To δίκαιο της αυτοκρατορίας

1. To δίκαιο της αυτοκρατορίας

2. Leges & Plebiscita • LEGES • Ψηφίζονται από τις δύο λαϊκές συνελεύσεις των Ρωμαίων: • Comitia curiata • Comitia centuriata (κυρίως) • PLEBISCITA • Ψηφίζονται από τα conciliaplebis • Aπό το 287 π.Χ. είναι δεσμευτικά για όλους τους Ρωμαίους (όχι μόνο τους πληβείους, LexHortensia). Forum Romanum Curia

3. Νομοθετική διαδικασία • Την πρωτοβουλία για την θέσπιση νέου νόμου: άρχοντας με αρμοδιότητα σύγκλησης λαϊκής συνέλευσης. • Πρόταση = rogatio • Yποβάλλεται στη Σύγκλητο, όπου συζητείται. • Το σχέδιο νόμου δημοσιοποιείται (promulgatio), για τρεις εβδομάδες. • Οι πολίτες υποβάλλουν υποδείξεις στον προτείναντα. • Τις υιοθετεί, τις αγνοεί ή αποσύρει το νόμο. • Ο νόμος ψηφίζεται από τις λαϊκές συνελεύσεις (legesrogatae, legeslatae). • Tίθεται σε ισχύ αμέσως, εκτός αν προβλέπει άλλως (vacatiolegis). • Δημοσίευση νόμου, στο Forum Romanum.

4. Lex • Praescriptio: προοίμιο • Όνομα του άρχοντα που πρότεινε το νόμο, τόπος, χρόνος ψηφοφορίας. • Rogatio: κυρίως κείμενο • Sanctio: κύρωση. • Lex perfecta: οι κατά παράβαση πράξεις είναι άκυρες • Lex minus quam perfecta: οι κατά παράβαση πράξεις είναι έγκυρες, επιβάλλονται ποινές • Leximperfecta: η παράβαση δεν συνεπάγεται ακυρότητα ή χρηματική ποινή • Ατελείς νόμοι: όταν το περιεχόμενο της πρότασης αποκλίνει από παλαιότερο έθιμο.

5. Έννοια του όρου lex • Oι όροι μίας σύμβασης (Lexcontractus) • Το καταστατικό ιδιωτικού συλλόγου (lexcollegii). • Kανόνας δικαίου, νόμος. • Κικέρων: η lexείναι μία μορφή συμφώνου που συνδέει τους πολίτες μεταξύ τους, εξασφαλίζοντας την εύρυθμη λειτουργία και ισχύ του κράτους. • Παπινιανός: η lexείναι προϊόν ερωταποκρίσεως μεταξύ αρχόντων και ρωμαϊκού λαού. • Capito: η lexεκφράζει τη λαϊκή βούληση πάνω σε μία πρόταση άρχοντα. • Κλασικοί ρωμαίοι νομικοί: voluntaslegis (βούληση του νόμου), όχιvoluntaslegislatoris (βούληση νομοθέτη)

6. Ρωμαϊκή ολιγονομία & mores maiorum. • Ολιγονομία : χαρακτηριστικό του ιδιωτικού ρωμαϊκού δικαίου. • Δεν ρυθμίζονται από νόμους: • Η πατρική εξουσία (patria potestas) • Η κυριότητα (dominium) • Ο ενοχικός δεσμός (obligatio) • Η κληρονομική διαδοχή (successio) • Ρυθμίζονται από τα mores maiorum(πάτρια ήθη), που ανάγονται στους δημιουργούς του ρωμαϊκού κράτους (είδος εθιμικών κανόνων δικαίου).

7. Δωδεκάδελτος (lexduodecimtabularum) • 5oς αιώνας π.Χ. • Ένα από τα παλαιότερα, εκτενέστερα και μακροβιότερα ρωμαϊκά νομοθετήματα. • Θεωρείται η βάση του ρωμαϊκού δικαίου. • Παραμένει σε ισχύ έως τον Ιουστιανιανό.

8. Αιτία • Διαμάχη πατρικίων – πληβείων. • Αυθαιρεσία αρχόντων λόγω της έλλειψης έγγραφων νόμων. • Η γνώση του δικαίου αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο των ποντιφήκων. • 455 π.Χ. πρόταση Δημάρχου (tribunusplebis) προς τη Σύγκλητο. • Ανατίθεται σε τριμελή επιτροπή η μελέτη άλλων εννόμων τάξεων, Αθήνα (Σόλωνα) & Μεγάλης Ελλάδας. • Άλλως, καταγραφή κανόνων εθιμικού και άγραφου δικαίου, εποχής βασιλείας, όταν οι Ρωμαίοι διαβιούσαν sine legecerta sine iurecerto.

9. Decemvirilegibusscribendis • 451 π.Χ.: τα comitia centuriataορίζουν δεκαμελή επιτροπή πατρικίων, στους οποίους ανατίθεται η σύνταξη του κώδικα. • Decemviri = ασκούν και όλες τις λοιπές εξουσίες. • Παύουν όλες οι άλλες αρχές της Ρώμης. • Συντάσσουν δέκα πίνακες (Δέλτοι) με τις διατάξεις. • Υπάρχουν ελλείψεις, ορίζεται νέα δεκαμελής επιτροπή, από πατρικίους και πληβείους, που συντάσσει δύο ακόμα Δέλτους. • 10 + 2 = ΔΩΔΕΚΑΔΕΛΤΟΣ • Δημοσιεύεται το 449/8 π.Χ. στο Forum Romanum.

10. Διατάξεις • Ο Δωδεκάδελτος δεν έχει σωθεί ακέραιος. Γνωρίζουμε αρκετές διατάξεις από μεταγενέστερους συγγραφείς. • Εισάγει την αρχή: ο νεώτερος νόμος καταργεί αυτοδικαίως τον παλαιότερο. • Δικονομικές διατάξεις: προϋποθέσεις δίκης, κλήτευση, ομολογία, έκδοση απόφασης, εκτέλεση απόφασης. • Οικογενειακό: προϋποθέσεις γάμου, διαζυγίου, γνησιότητα τέκνων, επιτροπεία, επιμέλεια, χειραφεσία (δεν ρυθμίζεται η patria potestas). • Κληρονομικό: διαθήκη ως ιδιωτική δικαιοπραξία. • Εμπράγματο: κυριότητα ακινήτων, μεταβίβασή της, παραγραφή. • Ενοχικό: προσωπική εγγύηση για δάνειο, ενοχική δέσμευση (sponsio). • Αδικήματα ιδιωτικά: κατά προσώπου, περιουσίας, και ποινές. • Αδικήματα δημόσια: ανθρωποκτονία, εμπρησμός, ψευδομαρτυρία, μαγεία, απαγόρευση ταφής νεκρού μέσα σε πόλη, απαγόρευση νυχτερινών συναθροίσεων.

11. 2 τελευταίες Δέλτοι • Προϊόν διαπραγματεύσεων μεταξύ πατρικίων και πληβείων. • Αναγνωρίζεται στους πληβείους το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. • Απαγορεύεται η εκτέλεση χωρίς δικαστική απόφαση. • Δικαίωμα προσφυγής στην κρίση του λαού προσώπων που καταδικάσθηκαν σε θάνατο ή βαριές σωματικές ποινές (provocatio ad populum). • O πάτρωνας (patronus) που δεν συνδράμει τον πελάτη του (cliens), απειλείται με αρές (κατάρες).

12. Σημασία • Αποδέσμευση του δικαίου από τη θρησκεία και εκλαϊκευση του δικαίου. • Δημιουργία ενός corpusδιατάξεων που ρυθμίζουν πολλά ζητήματα. • Έγγραφη κατοχύρωση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τον πολιτών. Ο Ναός του Κρόνου (Saturn ), (498 π.Χ.), από τους παλαιότερους του Forum Fomanum. Δίπλα σε αυτόν υπάρχουν τα ερείπια της rostra, του βήματος των ρητόρων, επί του οποίου είχε αναρτηθεί ο Δωδεκάδελτος.

13. LexAquilia (Aκουίλιος νόμος) • 3ος – 2ος αι. π.Χ. • 3 κεφάλαια • Αποτελεί τον πυρήνα του δικαίου των αδικοπραξιών.