشت؟ يا بايد شير از مادر جديد بخورد تا حكم بچه رضاعي پيدا كند؟

26. و- جنين منتقل شده به رحم زن غير از صاحب نطفه پس ازتولد و بزرگ شدن نسبت به ساير اعضاء خانواده فعلي چه جكمي دارد؟ و اگر موضوع ازدواج پيش آيد براي جلوگيري از ازدواج با محارم مي توان بامراجعه به مراكز انتقال جنين سوابق را پيدانموده، پدر و مادر اصلي بچه متولد شده را پيد اكرد؟ اين كار ضرورتي دارد؟ و كلاً مي توان پدر و مادر فعلي را پدر و مادر اصلي تلقي نموده تا از مشكلات اجتماعي، تربيتي و فرهنگي جلوگيري شود. سهم الارث اين بچه از اموال والدين فعلي (نه صاحبان اصلي جنين) چگونه است؟

27. درمان ناباروري

28. درمان ناباروري :‌ براي درمان ناباروري ،‌در موارد قابل درمان ،‌پزشكان با توجه به علت ناباروري و شرايط زوجين ،‌روش درماني مناسب را انتخاب مي كنند . يكي از روشهاي درمان ،‌تلقيح مصنوعي است كه به لحاظ شكل عمل انواع مختلفي دارد .

29. (ART)Assisted Reproductive Technologoies ‹‹ روشهاي مصنوعي كمكي توليد مثل ›› ‌كه به تمام روشهايي اطلاق مي شود كه طي آنها تخمك مستقيماً‌از تخمدان برداشت مي شود .

30. اين روشها عبارتند از :‌ 1.(Invitro fertilization) I.V.F = لقاح در لوله آزمايش ،‌اين روش در حال حاضر شايعترين روش كاربردي مي باشد . 2.(Gamete intra fallopian transfer) G.I.F.T= انتقال مخلوط اسپرم و تخمك به داخل لوله هاي رحمي ،در اين روش بر خلاف IVF ، عمل لقاح در لوله رحم صورت مي گيرد . 3. (ZygotIntrafallopian Transfer) Z.I.F.T= انتقال تخم لقاح يافته به داخل لوله هاي رحمي . 4. (Tubal EimbryoTranster) T.E.T= انتقال رويان در حال تقسيم به لوله هاي رحمي 5.(peritoneal Oocyt Sperm Transfer) P.O.S.T = انتقال تخمك و اسپرم به حفره لگني.

31. همچنين برخي ديگر از تكنيك ها براي تلقيح مصنوعي به كار مي روند از جمله :‌ 1.Intra Cervical insemination)I.C.I= تزريق اسپرم به داخل سرويكس (دهانه رحم )‌ 2. (Intra uterine insemination) I.U.I= تزريق اسپرم به داخل رحم . انتخاب هريك از روشهاي فوق ،‌در تخصص پزشك است كه بر اساس معيارهايي از قبيل علت نازايي ، شانس موفقيت ،‌شرايط زوجين ،‌هزينه و خطرات آن صورت مي گيرد .

32. صرف نظر از روشهاي فوق ،‌تلقيح مصنوعي به طور كلي دو حالت دارد : الف ) متجانس : كه در آن تخمك زن توسط اسپرم شوهرش لقاح مي يابد . ب )‌غير متجانس: كه در آن اسپرم يا تخمك و يا هر دو ،‌از غير زوجين مورد لقاح واقع مي شود.

33. گفتار اول :‌حكم تكليفي تلقيح مصنوعي ‌براي درمان ناباروري يك زوج ، روشهاي مصنوعي مختلفي ممكن است اتخاذ شود كه در همه آنها: • اسپرم ممكن است از شوهر باشد و يا از مرد بيگانه • تخمك ممكن است از همسر او باشد و يا از همسر دومش و يا از زن بيگانه • لقاح ممكن است در خارج رحم صورت گيرد مثل روش IVF و يا در داخل رحم كه مستلزم تزريق اسپرم به داخل رحم است مثل روش ICI • تخم حاصل از لقاح يا جنين نورس ممكن است در داخل رحم همسر رشد و نمو كند و يا در رحم همسر دوم (مثلاً صيغه موقت) و يا در رحم زن بيگانه (مثلاً رحم كرايه اي)

34. انواع لقاح مصنوعي از نظر پزشكي و مسائل فقهي

35. حالتهاي متصوره در جدول مذكور را مي توان بر اساس معيارهاي ‹‹ صاحب اسپرم ›› ،‌‹‹صاحب تخمك›› و ‹‹ روش تلقيح مصنوعي ›› به چهار قسم كلي ذيل تقسيم كرد :‌ الف ) لقاح متجانس به روشي كه مستلزم افراغ ماء است مثلاً ICI ب ) لقاح نامتجانس به روشي كه مستلزم افراغ ماء است مثلاًICI ج ) لقاح متجانس به روشIVF د ) لقاح نامتجانس به روش IVF

36. و هركدام از چهار قسم فوق بر اساس معيار چهارم يعني‹‹ رحمي كه جنين يا تخم حاصل، در آن رشد و نمو مي كند ›› دو حالت خواهند داشت : 1. تخم يا جنين حاصل از تلقيح ، در رحمي رشد ونمو كند كه اين رحم براي صاحب اسپرم حلالاست . 2. تخم يا جنين حاصل از تلقيح ،‌در رحمي رشد نمو كند كه اين رحم براي صاحب اسپرم حرام است .

37. نتيجه با توجه به آنچه درباره چهار قسم تلقيح مصنوعي و نيز درباره كاشتن جنين گفته شد‌ نتيجه مي گيريم كه در يك روش تلقيح مصنوعي براي توليد ولد ، آنچه محل اشكال و اختلاف است سه مورد ذيل است :‌ 1. بسته شدن نطفه از اسپرم و تخمك نامتجانس 2. افراغ ماء ‌مرد در رحم زني كه آميزش با او برايش حلال نيست . 3. كاشتن يا رشد و نمو جنين در رحم زني كه زوجه صاحب اسپرم نيست.

38. و لذا چهار نظريه وجود دارد : • بعضي از فقها هر سه مورد فوق را حرام دانسته اند . • بعضي از ققها تنها مورد اول و دوم را حرام دانسته اند . • بعضي از فقها فقط مورد دوم را حرام دانسته اند. • و تعداد بسيار كمي از فقها هر سه مورد را جايز دانسته اند.

39. تطبيق بين ديدگاه فقه و قانون مدني الف - تطبيق ‌قانون مدني ايران ،‌ماده قانوني خاص تلقيح مصنوعي ندارد و غير از قانون اهداي جنين كه ذيلاً بيان شده است و لذا بحث تطبيقي آن با فقه اماميه منتفي است .

40. ‹‹ قانون اهداي جنين به زوجين نابارور›› اين قانون در جلسه علني روز يكشنبه 1382/4/29در مجلس شوراي اسلامي تصويب و در تاريخ 1382/5/8به تاييد شوراي نگهبان رسيده ودر تاريخ 1382/5/23طي نامه شماره 26709 با امضاء رئيس جمهور محترم حجت الاسلام سيدمحمد خاتمي به وزارت بهداشت ،‌در مان و آموزش پزشكي و وزارت دادگستري ابلاغ شده است :‌

41. ماده (1): به موجب اين قانون كليه مراكز تخصصي درمان ناباروري ذيصلاح مجاز خواهند بود با رعايت ضوابط شرعي و شرايط مندرج در اين قانون نسبت به انتقال جنين هاي حاصله از تلقيح خارج از رحم زوجهاي قانوني و شرعي پس از موافقت كتبي زوجين صاحب جنين به رحم زناني كه پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشكي ،‌ناباروري آنها (هريك به تنهايي يا هردو) به اثبات رسيده ،‌اقدام نمايند.

42. ماده (2): تقاضاي دريافت جنين اهدايي بايد مشتركاً از طرف زن و شوهر تنظيم و تسليم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرايط ذيل مجوز دريافت جنين را صادر مي كند :‌ الف )ِزوجين بنا به گواهي معتبر پزشكي ،‌امكان بچه دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دريافت جنين را داشته باشد. ب ) زوجين داراي صلاحيت اخلاقي باشند. ج ) هيچ يك از زوجين مبتلا به بيماريهاي صعب العلاج نباشند. ه )‌هيچ يك از زوجين معتاد به مواد مخدر نباشند. و ) زوجين بايستي تابعيت جمهوري اسلامي ايران را داشته باشند.

43. ماده (3): وظايف و تكاليف زوجين اهدا گيرنده جنين و طفل متولد شده از لحاظ نگهداري و تربيت و نفقه و احترام ،‌نظير وظايف و تكاليف اولاد و پدر و مادر است. ماده (4):بررسي صلاحيت زوجين متقاضي در محاكم خانواده ،‌خارج از نوبت بوده و بدون رعايت تشريفات آيين دادرسي مدني صورت خواهد گرفت و عدم تاييد صلاحيت زوجين ،‌قابل تجديد نظر مي باشد. ماده (5):آيين نامه اجرايي اين قانون ظرف مدت 3 ماه توسط وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي با همكاري وزارت دادگستري تهيه و به تصويب هيئت وزيران خواهد رسيد.

44. موفق باشيد

45. بررسی مسائل فقهی حقوقی و قانونی پیوند اعضاء

46. جایگاه انسان در اسلام 1- کرامت انسان: • برتری از سایر مخلوقات و بهرهم مندی از همه امکانات هستی • خلیفه و جانشین خدا روی زمین بالاترین کرامت انسان • مسجود فرشتگان • 2- ارزش معنوی و مادی انسان: • من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما الناس جمیعا • هر کس کسی را جز به قصاص قتل، یا (به کیفر) فسادی در زمین بکشد، چنان است که گویی همه بشریت را کشته باشد، و هر کس، کسی را زنده بدارد چنان است که گویی تمام مردم را زنده داشته است. ارزش انسان= تمامی مردم

47. 3- ارزش مرده انسان: حرمه المسلم میتا کحرمته و هو حی سواء • حرمت شخص مسلمان پس از مرگ بدون هیچ تفاوتی مانند حرمت او در حال حیات است (بدن مسلمان پس از مرگ واجب الاحترام است و نباید مورد اهانت قرار گیرد). 4- ارزش سلامت انسان : • در صورت عدم سلامت جسمی و مریض بودن یک سری تکالیف کاهش یافته یا ساقط می شود. روزه واجب نیست، جنگ و جهاد واجب نیست، نماز نشسته خوانده می شود و ....

48. 5- حقوق مادی و معنوی انسان: • حق حیات و زندگی، حق مالکیت بر بدن واموال، حق بهره مندی از نعمتهای الهی، حقوق فردی، حقوق اجتماعی، حق آزادی، حق کار، حق مسکن، بیمه و ....

49. تاریخچه: • در سال 1368 در اولین همایش دیدگاههای اسلام در پزشکی سئوالات زیر مطرح و جهت پاسخگویی به محضر مراجع عظام تقلید ارسال شد.

50. سئوالات مربوط به احکام پیوند اعضاء : ؟