AİLE EĞİTİMİ

1. AİLE EĞİTİMİ

2. Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin İhtiyaçları Engelli çocuğa sahip her ailenin özellikleri birbirinden farklıdır. Aile eğitim programları hazırlanırken engelli çocuğa sahip ailelerin ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlanmalı ve ailelerin içinde bulunduğu şartlar ve ihtiyaçları dikkate alınmalıdır.

3. Erken çocukluk eğitim programlarına katılan anne babaların ihtiyaçlarını belirlemeye yönelik araştırmalar yapılmıştır. Hem annelerin hem de babaların bir beceri öğretme, çocuk için uygun kurum bulma, diğer anne babaların yaşadıkları hakkında yazı okuma alanlarında ortak ihtiyaçları olduğu belirlenmiştir. Ayrıca annelerin çocuğun engeli hakkında bilgi, diğer ailelerle tanışma, konuşma, kendileri için zaman ayırma ve maddi yardım konularında ihtiyaçları olduğu gözlenmiştir.

4. Yapılan çalışmalarda engelli çocuğu olan anne babaların bilgiye, desteğe ve çevrelerindeki kişilere çocuklarının engeline ilişkin açıklama yapma ihtiyaçlarının olduğu belirlenmiştir. Ailenin engelli çocuklarla nasıl iletişim kurulacağı, hangi hizmetlerden yararlanabilecekleri ve çocukları hakkında bilmeleri gerekenler konusunda bilgiye ve desteğe ihtiyaçları vardır.

5. Engelli çocuğa sahip ailelerin verilen sosyal hizmetler ve yasal hakları hakkında da bilgi sahibi olmaları önemlidir. 573 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde ailelerin eğitimi ve yasal hakları ile ilgili hükümler yer almaktadır.

6. Özel eğitim genel eğitimle karşılaştırıldığında verilen hizmetlerin bireye uyarlanması nedeniyle oldukça pahalı bir eğitimdir. Bu nedenle engelli çocuğa sahip ailelerin normal çocuklara sahip ailelerden daha çok ekonomik desteğe ihtiyaçları vardır. Engelli çocuk sahibi olan ailelerde en çok rastlanan sorunlar, bu çocukların sürekli bakıma ihtiyaç duymaları ve özel eğitim kurumlarının yetersizliği nedeni ile bu çocukların eğitimleri aileye ekonomik ve sosyal yönden büyük bir yük getirmesidir.

7. Yapılan araştırmalarda, bilgi edinme ihtiyacı ailelerin çoğunluğu tarafından temel ihtiyaç olarak belirtilmiştir. Ailelerin temel ihtiyaçlarını gidermek amacıyla aile eğitim programları düzenlenmelidir.

8. Aile Eğitiminin Önemi, Gereği ve Nedenleri Anne babaların çocuklarının eğitimi ve gelişmesindeki payları büyüktür. Anne babaların engelli çocuklarının eğitiminde etkin duruma gelmelerini sağlayan aile eğitimi programları tüm çocukların gelişimleri için çok önemlidir. Çünkü çocuğun gelişmesinde ve istenilen davranışların, alışkanlıkların yerleştirilmesinde en etkili çevre aile çevresidir. Aileyi çocuğun gelişimi için uygun bir etken haline getirmek ise aile eğitimi almasıyla mümkün olmaktadır. Aile eğitimi çocukların okuldan öğrendiklerinin kalıcı olmasını da sağlamaktadır.

9. Ülkemizde yapılan bir çok araştırmada engelli çocukların uygun davranışları öğrenmeleri, uygun olmayan davranışları azaltmaları ve çeşitli becerileri öğrenmelerinde aile eğitim programlarının etkili olduğu sonucuna varılmıştır.

10. Engelli çocuğa sahip ailelerin büyük çoğunluğu fakir ve eğitim seviyesi düşüktür. Ayrıca engelli çocuğa ailelerde sağlıksız tutum ve davranışlar gözlenmektedir. Ailenin çocuğu içtenlikle kabul etmesi, yanlış bilgi ve tutumlardan kurtulmaları, rahatlamaları, çocuğa olumlu davranışların öğretilmesi için aile eğitim programları uygulanmalı ve aileler de bu programlara katılmalıdır.

11. Erken Eğitim Programları ve Aile Eğitimi Engelli çocukların aile eğitimine, ailenin engelli çocuğa sahip olduğu saptandıktan itibaren başlanmalıdır. Eğitime ne kadar erken başlanırsa sağlıklı tutum ve davranışların geliştirilmesi daha erken sağlanır ve olumsuzlukların gelişmesi önlenir.

12. Erken eğitim programları ile aile, engelli çocuğa sahip olmanın yarattığı depresyon dönemindeyken desteklenir. Erken eğitim programları 6 yaş altındaki engelli ya da engelli olma riski olan bebekler ve ailelerine sağlanan, farklı şekillerde uygulanabilen destek programlarıdır. Erken eğitim programlarında anne babalar çeşitli beceriler öğretilerek çocuklarının gelişimlerinin desteklenmeleri amaçlanmış, daha sonra anne-baba-çocuk etkileşimini geliştirmeye yönelik çalışmalar geliştirilmiştir.

13. Erken eğitim programları anne babaların çocuk eğitiminde bilgi kazanmalarını sağlar. Bu programa katılan çocukların sosyal, zihinsel, dil becerilerinde artma olduğu, boy ve kilolarında bile artış olduğu araştırmaların sonucunda belirlenmiştir.

14. Aile Eğitim Programlarında Ele Alınan Konular Aile eğitim programlarında genellikle engelli çocuğun öz bakımının sağlanması ve çocuğa ev içi becerilerin öğretilmesine yönelik konular işlenmektedir.

15. Aile eğitim programlarında ele alınacak programlar aşağıdaki konulardan oluşmaktadır: • Engelin nedenleri (doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası) • Çocukların sağlıklı gelişmesi için karşılanması gerekli olan temel ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların nerede ve nasıl karşılanacağı • Engelli çocuğun kendi kendine yeterli olması için evde yapılacak çalışmalar • Ailenin ve çocuğun bugün ve gelecekte karşılaşacağı sorunlar ve bu sorunların çözümünde yardım göreceği kuruluşlar

16. Engellilerin engel tür ve derecelerine göre karşılaştığı özel sorunların nasıl çözümleneceği • Engelli çocukları ile nasıl ilişki kuracakları, nasıl sürdürecekleri ve engelini nasıl kabul edecekleri • Engelli çocuklarla ilgili konularda aile üyelerinin nasıl tavır geliştirecekleri ve çocukla ilişkilerini nasıl düzenleyecekleri • Çocuklarının yakın akraba, komşu çocukları ve arkadaşlarıyla nasıl ilişki kurup devam ettirecekleri konusunda aile eğitim programları düzenlenmektedir. • Ailelerin yasal hakları

17. Yukarıdaki konularda okullarda özel eğitim öğretmenleri, rehber öğretmenler ve özel eğitim okullarının idarecileri tarafından ailelere eğitim verilebilmektedir.

18. Aile Eğitiminin Gerçekleştirilmesinde Kullanılan Yöntemler Aile eğitiminin uygulanmasında çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Aile eğitim programları programa katılan aile sayısına göre, grup ve bireysel eğitim, yayın yoluyla eğitim yöntemleriyle uygulanabilir. Aile eğitim programları uygulandığı ortama göre eve, kuruma dayalı olarak haftada bir kez verilen dersler ve uygulamalar şeklinde de uygulanabilmektedir.

19. Sorunlarını başkasının yanında açmada zorlukları olan ailelere teke tek bireysel eğitim uygulanır. Grupla eğitim ise aynı engeli olan çocukların anne babalarının bir araya gelerek oluşturdukları eğitim gruplarıdır. Aileler böylelikle ortak sorunlarına ortak çözümler bulmaya çalışacaklardır.

20. Evde yapılan eğitim programında ilgili uzman tarafından belli bir programa göre ev ziyaretleri yapılarak hem anne baba hem de çocukla çalışılır. Bu yöntem gün boyunca çocuklarıyla ilgilenmek durumunda olan çocukların anne babalarıyla ve okula giden çocukların anne babalarına eğitim vermek amacıyla kullanılır. Öz bakım beceri eğitiminin çocuğun içinde yaşadığı ev ortamında verilmesi gerektiği çeşitli araştırmalar sonucunda belirtilmiştir.

21. Engelli çocuğa sahip anne babalar okul idaresinin izniyle çocuğunun olduğu sınıfta yardımcı olarak çocuğunu gözlemleme fırsatını kullanabilirler. Anne babalar sınıfta gözledikleri çeşitli öğretim yöntemlerini ev çalışmalarında çocukları için kullanabilirler.

22. Yayın yoluyla eğitim yönteminde uzmanlar tarafından hazırlanan kitapçıklarda aileler temel bilgileri bulabilirler. Millî Eğitim Bakanlığı, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve UNICEF’in engelli çocuklarla ilgili yayınları ailelere rehberlik yapmak açısından büyük yarar sağlamaktadır.

23. Aileler Neler Yapabilir? • Engelli çocuğa sahip aileler çocuklarını tanımak için gayret sarf etmeli, engelini tanımalı ve bu konuda bilgi alma yollarını zorlayarak yeni gelişmeleri takip etmelidir. • Engelli çocuk doğduğunda yaşanan isyan ve üzüntüyü yenmeleri konusunda ailelerin eğitimden yararlanması psikolojik durumlarında olumlu gelişmeler sağlayacaktır.

24. Engelli çocukların ailelerinin eğitimi engelli çocukların eğitimi kadar önemli ve zorunludur. Ailelerin engelli çocuğa yardımcı olmak için özel eğitim-öğretim yöntemlerini bilmeleri yararlı olacaktır. • Aile eğitim programına devam etmek ailelerin çocuklarının engelini daha kolay kabullenebilmelerini ve gerçekleri öğrenerek yeterli bilgileri kazanmalarını sağlayacaktır.

25. Çocuklarının devam ettiği okul öğretmen ve idarecileriyle işbirliği yaparak evde verilen eğitimin okulda verilen eğitimi desteklemesine yardımcı olacaklardır. • Aileler yaşadıkları yerde özel eğitim okulları, Rehberlik ve Araştırma Merkezleri, üniversiteler, aile danışma merkezleri ve rehabilitasyon merkezlerinden herhangi birisi tarafından uygulanan aile eğitim programlarına katılmak konusunda yönlendirilmelidir.

26. Aileler çocukların eğitimi konusunda yayınlanan kitap ve dergilerdeki yazıları takip edebilir, çocuklarının engeliyle ilgili gelişmeleri öğrenebilirler.

27. Çocuklarının eğitiminde ev ortamını değerlendirmek için özel eğitim öğretmeni, rehber öğretmen, psikolog veya sosyal hizmet uzmanından yardım alabilirler. Ayrıca çocuğu küçük yaşlardan itibaren sosyal çevreye çıkarmak, çocuğun diğer çocuklarla oynamasını teşvik etmek açısından önemlidir. • Ev ortamında pahalı oyuncakların kullanılmasına gerek yoktur. Evdeki mutfak eşyaları ve giysiler evde verilecek eğitim için yeterli olacaktır.

28. Engellilere hizmet veren dernek, vakıf ve kuruluşların düzenledikleri çeşitli etkinliklere (konferans, sempozyum, panel, sohbet, gezi, piknik vb.) katılmak yeni bilgiler ve deneyimler edinmelerini sağlayacaktır.

29. AİLELER NELER YAPABİLİR? Engelli bir çocuğa sahip anne babanın çocuğuna anne babalık etmesi zor ve yoğun bir çalışmayı ve fedakârlığı gerektirir. Yapılan araştırmalar engelli bir çocuğa sahip olmanın anne babaların ruh sağlığını kötü etkilediğini göstermiştir. Anne babanın bir an önce kendilerini toparlayarak çocuklarının engelini kabul etmeleri, anne babalık görevlerini iyi bir şekilde yerine getirmelerine yardımcı olur.

30. Anne babalar engelli çocuklarını kabullenme döneminde bir uzmandan (doktor, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, rehber öğretmen, özel eğitim öğretmeni) yardım aldıklarında engeli daha kolay kabul edebilmektedirler. Aileler kendilerine yapılan açıklamalarla daha kolay rahatlamakta ve bunun sonucunda çocuklarıyla daha kolay olumlu ilişkiler kurabilmektedirler. Engelli çocuğun doğumundan hemen sonra aileler bir uzmandan yardım alarak çocuklarının engeli ve eğitimi hakkında bilgi sahibi olurlar ve neler yapabileceklerine birlikte karar verebilirler. Anne babaların çocuklarının eğitiminde birinci derecede yardımcısı olduklarını bilmeleri, kabullenmeleri açısından çok önemlidir.

31. Engelli çocukların büyüklerine duyduğu bağlılık ve özel istekleri, farklı ihtiyaçların ailenin kaygı ve sorumluluklarının artmasına neden olmaktadır. Anne babalar günlük yaşam etkinliklerini plânlarken engelli çocuğun ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmak zorundadırlar.

32. Araştırma sonuçları engelli çocuğa sahip ailelerin evlilik ilişkilerinin olumsuz etkilendiğini göstermiştir. Aile üyelerinin birbirlerine destek olmaları, aynı tutum ve düşüncede birleşmeleri evlilik birlikteliğini sağlamlaştıracaktır.

33. Anne babaların engelli çocuğu kabullenmelerinden sonra uzmanlarla birlikte çocuğa verilecek eğitim şekline karar vermeleri gerekir. Daha sonra ailenin çocuğu okul eğitimine hazırlaması gelir. Okul eğitimine hazırlanan çocuk uygun bir özel eğitim okuluna yerleştirilerek eğitim alması sağlanmalıdır. Aynı zamanda eğitimin bir parçası olan evde yapılabilecek eğitim çalışmalarını ve etkinliklerini bir uzmanın rehberliğinde uygulamaya başlamaları çok önemlidir.

34. Engelli çocuğa sahip ailelerin engelli çocuğunu kabullenmeleri, engeliyle baş edebilmeleri ve yaşamlarını düzenlemeleri açısından aşağıdaki hususlara dikkat etmelerinin yararlı olacağı düşünülmek-tedir.

35. Engel görülmemekle kaybolmaz, çocuğun engelli doğduğu ve engeliyle yaşayacağı gerçeğini kabul etmemiz şarttır. Toplum içinde engeliyle birlikte yaşama hakkı vardır. Önemli olan bizlerin engelli çocukların olumlu bir kişilikle topluma katılmaları için üzerimize düşen görevleri yapmamızdır.

36. Ailelerin çocuklarının engeliyle baş etmede yaşadıkları sıkıntıları, zorlukları, geçirdikleri zor günleri bir deftere yazarak günlük oluşturmaları rahatlamalarına yardımcı olabilir. Engelli çocuğa sahip aileler çocuklarının eğitiminin çok uzun süreceğini unutmamalı ve beklenti düzeylerini çocuklarının kapasitelerini göz önünde tutarak yeniden belirlemelidirler.

37. Engelli çocuğa sahip aileler kendi yaşadıkları sorunları paylaşmak için bir araya gelmeli, dostluklarını artırmalı, dernek, vakıf kurarak ve kuranlara üye olarak güç birliği oluşturmalıdırlar. Engelli ailelerin sorunlarını paylaşabilecekleri etkinliklere katılmaları ve gönüllü kuruluşlardan (dernek, vakıf) destek almaları ve engelli çocuklarının haklarını korumak için mücadele etmeleri; çocuklarını kabullenme sürecini hızlandıracaktır.

38. Aileler; çocuklarını kabullenmede yaşadıkları zorlukları özel eğitim öğretmenleri, doktor, psikolog, rehber öğretmenler ve sosyal hizmet uzmanlarıyla paylaşmalı ve desteklerini almalıdırlar. Aileler sabır ve mücadeleyi bırakmamalı; tedavi, eğitim yöntemlerindeki yenilikleri takip etmeli ve çeşitli mesleklerden bilgi almalıdırlar.

39. Anne babaların geleceğe umutla bakmaya ve plân yapmaya ihtiyaçları vardır. Hayallerimiz sabit beklentiler biçimini almaz ise üstlendiğimiz rollere daha kolay alışmamıza yardımcı olurlar. Sadece çocuklarının engelini kabul ettiğinde aileler onunla birlikte sevgi ve keyif yaşayabilirler.

40. Aileler ihtiyaç duyduklarında hangi kurum ve kuruluşlardan, hangi kişilerden yardım ve destek isteyebileceklerini bununla birlikte yasal haklarının neler olduğunu bilmelidirler.

41. AİLELERİN EĞİTİM SÜRECİNE KATILIMI • Ailelerin eğitim sürecinde etkili bir biçimde yer almalarının çok temel gerekçeleri vardı:1-   Bunlardan en önemlisi, anne babaların çocuklarıyla en yoğun iletişim içinde olan bireyler olmalarıdır. Eğitim sürecinde ve çocukların gelişiminde anne-babaların gözlemlerinden ve görüşlerinden yararlanmak çocukların gelişimini kolaylaştırıcı bir anlam taşımaktadır.

42. 2-   Toplumumuza genel olarak bakıldığında özellikle annelerin eğitim düzeylerinin alt düzeyde olması onların çocuklarına gerek ev ortamında çeşitli beceriler kazandırmalarına gerekse okuldan beklenen akademik katkılara yeterince cevap vermemelerine yol açmaktadır. Aile katılım programları bu yönden yetişkin eğitim programı olarak da algılanmakta ve toplumda anne babaların özellikle de annelerin gelişimine önemli katkılar sağlamakta dır.

43. 3-  Ailelerin okulu tanıması, kendilerini bir parçası olarak hissetmesi, onların okul ve öğrenciler için kaynaklar araması için de fırsat sağlamaktadır. Ailelerdin katılımında bir diğer gerekçe de çocuklarının akademik performanslarının , okulun akademik standartlarının da yükselmesine katkı sağlayacak olmasıdır.

44. 4- Sınıf ve okul ortamı içerisinde ortak bir kültürün oluşması için ailelerin eğitim sürecine ilişkin bazı etkinlikleri ev ortamına taşımaları ve bunları geliştirmeleri de çok yararlı olacaktır. • 5-  Ailelerin çocukların gelişimi için en iyi ve etkili yolları, yöntemleri bulmak için çaba sarfetmektedirler. Ancak zaman zaman bu ip uçlarını bulmakta zorlanmakta dırlar.

45. 6-  Aile katılımı ile gerçekleştirilen etkinlikten hem aile hem çocuk yarar görmektedir.7-  Çocukların benlik algısı olumlu yönde etkilenmektedir.8-  Ailelerin okula ve eğitime karşı olumlu tutumlar geliştirmelerine yardımcı olmaktadır

46. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile Ailelerin Yasal Hakları, Görev ve Sorumlulukları Temel İlkeler Madde 5 g)Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif olarak katılmaları ve eğitimleri sağlanır.

47. Tanılama ilkeleriMadde 10 - Tanılama ilkeleri şunlardır:f)İş birliği ilkesi; tanılama sürecinde aile, okul ve uzmanlar iş birliği içinde çalışır.g)İsteklilik ilkesi; tanılama sürecinin her aşamasında ailenin ve gerektiğinde bireyin görüşü alınarak katılımı sağlanır.h)Gizlilik ilkesi; tanılama sürecinin her aşamasında birey ile ailenin görüş ve onayları alınmadan hiçbir açıklama yapılmaz. Elde edilen bilgi ve değerlendirme sonuçları eğitim ve yönlendirme amaçlı kullanılır.

48. DÖRDÜNCÜ BÖLÜMYerleştirme ve İzleme Ailenin itiraz hakkıMadde 21 - Özel eğitim gerektiren bireyin; belirleme, tanılama ve yerleştirme sürecinde; aile, öncelikle bilgilendirilir ve yerleştirme sürecinde ailenin yazılı onayı alınır. Buna rağmen aile, yeni bir değerlendirme isteği ile her bir süreçte en fazla bir defa özel eğitim hizmetleri kuruluna, on beş gün içinde doğrudan itiraz edebilir. Özel eğitim hizmetleri kurulu söz konusu başvuruyu uygun gördüğü takdirde yeni bir değerlendirme sürecini başlatır, bir ay içinde aileyi bilgilendirir.

49. Aile eğitimiMadde 22 - Aile eğitimi, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde sürekliliği olan bir hizmettir. Bu hizmetlere ve özel eğitim sürecinin her boyutuna ailelerin aktif katılımı ve katkısını sağlayacak önlemler alınır. Aile eğitim programları hedef kitlenin özelliklerine göre özel eğitim kurumları, kaynaştırma uygulamaları yapılan okullar ve özel eğitime destek veren kurumlarca hazırlanır ve yürütülür. Bu hizmet gerektiğinde evlerde de sürdürülebilir.

50. Bu programlar, ailelerle birlikte saptanacak belli aralıklarla, her yıl yeniden geliştirilerek uygulanır.Özel eğitim ilköğretim okullarına yerleştirme kararı alınan ve okula başlaması gereken aday öğrencilerden; kontenjan yetersizliği nedeniyle çağrısı yapılamayan öğrencilerin aileleri, öğrencinin sırası gelinceye kadar devam edecekleri okulun aile eğitimi programlarından öncelikle yararlandırılırlar.