I- ÖN BİLGİLER i- Satranç Tahtası

1. I- ÖN BİLGİLER i- Satranç Tahtası 1- Satranç tahtası beyaz ve siyah, eşit büyüklükte ve bir beyaz bir siyah sıralanmış 64 kareden oluşur. 2- Oyuna başlarken satranç tahtası, her iki oyuncunun da sağına beyaz kare gelecek şekilde konulur. Soldaki şekilde de görüldüğü gibi, beyaz taşlarla oynayacak tarafın sağındaki h1 karesi beyazdır. Siyah taşlarla oynayacak tarafın da sağındaki a8 karesi beyazdır. a8 8 7 6 5 3-Satranç tahtasının sol köşesinden başlayarak 8 dik sıra (a, b, c, d, e, f, g, h) harfleriyle, yatay sıralar da (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) rakamlarıyla işaretlenir. Böylece her kare dik ve yatay işaretleri alarak isimlendirilmiş olur. Örneğin d4 karesi dediğimiz zaman, bu karenin yeri (d) dik sırasında (4)ncü yatay sırada olduğu kolayca anlaşılır. “Dik sıra” yerine kısaca “dikey”, “yatay sıra” yerine kısaca “yatay” adı verilir. 4 d4 3 2 1 h1 a b c d e f g h ii- Satranç Taşları Gerek beyaz’ın gerekse siyahın 8 er’i ve 8 aleti vardır. Diyagramdaki işaretleri ise şöyledir: Şah Ş Vezir V Kale K Fil F At A Er (Piyon)

2. iii- Taşların Dizilişi 8 Satraç tahtası, beyaz köşe karesi oyuncuların sağına gelecek şekilde konur. Aletler ve Erler soldaki şekilde görüldüğü gibi dizilir. Dikkat edilirse beyaz vezirin beyaz (d1) karesinde, siyah vezirin siyah (d8) karesinde olduğu görülmektedir. Doğru diziliş bu şekildedir. Beyaz taşlarla oynayan oyuncuya kısaca “Beyaz”, siyah taşlarla oynayan oyuncuya da “Siyah” adı verilir. İlk hamleyi beyaz oynar. Bir taşın yerinden alınarak uygun bir yere konulması ile yapılan harekete “hamle” adı verilmektedir. Şekilde görülen a, b, c dikeylerine “Vezir Kanadı”, f, g, h dikaylerine ise “Şah Kanadı” adı verilir. 7 6 5 4 3 2 1 a b c d e f g h Tahtanın merkezinde bulunan d4, e4, d5, e5 karelerine “Merkez” denilmektedir. Bu deyimler satrançta sık kullanılır. Sık kullanılan diğer bir deyim “Çapraz”dır. Şekilde a1-h8 veya h1-a8 yönündeki kareler çapraz adıyla anıldığı gibi, d1-h5, c1-a3, a5-d8, h3-c8 gibi yönlerdeki karelere de çapraz denir. iv- Taşların Hareketleri Şah Şah bulunduğu kareden her yöne bir kare ilerleyebilir. Şekilde d3 karesinde bulunan Şah, bulunduğu karenin bitişiğindeki (x) işaretli karelere gidebilir. (a8) karesindeki Şah köşede bulşunduğundan gidebileceği 3 kare vardır. Şah oyundaki en kıymetli taştır. Rakip tarafından alındığı (esir edildiği) oyun biter. Şahını kaybeden oyunu da kaybeder. Şah, bitişiğindeki karede rakip taş varsa alabilir. Kale Yatay ve dikey olarak hareket edebilir. Bu karelerdeki rakip taşları alabilir. Vezir Yatay, dikey ve çapraz olarak her yöne gidebilen, hareket yeteneği en çok olan taştır. Bu yüzden de Şah dışındaki diğer taşlardan daha değerlidir. Kontrol ettiği karelerdeki rakip taşı alabilir. 8 7 6 5 4 3 2 1 a b c d e f g h

3. Fil Gerek beyazın gerekse siyahın ikişer adet fili olup, bunlardan biri beyaz diğeri siyah karededir. Filler oyun boyunca aynı renk karelerde kalırlar. Fil çapraz olarak hareket eder. Fil de kontrol ettiği karelerdeki rakip taşları alabilir. At (L) harfi şeklinde bir hareketle üç kare birden gider ve kendi taşları ile rakip taşların üzerinden atlar. Gidebildiği karede rakip taş varsa alabilir. Atın diğer taşlardan çok farklı olan hareketi oyun içinde güzel pozisyonların oluşmasına hizmet eder 8 7 Er Bulunduğu dikeyde ileriye doğru bir kare gider. Ancak er başlangıç yerinde ise istenirse ilk çıkışta 2 kare hareket edebilir. Er geriye ve yatay gidemez. Bitişik çaprazına gelen rakip taşı alabilir. g7 karesindeki beyaz er g8 karesine çıkarsa bu er Vezir, kale, at veya fil olabilir. Aynı şekilde h2 deki siyah er de h1 karesine çıkarak vezir olabilir. Bu şekilde bir adetten fazla sayıda Vezir çıkılması mümkündür. 6 5 4 3 2 1 a b c d e f g h v- Rok • Şah ve Kale’nin ortak hareketi olup, bir hamle sayılır. Şah bulunduğu kareden Kalalerden birine doğru iki kare hareket ettirilir. Aynı yöndeki kale de Şahın üzerinden atlatılarak Şahın bitişiğindeki kareye konur. • İki türlü Rok vardır: • - Küçük Rok: (0-0) işareti ile belirtilir. Şah e karesinden g karesine, Kale h karesinden f karesinde getirilir. • Büyük Rok: (0-0-0) işareti ile belirtilir. Şah e karesinden c karesine, kale a karesinden d karesine getirilir. • Rok aşağıdaki durumlarda yapılamaz: • - Şah ile daha önce hamle yapılmışsa. • - Kale ile daha önce hamle yapılmışsa. • - Şahın bulunduğu, şahın geçmesi gereken veya şahın gideceği kareler rahip taşın ehdidi altında bulunuyorsa. • - Şah ve rok yapacağı tarafın kalesi arasında taş varsa. vi- Tutulan Taş Oynanır Hamlesini yapacak oyuncu kendi taşlarından birine dokunursa onu oynamak, rakip taşlardan birine dokunursa onu almak zorundadır. Tutulan taşı oynamak veya almak mümkün değilse, oyuncu kurallara uygun başka bir hamle yapmakta serbesttir.

4. vii- Beraberlik Aşağıdaki hallerden birinin meydana gelmesi ile, oyun berabere sonuçlanmış sayılır: 1. Hamle sırası kendisinde olan oyuncu, Şahı tehdit altında olmadığı halde kurallara uygun hiçbir hamle yapamıyorsa (Pat durumu) (Şah, tehdit altında olan bir kareye gidip rakibine teslim olamaz) 2. Her iki oyuncu aralarında anlaşmışlarsa. 3. Oyuncular aynı hamleyi üç defa tekrarlarlarsa. 4. Oyunculardan biri taş almadan ya da er hamlesi yapmadan arka arkaya en az elli hamle oynadığını kanıtlamışsa. 1....., Kg2+, 2. Şh1, Kh2+, 3. Şg1, Kg2+, 4. Şh1, Kh2+, 5. Şg1, Kg2+, Berabere viii- Taş Alma Şah, Vezir, Kale, Fil ve At hareket edebildikleri karelerde bulunan korumasız taşları alır. Eğer aldığımız taş bir er veya alet tarafından korunuyorsa, o zaman koruma görevi yapan rakip taş aletimizi alır ki buna “kırışma” denir. Hamle beyazda. Ac3 (siyah vezir b5 karesinde korumasız.) Vb6 veya Vxb4 Hamle beyazda. Kxd6 Hamle beyazda bxc5 Vxc5 veya dxc5 veya Axc5 Hamle beyazda a4 Vxb4 (Va6, Vb6, Vc4) ix- Kuvvetli Tehdit, Faydasız Tehdit Hamle beyazda. Vxh7+ Mat Hamle Siyahta. Ka1+ Mat (c4’de er çatalı, d7 Vezir açmazda) a3’te at çatalı. 1. Ke2++, Şf4(d5), 2. Vb4(b3)+, ......., 3. Kxe8 Siyahın faydasız tehdidi zarar getirdi. Bir tehdidi yaparken rakibin cevabının neler olabileceğini hesaplamak, tüm olasılıkları ayrıntılarına kadar incelemek gerekir

5. x- Notasyon (Hamlelerin Yazılması) 1. Her taşın hamlesi, o taşın ilk harfi ve o taşın gittiği kare ile gösterilir. Örneğin beyaz vezir e3 karesine gitmişse Ve3, veya aynı Vezir h5 karesine gitmişse Vh5 yazılır. Er ile yapılan hamlede erin ilk harfi yazılmaz, sadece gittiği kare yazılır. Örnek: a4 karesindeki er a5 karesine gitmişse sadece a5 yazılır. 2. Taş alma, taşın ilk harfi ile gittiği karenin adı arasına x işareti konularak belirtilir. B6 karesindeki Siyah Vezir b6 karesindeki atı almışsa Vxd4 yazılır. d3 karesindeki fil f5 karesindeki eri almışsa Fxf5 yazılır. Erin alış yapması halinde erin bulunduğu dikeyin adı ile gittiği kare arasına x konularak belirtilir. a4 karesindeki er, b5 karesindeki eri alırsa axb5 yazılır. 3. Aynı cinsten iki taş (iki kale, veya iki at veya iki fil) aynı kareye gidebiliyorsa: a) f8 ve a8 karelerinde bulunan iki kaleden birisi d8 karesine getiriliyorsa bu hamle Kfd8 veya Kad8 şeklinde yazılır. b) Aynı cinsten iki taş aynı dikeyde ise önce oynanan taşın ilk harfi sonra bulunduğu yatayın numarası sonra gittiği kare yazılır. d4 veya d2 karelerindeki atlardan biri f3 karesinde gitmişse, A4f3 veya A2f3 yazılır. 4. Son yataya ulaşan erin Vezir, Kale, At yahut Fil olması çıkılan karenin yanına taşın ilk harfi yazılarak belirtilir. D7 karesindeki er d8 karesine çıkarsa d8V, d8K, d8A, d8F şeklinde yazılır... xi- Koruma-Yetersiz Koruma 8 7 6 5 4 3 2 1 a b c d e f g h

6. xii- Taşların Değerleri Er 1 puan At 3 puan Fil 3 puandan biraz fazla Kale 5 puan Vezir 9 puan Taş kırışmasına girilirken bu derleri gözönünde tutmamız gerekir. At verip Fil almak, veya kale verip iki at almak gibi ufak avantajlar sağlamak faydalıdır. Ancak unutulmamalıdır ki bu değerler değişkendir. Bir taş bulunduğu yerden hareket edemeyecek duruma gelmişse o taşın değeri çok azalmıştır. Veya bir er eğer rakip şahı tehdit ediyorsa veya mat yapmaya yardım ediyorsa değer çok daha fazladır. Taşların hareket edebilir durumda olması veya konumunun etkili olması değer,ni arttırır. Öte yandan Fil oyun sonunda çok etkili bir aletken, At oyun ortasında güzel kobinezonların oluşmasını sağlayabilir. Bu da oyun ortasında Atın değerini arttırırkeni oyun sonunda Filin değerini arttırır. Sonuçta taş kırışması esnasında tüm bu noktalar göz önünde bulundurulmalıdır. xiii- Mat Bir taş ile rakip Şahı almak tehdidi yapılırsa yani Şah! Denilirse rakip taraf için 3 seçenek vardır: 1. Tehdit eden taşı almak. 2. Tehdit eden taş ile şah arasına bir taş koyarak (perdeleyerek) tehlikeyi önlemek. 3. Tehditten kurtulmak için daha emin bir kareye gitmek. Bu üç olanaktan hiçbiri yoksa mat olur. Perdeleme Şahın hava deliği Tehdit eden taşı almak xiv- Pat Hamle sırası kendisinde olan oyuncu, Şahı tehdit altında olmadığı halde kurallara uygun hiçbir hamle yapamıyorsa (Pat durumu) (Şah, tehdit altında olan bir kareye gidip rakibine teslim olamaz)

7. xv- Taktik Yöntemler - Açmaz Bir taş kendi taşını tehdit altında bırakmadan hareket edemiyorsa o taş açmazdadır. - At Çatalı At çatalı yalnızca şah çekerek atılmaz, diğer taşlara hatta korumasız erlere de atılır. Amaç rakibe kalite kaybettirmektir. - Aletlerin İşbirliği Aletler işbirliği yapabilecek şekilde yerleştirilmişse, kuvvetli hamlelerle rakibi çökertmek mümkündür. 1. b5, cxb5 2. Kxd7, Axd7 3. Kxd7, Fxd7 4. Af6+, Şf8 5. Ad5, Terk Beyazın Atı siyahın Vezirini isterken, aynı zamanda ikinci bir tehdidi var: Beyaz Vezir h8 karesinden Şah! Diyerek mat edebilecek. Siyah Mat olmamak için Vezirini feda etmek zorunda. B5 hamlesinin amacı Ad5 hamlesine bir hazırlık. Çünkü c6 eri yerinde kaldığı akdirde beyzın atı d5 karesine gelemezdi. - Açık Hatlar Satranç tahtasında erlerin bulunmadığı dikey ve çapraz hat “açık hat”tır. Hat üzerinde alnızca bir tarafın erleri bulunuyorsa “Yarı Açık Hat”tır. a) Açık bir dikey ancak ağır aletler (Kale, Vezir) varsa anlam kazanır. Ağır alet yoksa dikeyin konum değerlendirmesi için bir önemi yoktur. Ağır aletlerle bir dikeyi doldururken en kıymetlisi en arkada durmalıdır. b) Bir açık çaprazın fil ile kontrol edilmesi çok etkilidir. Ancak siyah f7 erini f6’ya sürerse açık çapraz “yarı açık çapraz” durumuna gelir. Açık dikey ile açık çapraz arasındaki özellik buradadır. Açık dikeyler er sürmekle kapatılamaz. Ancak kırışma ile kapatılabilir.

8. - Blokaj d6 eri geçer erdir. Geçer eri bloke etmek çok önemlidir. En iyi blokeci taş At’tır. At, erleştiği yerde bloke görevini sürdürürken saldırılara da güçlü bir şekilde katılır. Eğer elimizde At yoksa Fil de etkili bir bloke aletidir. At, Fil gibi hafif alet yerine Kale, Vezir gibi ağır aleti bloke görevi ile bağlamak sakıncalıdır. Çünkü aletler manevra yapabildiği, gidebileceği karelerin arttığı oranda etkililik ve değer kazanır. - At Konumlukları Rakip erler tarafından tehdit edilemeyecek kareler, atlar için ideal at konumluklarıdır.