FİİLLERDE KİP

1. FİİLLERDE KİP Fiillerde Kip : Fiillerin bir hareketi, durumu,oluşu ortaya koyuşu farklı şekillerde olur. Bazen bunlar bir başkasına haber verme şeklinde aktarılır bazen bir koşula bağlanır,bazen istenen bir durum aktarılır. Buna “fiilin kipi denir. Türkçede kipler iki grupta incelenir.Bunlar:

2. 1. Haber (Bildirme) Kipleri Fiilin çekiminde kesin bir zaman ifadesi varsa, fiil haber kipindedir.Örnek:yapacak, gelmiş, alıyor... Haber kipinin beş çekimi vardır. Bunlar: A) Geniş Zaman Ekleri: Fiilin her zaman yapıldığını veya yapılmakta olduğunu veya yapılacağını belirten zaman ekleridir.Türkçede geniş zaman kipi –r, -ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er ekleriyle kurulur.

3. Geniş Zaman Ekleri 1. Tekil şahıs: çalış-ır-ım 2. Tekil şahıs: çalış-ır-sın 3. Tekil şahıs: çalış-ır 1. Çoğul şahıs: çalış-ır-ız 2. Çoğul şahıs: çalış-ır-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-ır-lar

4. ŞİMDİKİ ZAMAN B) Şimdiki Zaman Eki: Fiilin belirttiği kavramın, içinde bulunan zamanda başladığını, ve devam etmekte olduğunu bildiren zaman ekleridir. Şimdiki zaman eki “-yor” dur.

5. ŞİMDİKİ ZAMAN 1. Tekil şahıs: çalış-ı-yor-um 2. Tekil şahıs: çalış- ı-yor-sun 3. Tekil şahıs: çalış- ı-yor 1. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-uz 2. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-sunuz 3. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-lar Not: Fiile şimdiki zaman anlamı veren bir diğer ek de “-mekte, -makta” ekidir. Örnek: koş-makta-yım, koş-makta

6. GELECEK ZAMAN Fiilin, söylendiği andan sonra yapılacağını ifade eder. Türkçede gelecek zaman eki “-acak,-ecek”tir.

7. GELECEK ZAMAN 1. Tekil şahıs: çalış-acak-ım 2. Tekil şahıs: çalış-acak-sın 3. Tekil şahıs: çalış-acak 1. Çoğul şahıs: çalış-acak-ız 2. Çoğul şahıs: çalış-acak-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-acak-lar • Uyarı: gelecek zamanın 1.tekil ve 1. Çoğul şahıs çekimlerinde “acak,-ecek” eklerindeki “k” sesi yumuşayarak “ğ” sesine dönüşür. Örnek: gel-eceğ-im, yap-acağ-ız

8. GÖRÜLEN GEÇMİŞ (Dİ’Lİ GEÇMİŞ)ZAMAN Fiilin belirttiği kavramın, içinde bulunan zamandan önce olup bittiğini kesinlikle bildiren zaman ekidir. Türkçede görülen geçmiş zaman eki “-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü”dür.

9. GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMAN 1. Tekil şahıs: çalış-tı-ım 2. Tekil şahıs: çalış-tı-n 3. Tekil şahıs: çalış-tı 1. Çoğul şahıs: çalış-tı-k 2. Çoğul şahıs: çalış-tı-nız 3. Çoğul şahıs: çalış-tı-lar

10. ÖĞRENİLEN (MİŞ’Lİ) GEÇMİŞ ZAMAN Fiilin belirttiği kavramın, içinde bulunan zamandan önce olup bittiğini başkasından duyarak bildiren zaman ekidir. Türkçede öğrenilen geçmiş zaman eki “-mış,-miş,-muş,-müş”tür.

11. ÖĞRENİLEN GEÇMİŞ ZAMAN 1. Tekil şahıs: çalış-mış-ım 2. Tekil şahıs: çalış-mış-sın 3. Tekil şahıs: çalış-mış 1. Çoğul şahıs: çalış-mış-ız 2. Çoğul şahıs: çalış-mış-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-mış-lar

12. 2) DİLEK KİPLERİ Bu kiplerde zaman anlamı yoktur. Bu kipler fiile emir, istek, şart ve gereklilik anlatan kiplerdir. Dilek kipleri emir, istek, şart, ve gereklilik kipleri olmak üzere dörde ayrılır.

13. A) EMİR KİPİ Fiilin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildiren çekimdir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur. 1. Tekil şahıs: ------------- 2. Tekil şahıs: çalış 3. Tekil şahıs: çalış-sın 1. Çoğul şahıs: ------------- 2. Çoğul şahıs: çalış-ın (çalış-ınız) 3. Çoğul şahıs: çalış-sın-lar

14. B) İSTEK KİPİ İstek bildiren kiplerdir. İstek eki “-a,-e”dir. 1. Tekil şahıs: çalış-a-yım 2. Tekil şahıs: çalış-a-sınız 3. Tekil şahıs: çalış-a 1. Çoğul şahıs: çalış-a-lım 2. Çoğul şahıs: çalış-a-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-a-lar

15. C) ŞART KİPİ Fiillere şart anlamı katan kiptir. Şart eki “-sa, -se”dir. 1. Tekil şahıs: çalış-sa-m 2. Tekil şahıs: çalış-sa-n 3. Tekil şahıs: çalış-sa 1. Çoğul şahıs: çalış-sa-k 2. Çoğul şahıs: çalış-sa-nız 3. Çoğul şahıs: çalış-sa-lar

16. D) GEREKLİLİK KİPİ Fiilin yapılması gerektiğini anlatan kiptir. Gereklilik eki “-malı,-meli”dir. 1. Tekil şahıs: çalış-malı-y-ım 2. Tekil şahıs: çalış-malı-sın 3. Tekil şahıs: çalış-malı 1. Çoğul şahıs: çalış-malı-y-ız 2. Çoğul şahıs: çalış-malı-sınız 3. Çoğul şahıs: çalış-malı-lar

17. Hazırlayan: ABDULCELİL KAHVECİ Türk Dili Ve Edebiyatı Öğretmeni