Çevre Politikalarında Yaşanan Gelişmeler

1. Çevre Politikalarında Yaşanan Gelişmeler Dr. Nuran Talu Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi 23 Mayıs 2010, Lefkoşa

2. Küreselleşme • Serbest piyasa ekonomisinin inkar edilemez önemi • İnsan hakları ve demokrasi/dayanışma hakları-çevre birleştirici bir üst değer • Devletlerin Değişen Rolü • Yerinden yönetimin önemi • Uluslar-üstüve bölgesel entegrasyonların güçlenmesi

3. Küreselleşme ve ÇEVRE Uygarlık x Ekosistem Çatışması Anti-küreselleşme gündemi Küresel Kamu Malı Gen Bilimi x Ekoloji Dünya ısınıyor

4. Olay nasıl başladı... Anlayış Etki Sosyal ve çevresel problemler yerelde alınacak teknolojik önlemler ve altyapının iyileştirilmesiyle çözülebilir Çevre kirliliği Nüfus artışı İç göç ve yoksulluk Çarpık kentleşme İnsan sağlığı vs. Problemlerin ortaya çıkmaya başlaması ve yerelde tanımlanması ~1960 Küreselleşme (iletişim, ulaşım, ticaret vs...)  Yakınlaşan/küçülen dünya, yerel problemlerin ülke içine ve/veya dışına sıçraması nedeniyle ortak bir sorun oluşturmaktadır ve ortak akıl birliğiyle çözülebilir.  Teknolojik çözümlerin maliyeti bazen beklenenden de yüksektir. Şu anki teknoloji, herşeye çözüm olamaz Olumsuz Çevre kirliliği Nüfus artışı İklim değişikliği Asit yağmurları Küresel ticaret Kirletici teknolojilerin transferi Göç ve yoksulluk Çarpık kentleşme İnsan sağlığı vs. Olumlu İletişim imkanlarının artması Ulaşım kolaylığı Etkin ticaret olanakları İstihdam olanakları Sağlık şartlarında iyileşme Doğal afetlere dayanıklılık vs. Problemlerin küresel niteliğinin anlaşılması ve küresel/bölgesel ölçekte tanımlanması ~1980 İnsanın yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve bunun sürekli olması için yaşamı destekleyici doğal yapıların bütünlüğü ve taşıma kapasitesi gözönüne alınmalı Ekosistem hizmetleri kavramının bugünkü ve gelecekteki insan yaşamı açısından vazgeçilmez öneminin anlaşılması 1990 -

5. Evrensel Boyut • Almanya 1960’lar yurttaş inisiyatifi (sonradan “yeşiller” oluyorlar- nükleer karşıtlık, savaşa karşıtlık, kurulu düzene karşıtlık) • Roma Klubü MIT “0” Büyüme Raporu 1972 • OECD 1972 • Birleşmiş Milletler • Stockholm 1972 (Küresel düzeyde siyasi iradeyi çevre adına yüzeye çıkaran ilk BM Konferansı) • Ortak Geleceğimiz Raporu 1987 (güvenlik anlayışı yeniden tanımlanmalı– gezegen güvenliği, ekoloji güvenliği, ilk kez sürdürülebilir kalkınma zikrediliyor) • Rio 1992 • Johannesburg 2002 (yoksulluk, yönetişim) • Önemli uluslararası sözleşmeler süreci (İklim değişikliği) • Avrupa Birliği • Diğer uluslararası kuruluşlar (WB, AGİT, DTÖ)

6. Politikalar oluşuyor.... Onarımcı Önleyici

7. EKONOMİK EKOLOJİK SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA TOPLUMSAL

8. Sürdürülebilir Kalkınmanın Gelişimi • 19. Yüzyıl ormancılar “kereste ürün hedefleri” koyarak doğal kaynaklarının sürdürülebilirliğini öngörüyor • 1960 -1970li yıllar sanayi ile gelen tüketme endişesi (Bu dönem geleneksel iktisat bilimi, sınırlı malların ve çevresel dışsallıkların – kirliliğin maliyetinin vb – fiyatlandırılması konusunda oldukça yetersiz. • 1980 Dünya Koruma Stratejisi Raporu Uluslararası Doğanın Korunması Birliği -IUCN tarafından UNEP için hazırlandı) “doğal kaynakları gelecek nesiller için muhafaza etmek” – Resmi ilk adım • 1987 BM Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu Raporu (WCED) çevre-ekonomi-toplum (Ortak Geleceğimiz) • 1989 Ekonomi ve toplumsal bileşenlerin öne çıkması (1989, Pearce, Markandya&Barbier) • 1992 Rio Süreci • 2001 sürdürülebilir kalkınma toplumsal kalkınma kavramı ile özedeşleşiyor – kamu politikalarının insan hakları içeriğinin güçlendirilmesi (2001, Sen) sürdürülebilir geçimin sağlanması ve yoksulluğun azaltılması, sosyal dışlanma, çevresel ayırımcılığı önlenmesi, şeffaflık vb.) • 2002 Johannesburg Süreci • 21. Yüzyıl: Sürdürülebilir kalkınmanın sektörel entegrasyonu – iklim değişikliği ilişkisi öncelikli.

9. Sürdürülebilir Kalkınmanın Gelişimi • Yeşiller Almanya, 1960 (Yurttaş İnisiyatifi -nükleer karşıtlık, savaşa karşıtlık, kurulu düzene karşıtlık) • 0 Büyüme Raporu” 1972 (Büyümenin Sınırları,Roma Klubü-MIT(Massachusetts Institue of Technology) • OECD,1972 (kirleten öder) • AB (1972 Topluluk Paris Deklarasyonu - Ekonomik kalkınmanın ekolojik sorunları; ortak politika ve eylem programları ihtiyacı - İlk somut adım) ve 1987 Tek Avrupa Senedi (Kirleten Öder) • Birleşmiş Milletler • Stockholm 1972Küresel düzeyde ilk siyasi irade • Ortak Geleceğimiz Raporu 1987Gezegen güvenliği, ekoloji güvenliği • Rio 1992Kalkınma-Çevre • Johannesburg 2002Yoksulluk, yönetişim • Dünya Bankası 1990 (Yatırımlarda çevre değerlendirmesi) • Küresel İklim Rejimi 2012....(Piyasa ve çevre)

10. SK Düşüncesinin Gelişimi SK Düşüncesinin Yerleşmesi Küresel Çabalar Sürdürülebilir kalkınma kavramının küresel ve ulusal boyutlarda gündeme oturması, prensiplerinin benimsenmesi, yaygınlaşması ve kurumsallaşması Yerel Çabalar Olumsuz sosyal (açlık ve yoksulluk gibi) ve çevresel (kirlilik, sağlık problemleri) etkilerin ölçülmesiyle sorunsalının irdelenmeye başlanması Yerel/Bölgesel Çabalar İktisadi kalkınmanın sosyal ve çevresel etkilerinin sorgulanması ve bütünleştirilmesi yolunda çalışmaların başlaması Bütüncül Çözümler Parçacıl / Bütüncül Çözümler Parçacıl Çözümler Sürdürülebilir Kalkınma

11. Sürdürülebilir Kalkınma - Bugün • Doğal kaynakların sürdürülebilirliği zamanla nüfus artışı, ekonomik faaliyet kalıpları, kaynak tüketim düzeyleri gibi farklı değişikliklere uğramıştır. • Sermaye (doğa, üretim, insan sermayesi) stoklarının azaltılması yerine kar paylarının artırılarak gelişmenin gerçekleşmesi • “Sürdürülebilirlik” amacı tüm kalkınma söylemlerinde örtülü olarak vardır • Çevrenin korunması, kalkınma hakları ve toplumsal adalet yelpazesi

12. Temel İlkeler (Evrensel) • Kirleten öder • Kusursuz Sorumluluk • İhtiyatlılık prensibi • Emret-Kontrol Et, Teşvik Et-Özendir (düzenleyici araçlar ve ekonomik araçların uygun bileşimi) • Beşikten-mezara kontrol • Bilgiye erişim • Katılım • Şeffaflık, • Hesap sorabilirlik

13. Ekonomi Politik- Sürdürülebilir Kalkınmanın Algılanması • Büyüme – Kantite, nicelik ifade eder, sadece bir değişkenin miktarındaki artışı gösterir, • Ekonomik Büyüme – Mal ve hizmet üretimindeki artış –ürün türünde ve kalitesinde meydana gelen değişmeleri yansıtır • Kalkınma – Ekonominin kalite ve nitelik değişimlerini ifade eder • Büyüme ve Kalkınma arasındaki fark - Büyüme sadece üretimdeki artışa işaret eder. Oysa Kalkınma, üretim tekniklerindeki, ürün türlerindeki, ürün ilişkilerindeki değişimleri gösterir. • Sürdürülebilir Büyüme - Mal ve hizmet üretimindeki artışın sürekliliği • Sürdürülebilir Kalkınma - Kalkınmaya ilişkin tüm ekonomik, finansal, ticari ve endüstriyel politikaların; kalkınmayı; i) ekonomik, ii) sosyal ve iii) çevresel açılardan sürdürülebilir kılmak amacıyla uyumlaştırıldığı bir süreç.

14. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ (MDGs) • Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması • Evrensel ilköğretimin gerçekleştirilmesi • Kadın-erkek eşitliğinin sağlanması ve kadınların konumunun güçlendirilmesi • Çocuk ölümlerinin azaltılması Anne sağlığının iyileştirilmesi HIV/AIDS, sıtma ve öteki hastalıklarla mücadele edilmesi Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması Kalkınma için küresel bir ortaklık geliştirilmesi

15. Türkiye, Küreselleşme, AB • Küreselleşme sürecinde dünya ekonomileriyle bütünleşmeye çalışıyor • Türkiye’nin DTÖ’ne liberalizasyon için taahhüt ettiği listede çevre hizmetleri ve alt dalları var (GATT Uruguay Roundu,1994) • Bölgesel işbirliği teşkilatlarıyla ekonomik ilişkilerini güçlendiriyor • AB ülkesi olmak istiyorKüreselleşme hareketi içinde olmak isteğinin bir parçası

16. Türkiye için Temel Kabuller • Makro ekonomi politikalarını global ekonomiler ile bütünleştirme (dünyanın gidişatına uyum) • Küresel rekabet ve ortaklığa hazırlanmak • Ekonomik refah, sosyal refah ve yaşam kalitesi

17. Uluslararası Camiada Türkiye’nin yeri/duruşu • Ulusal politikalar büyük ölçüde uluslararası politikalardan/çalışmalardan etkileniyor • Global, global/bölgesel süreçte Türkiye’nin BM Politika Taahhütleri (Küresel zirvelerin kararları; BM Ortak Geleceğimiz Raporundan Johannesburg’a uzanan süreç, Rio Sözleşmeleri, Binyıl Kalkınma Hedefleri) • AB Politikaları ve Müktesebat • Tüzel yükümlülükler (BM Uluslararası sözleşmeleri) • Taraf olmadığımız, uyum sorunu yaşayacağımız tüzel belgeler/sözleşmeler (AB Su Çerçeve Direktifi, Aarhus Sözleşmesi, Sınıraşan ÇED Sözleşmesi gibi) • OECD üyesi bağlamı (OECD Performans İncelemeleri Çevre Performans İncelemesi 2008 1992, 1999 - 3 kez yapıldı) • Bölgesel politikalarda güç gösterisi (enerji politikaları) • İklim Değişikliği Müzakereleri – Orta Gelirli Gelişmekte Olan Ülke (Higher Middle Income Country -UNDP), Gelişen ülke (emerging country – WB)

18. Avrupa Birliği Çevre Politikaları Türkiye’ye Yansımalar

19. HUKUK İLKELERİ Birincillik İlkesi (Birincil Hukuk*-İç Hukukun bir parçası) • Antlaşmalar ve Topluluk ana kurumlarınca alınan önlemlerden kaynaklanan yükümlülükleri yerine getirmek zorunluluğu • Avrupa Anayasasından doğacak yükümlülükler İkincillik ilkesi • Ortak bir politikanın ortak amaçlarına ulaşmanın kendilerince en uygun aracını seçmek için üye devletlere bırakılan olanak • Ülkelerin Kararları (Decisions), Yönergeleri (Directive) ve Tüzükleri (Regulation) ulusal hukuka aktarmada kendi ulusal koşullarını hesaba katmada takdir hakları Avrupa Birliği Adalet Divanı İçtihatları AB’nin Taraf Olduğu Uluslararası Antlaşmalar

20. Kararlar (Decisions) • Doğrudan hukuki bağlayıcılığı vardır • İdari bir hüküm oluşturur • Üye ülkelere, kurumlara, şirketlere ve hatta kişiye özgü kararlar alınabilir • Sadece hitap ettiği tarafa hüküm getirir

21. Yönergeler(Directive), Tüzükler(Regulation) • Yönergeler/Tüzükler AB Konseyi ya da AP tarafından müştereken ya da sadece Komisyon tarafından geçirilir.AB hukukunun en doğrudan şeklidir • Ulusal kanunlarla eşit şekilde Üye Devletler üzerinde bağlayıcı kanuni güce sahiptir. Üye ülkelerin uyum için ulusal mevzuata aktarma zorunluluğu var • Bir yada birden çok düzenleme ile karşılanabilir • Belirlenen nihai hedefleri karşılamak bağlayıcıdır, ancak kullanılacak yöntemler üye ülkelerin yetkisindedir • Uyum için belirli bir zaman verilir

22. 1951 Paris Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşması Politika Yok 1957 Roma Avrupa Ekonomik Topluluğu Antlaşmasıx, Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu Antlaşması (EUROTOM-nükleer enerjinin barışcı kullanımını denetleyen bir sistem kurmak ) Ortak eylemlerin ve politikaların yürürlüğe konulması yoluyla, Avrupa Topluluğu’na, diğer görevlerinin yanısıra, çevre kalitesinin yükseltilmesi ve yüksek düzeyde korunmasını sağlamak görevini yüklemektedir (Madde 2). Topluluğun yasama kapasitesini ve Topluluk Çevre Politikası’nı yönetmede temel ilkeleri belirlemektedir (Madde 174). Sağlığın Korunması 1923-1950 10.000 nüfusu aşmayan yerlerde fabrikalar.. İstanbul’un sanayi sorunları için yabancı uzmanların İstanbul’da bölge planlaması tavsiyeleri.. Politika Yok 1961 Anayasası Sağlığın Korunması AB TÜRKİYE

23. 1972 Topluluk Paris Deklarasyonu Ekonomik kalkınmanın ekolojik sorunları; ortak politika ve eylem programları ihtiyacı (İlk somut adım) 1987 Tek Avrupa Senedi* Tek Senet ile Topluluk çevre alanında ilk kez yetki kazandı1987 Tek Avrupa Senedi ile çevre konusu AT’nin temel yasalarına doğrudan girer(Roma Antlaşmasında yasal zemin) Çevre; Topluluğun ortak politikalarına ve AT müktesebatına (aquis communaitaire) dahil edildi, Tek Avrupa Senedi, Roma Antlaşması’nın 130. maddesinde değişiklik yaparak “ kirleten öder” ilkesini ortaya çıkarır 1992 Maastricht Antlaşması *(Avrupa Birliği Antlaşması) Çevre koruma,resmen ortak bir politika ve ortak karar statüsünde,(kirlenme karşıtı önlemler ortak pazarda rekabeti çarpıtır) çevre önceliklihedef, çevre politikası ve sürdürülebilirlik ilkesi bir arada tanımlanıyor. Özetle, 1992 Maastcriht Antlaşması ile çevre alanına politika statüsü verilmiş ve AB hukukunda “sürdürülebilir kalkınma” kavramı resmen oluşturulmuştur. 1978 Uluslararası faaliyetleri izleme ve kurumsallaşma ihtiyacı - Ulusal sorunların çözümünde devletin belirleyici rolü ve liderliği var. Çevreye ilişkin kararları idari hiyerarşinin tepesinden belirlemek de geleneksel Türk kamu yönetim sistemine uygun 1982 Anayasası, 1983 Çevre Kanunu 14 Nisan 1987 Tam üyelik müracaatı Çevre mevzuat uyumu başlıyor(Örn:1986 tarihli Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 47. maddesi “TSE standardı bulunmayan konularda bir belirleme yapılana kadar AET standartlarındaki değerler esas alınacaktır”.) 1992 Uluslararası çevre faaliyetlerine ilgi AB TÜRKİYE

24. 1997 (Haziran) Amsterdam Antlaşması *(Daha demokratik bir Avrupa Sürdürülebilir kalkınmakavramı AB anlaşmasına giriyor ve AB’nin ana hedeflerinden birisi artık. Gündem 2000 (Temmuz 1997) Çevre ve genişleme politikaları; i) genişlemenin çevresel faydalarını içeren maliyetler, ii) hem iç Pazar, hem dünya 1 Ocak 1996 Gümrük Birliği, Mali İşbirliği Deklarasyonu - Öncelikli alanlar arasında çevre var. Türk özel sektörü rekabete hazırlanıyor Mevzuat uyumu devam ediyor 1996-Katılımcı süreçler hızlanıyor (Habitat II...) AB TÜRKİYE

25. Gündem 2000 ve Genişleme Aday ülkelerden 4 önemli beklenti: • Çevrenin tüm temel politika alanlarına anahtar faktör olarak entegre edilmesi (sanayi, enerji, ulaştırma, tarım, turizm) • “Yönet ve kontrol et” yaklaşımının hükümet, özel sektör ve halk arasında sorumlulukları paylaşarak “teşvik et ve özendir” mekanizmalarıyla harekete geçirilmesi • "Her aday ülke, Topluluk müktesabatının tümünü ulusal hukuk düzeni içerisinde kabul edecek ve idari sistemini de buna uygun hale getirecektir.“ • Şeffaflık, bilgi ve katılım *Çevre ve Üye Olma Stratejileri Komisyon Tavsiye Kararı, 1998

26. 1998 Cardiff Süreci Lizbon 2000 Sratejsi (En dinamik, bilgiye dayalı, rekabetçi, nitelikli istihdam, çevreye daha fazla duyarlı olmak, sanayici açısından özellikle önemli) Göteborg, Haziran 2001) “Sürdürülebilir Kalkınma İçin Avrupa Stratejisi” öncelikli entegrasyon alanları: Tarım,Enerji,Taşımacılık Mevzuat uyumu devam ediyor…(% 46’sında mukabil düzenleme yok) AB TÜRKİYE

27. 1999 Helsinki “Sürdürülebilirlik 21”(Genişleme ve Çevre Konsey Tavsiye Kararı) 2000 Nice Antlaşması* Sukaynakları yönetimi, atık yönetiminde arazi kullanımı 2009 Lizbon Antlaşması AB’nin 2003 yılından bu yana devam eden Anayasal sürecini sona erdiren Antlaşma. (1.12.2009 yürürlük) AB 2010 yılı itibariyle önümüzdeki on yıla tek bir uluslararası tüzel kişilik kazanmış,karar alma sürecini hızlandırmış, kurumsal yapısını daha etkin hale getirmiş, ve dış politkadaki hareket kabiliyetini arttırmış olarak girdi) Lizbon ve Çevre Birliğin 10 ortak yetki alanından biri de “Çevre”. Dengeli ekonomik büyümeye dayanan, sürdürülebilir bir Avrupa kalkınması ve dünyanın sürdürülebilir kalkınmasına katkı. Bakanlar Konseyi çevre ile ilgili kararlarda her durumda Avrupa Parlamentosuna ve Birlik danışma organlarına danışır. Diğer Bazı alanlardaki Politikalar, Bölüm 10 – Enerji: Enerji verimliliği ve tasarrufu ile yenilenebilir enerji biçimleri geliştirilmesini teşvik edilmesini hedefler. 1999 Helsinki (11-12 Aralık 1999 Helsinki, Türkiye’ye adaylık statüsü tanındı) Siyasal ve Yönetsel Reformlar Yeni kurumsal mekanizmalar Ekonomik etkinliklerin mekansal dağılma biçimlerinin yeniden şekillendirmesi (AB Bölgesel kalkınma politikaları, kalkınma ajansları yaklaşımları) Aralık 2004 Müzakerelerin başlaması için karar Ekim 2005 Müzakerelerin başlaması....... Aralık 2009 Çevre Faslı AB TÜRKİYE

28. AB’nin 5 Yatay Politikası Çevre Politikası Sosyal İlerleme Politikaları Vergi Politikası Bölgesel Kalkınma Politikası Rekabet Politikası

29. AB’nin Sektörel Politikalarında Çevre • Enerji • Tarım • Taşımacılık AB Antlaşmaları, yukarıdaki ilk üç sektörde çevre ile ortak politika geliştirilmesini açıkça belirtir • Sanayi • Balıkçılık • Araştırma ve Teknoloji

30. Örnek: AB Enerji Politikaları • AB’nin enerji sektöründeki temel politika eylemleri, daha çok enerji verimliligi, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji-verimli üretim kuralları, enerji hizmetlerinin iyilestirilmesi ve bilesik ısı ve güç sistemleri üzerinde yoğunlasmaktadır • AB’nin yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasına büyük önem verdiği ve 2020 yılına kadar enerji üretimlerinin % 20’sini yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmasını kararlaştırdıkları ve bu oranı sonradan % 30’a çıkardıkları bilinmektedir. • Gereğinden fazla enerji üretimini zorunlu kılan eneji kayıp ve kaçaklarının azaltılması (kayıp ve kaçaklarda Türkiye’de oran % 20 civarında, AB’de bu oran % 4-5 civarında) • İklim değişikliği statejieri ve enerji politikası(seragazı emisyonlarını 2020 itibariyle %20 azaltma – koşullara göre %30 azaltma)

31. Politikaların 2 Temel Amacı • Daha Az Kirleten Ürünler • Maliyetin Sorumlulara Yansıtılması

32. AB ÇEVRE İLKELERİ • Bütünleyicilik ilkesi: Çevrenin korunmasında Topluluk’un diğer politikalar içine entegre edilmesidir. • Kirleten öder ilkesi: Topluluk’un temel hedefidir. • Kaynakta önleme ilkesi: Atığın üretildiği yerin yakınında bertaraf edilmesidir. • Kaynağında önleme ilkesi: Zararın ortaya çıkmasından önce gerekli önlemlerin alınmasıdır. • İhtiyatlılık ilkesi: Çevre açısından olumsuz sonuç oluşturacak belli bir fiilin bilimsel ispatını beklemeden önlem alınmasıdır. • Komuta Kontrol ve Teşvik Et Özendir (Pazar ekonomisine ilişkin tedbirler için) • Beşikten-mezara kontrol • Yerellik/Hizmette halka yakınlık/Aşamalı Sorumluluk • Çevre suçlarının ceza hukuku kapsamında ele alınması esası

33. AB Sürdürülebilir Kalkınma Politikaları • İklim değişikliği ve temiz enerji (Azaltım+uyum) • Sürdürülebilir ulaşım • Sürdürülebilir üretim ve tüketim • Halk sağlığına yönelik tehditler • Doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi (öncelikli alan su yönetimi) • Sosyal katılım, nüfus ve göç • Küresel yoksullukla mücadele

34. AB Çevre Mevzuatı –Karar Alma Süreci Ortak Karar Alma Usulü • Avrupa Komisyonu • Çevre Genel Müdürlüğü (40 genel müdürlükten biri) • Yasa taslağını hazırlama yetkisi olan tek kurum • Uluslararası çevre anlaşmalarının müzakerelerinde AB’yi temsil eder (Örn: UNFCCC’de) • Internet üzerinden kamuoyu danışma süreci • Yeşil Kitap –tarışma süreci / Beyaz Kitap –öneriler • Etki Analizi • Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi • Nitelikli Oy Çokluğu (255/345) = Oyların %74’ü, Nüfusun %62’sini karşılanması gerekiyor. • Avrupa Parlamentosu ile Uzlaşma Komitesi kurulabilir. • Avrupa Parlamentosu (mutlak çoğunluk) • Çevre, Halk Sağlığı ve Gıda Güvenliği Komitesi (68 üye)

35. Avrupa Komisyonunun Rolü • Bugün, çevre sektöründe AB ülkelerinde yürürlükte bulunan yasal düzenlemelerin ortalama %90’ı Brüksel’de kararlaştırılmıştır. • AB Çevre Müktesebatının uygulanmasının denetlenmesinden sorumlu • Ön-araştırma yapılır • Üye ülkenin konu ile ilgili görüşleri talep edilir • Komisyonun gerekçeli resmi görüşü • Üye ülkenin verilen zaman diliminde uyumu talep edilir • Uyum sağlanmadığı takdirde; • Avrupa Birliği Adalet Divanı

36. AB İkincil Hukuk Kaynaklarında Çevre • Tüzük/Kanunülke kanunlarına uyarlanmaksızın geçerli. • Yönerge-Direktif/ üye devlet kendi yöntemini seçer • Karar bağlayıcıdır • Ortak Karar (Ortak politikalar için çıkarılır/Avrupa Konseyi-Zirve ve AP tarafından yürürlüğe konur, yönlendiricidir. • Tavsiye Kararı ve Görüş (kanuni bağlayıcılığı yoktur ancak bazı durumlarda önemli. Örneğin çevre denetiminde minimum kriterlere uyum, “tavsiye kararı” ile yapıyor.) • Deklarasyon“Gelişme” ile ilgili olduğunda hemen hemen “Ortak Karar” gücünde, (Demokrasi Deklarasyonu vb) • Beyaz Kitap (politika tartışma belgesi (Büyüme, İstihdam, Rekabet Politikaları, Çevre, iklim değişikliğine Uyum Beyaz Kitabı vb.) • Yeşil Kitap (eylem programları duyuru belgesi, uygulama prensiplerini ortaya koyan dokümanlar, Örn: Sera gazı emisyonlarının salım ticareti ile ilgili Yeşil Kitap; Kyoto Protokolüne göre ülkelerin emisyon azaltma yükümlülüklerine en az maliyetle ulaşmak için yardımcı mekanizmalar için bir uygulama planı ve ülkeler için kolaylıklar sunmaktadır) • Eylem Programları

37. AB Çevre Mevzuatının Yapısı AB Çevre müktesebatı 80’i önemli direktif 18 Çerçeve Yönerge olan 270 yasal düzenlemeden (Tüzük ve Yönerge) oluşuyor, bu sayı bütün ekler ve teknik uyarlamalar dahil olunca 560’dan fazla (AB müktesebatı: AB Hukuk Sistemi (35 Fasıl - Türkiye 33 - , 130.000 sayfa)

38. AB Çevre Mevzuatının Yapısı 1. Yatay Mevzuat (Çevresel Bilgiye Erişim, Çevresel enformasyon, Avrupa Çevre Ajansı ve Çevresel Etki Değerlendirmesi, LIFE, Raporlama mevzuatı vb.) 2. Hava Kalitesi (Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi, vb.) 3. Atık Yönetimi (Düzenli Depolama, Tehlikeli Atık, Atık Yağlar, Ambalaj ve Ambalaj Atıkları, vb.) 4. Su Kalitesi (İçme Suyu, Kullanma Suyu, Yeraltı Suları, vb.) 5. Habitat/Doğa Koruma (Nesli Tehlikede Olan Canlılar, Habitat, vb.) 6. Endüstriyel Kirliliğin Önlenmesi ve Risk Yönetimi (Entegre Çevre Kirliliği Kontrol ve Önleme, Büyük Yakma Tesisleri, SEVESO, vb.) 7. Kimyasallar ve GDO’lar 8. Gürültü Kirliliği 9. Nükleer Güvenlik ve Radyoaktif Kirliliğin Önlenmesi

40. AB, Uluslararası Sözleşme –Türkiye (taraf değil) • Sınıraşan Suların ve Uluslararası Göllerin Korunması ve Kullanılması Sözleşmesi (AB 1995, Helsinki) • Sınıraşan ÇED Sözleşmesi (AB 1997, Espoo) • Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi (AB 2001, Aarhus)

41. Müktesabatın oluşmasında süreç... • Yasaların yürürlüğe girişi uzun yıllar alıyor… • 27 ülkenin çıkarları, şirketlerin, sektörlerin, STKların ve diğer grupların girişimleri • Örnek Süreç: REACH (Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması) düzenlemesi; • Beyaz Kitap - 2001 • Yasa Taslağı - 2003 • Yasalaşması – 2006 • Yürürlüğe Giriş Tarihi - 2007

42. Topluluk Ajansları • Avrupa Birliği’nde ortak politikalar çerçevesinde karşılaşılan sorunlara farklı yöntemlerle çözüm arayan ve Birliğin faaliyetlerine ademi merkeziyetçi bir yaklaşım getiren ajanslar, AB hukukuna göre tüzel kişilik statüsündedir • Türkiye’nin, adaylığının teyit edildiği 10-11 Aralık 1999 tarihli Helsinki Zirvesi’nde Topluluk ajanslarına katılabileceği belirtilmiştir.

43. Topluluk Ajansları • Avrupa Çevre Ajansı (Türkiye, onay 2003 –tam katılım) • Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (Türkiye, imza 2006) • Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi • Avrupa Topluluğu Bitki Çeşitliliği Ofisi • Avrupa Tıbbi Ürünleri Değerlendirme Ajansı • Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi • Avrupa İş ve Yaşam Koşullarını İyileştirme Vakfı • Tek Pazarın Uyumlaştırılması Ofisi • Avrupa İşyerinde Güvenlik ve Sağlık Ajansı • Avrupa Mesleki Eğitim Vakfı • Avrupa Birliği Organları Çeviri Merkezi • Avrupa Yeniden Yapılandırma Ajansı • Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı • Avrupa Deniz (Emniyeti) Güvenliği Ajansı • Avrupa Hava Güvenliği Ajansı • Avrupa Ağ ve Bilgi Güvenliği Ajansı • Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi • Avrupa Demiryolu Ajansı • Avrupa Kimyasallar Ajansı • Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yürütülmesi İçin Avrupa Ajansı • Topluluk Balıkçılık Kontrol Ajansı • Topluluk Bitki Çeşitliliği Ajansı • Avrupa Temel Haklar Ajansı

44. Avrupa Çevre Ajansı • Avrupa Çevre Ajansı Konsey Yönetmeliği EEC/1210/906 • Avrupa ölçeğinde nesnel, güvenilir ve karşılaştırılabilir veriler sunarak çevre koruma amaçlı alınacak önlemlere yardımcı olmak • Kamuoyuna çevre durumu hakkında bilgi vermek (Ürünlere konacak çevre etiketleri vb) • EIONET (European Environment Information & Observation Network)

45. Türkiye AÇA • 1999 Haziran Türkiye’nin Ajansa üyelik başvurusu • 2000 Ekim tarihinde Anlaşmanın taraflarca Brüksel'de imzalanması • 2002 Ocak Kanunun çıkması (Kanun No: 4794, Kabul Tarihi: 23.01.2003) (28.01.2003 tarih ve 25007 sayılı RG.) • 10 Konu:Hava Kalitesi, Hava Emisyonu, Doğa Koruma ve Biyoçeşitlilik, Su, Deniz ve Kıyı Ortamları, Toprak, Arazi Örtüsü, Veri Kaynakları Kataloğu, Atık, Ulaştırma. • Türkiye’nin Katkı Payı: 1. yıl: 2.033.000 Euro, 2. yıl: 2.596.000 Euro idi. 3. yıldan itibaren 3.127.000 Euro ödüyor (full cost) NOT:Türkiye'nin Ajansa üyeliği; Avrupa müktesabatına uyumun sağlanması yolunda Türkiye'nin kararlılığının önemli bir göstergesi Bu da çevre müzakelerinin ötesinde, önemli bir politik inisiyatif olarak dikkate alınmalıdır.

46. Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA) • Ekonomik kalkınma ve çevre üzerinde yarattığı baskılar (Doğal kaynakların istikrarlı bir șekilde kullanılması, Enerji, Tașımacılık, Turizm, Sanayi, Tarım, Ormancılık, Balıkçılık) • Çevreyi ilgilendiren gelișmeler • İklim Değișikliği, Stratosferdeki ozon tabakasının delinmesi, Hava Kirliliği,Tehlikeli Kimyasal Maddeler, Atıklar, Su, Toprak,Teknolojik ve Doğal tehlikeler, Biyolojik çeșitlilik, İnsan Sağlığı) • Çevre yönetiminde gelișmeler, entegrasyonun ilerlemesi • Açığın kapatılması (Avrupa çevre değerlendirmelerini destekleyecek entegre izleme sistemine doğru)

47. Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA) İLERLEMELER • Ozon tabakasının delinmesine neden olan parçacıkların salımları ve havaya gönderilen salımlar önemli ölçüde azaltılmıştır. Hava kalitesi artırılmıştır. • Suya salım yapan kaynaklar azaltılmış, su kalitesi artırılmıştır. • Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde ve aday ülkelerde çevre ve sektörel politikaların entegrasyonunda politik altyapının geliştirilmesine yönelik çalışmalar hız kazanmıştır. • Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde tarım ve sanayi sektörlerinin toprağa ve havaya yaydığı salımlar azaltılmıştır.

48. Avrupa’da Çevrenin Durumu (AÇA) SORUNLAR • Atık yönetiminde az ilerleme kaydedilmiş • Doğal kaynakların kullanımının azaltılmasında istenilen ilerleme olmamıştır. • Ekonomik büyümenin çevre üzerindeki baskısının azaltılmasına yönelik birkaç olumlu örneğin dışında, çevre ve sektörel politikaların entegrasyonunda önemli bir gelişme kaydedilmemiştir. • Çevre alanında ekonomik yaptırımlar ve ihtiyari anlaşmalar Avrupa bölgesinde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır. • AB’nin istikrarlı kalkınma hedeflerine ulaşılabilmesi için uygulanan politikalarda çevre entegrasyonu yetersizdir. • Çevre politikalarının oluşturulması ve uygulanması teknolojik alandaki gelişmelerle doğrudan bağlantılıdır. • İklim değişikliğinin önlenmesi için daha çok uzun bir yol var. • Çevre yönergelerinin uygulanması sorunları, gecikmeler ülkelerin sorumluluklarında yaşanan sorunlar

49. Avrupa’da Çevrenin Durumu AB’NİN AZALTMAYA ÇALIŞTIĞI TEMEL KİRLETİCİLER • Karbon dioksit (Birliğin iklim değişikliği konusundaki politikaları ile doğrudan ilgili) • Ozon (troposferik ozon) • Sülfür dioksit • Karbon monoksit • Kurşun ve kurşun bileşikleri

50. AB Politika Oluşum ve Uygulama Araçları: EYLEM PROGRAMLARI22 Kasım 1973 yılında Konsey ve üye ülke temsilcileri kabul ederek Topluluk Bildirgesi haline geldi. Dört Çevre Eylem Programının temeli: kirliliğin önlenmesi 5. ve 6. Çevre Eylem Programlarının temeli: sürdürebilir kalkınma ve sorumluluğun paylaşılması