KAZAK EDEBİYATI

1. KAZAK EDEBİYATI Sidar GÖKÇEHAN,TDÖ 5, 20593765

3. Kazak Türklerinin Ortaya Çıkışı/1 • Dil kardeşliği açısından Oğuz, Karluk, Kıpçak gruplarına ayrılan Türk Dilleri, gelenek ve görenekleri Cengiz Han saldırılarına kadar ortaktı. • Cengiz Han İmparatorluğu’nun dağılıp bölünmeye başlamasıyla birlikte Türk Boylarının çoğu kendi bağımsızlığını ilan etmeye başladı. • Edebiyatları da medeniyetleri de millî ve kendine has özellikler kazanıp gelişimlerini sürdürdü.

4. Kazak Türklerinin Ortaya Çıkışı/2 • Kazaklar, 15. yüzyılın ikinci yarısında Altınordu ve Timur devletlerinin dağılması sırasında teşekkül etmiş bir boydur. • Kazak Türkçesi de bu dönemde ortaya çıkmıştır. Fakat Kazak edebiyat tarihçileri Göktürk, Uygur, Karahanlı, Harzemşahlar, Altınordu Devletleri zamanındaki kültür ve edebiyatları da kendi edebiyatlarına dahil etmişlerdir. • Bu edebiyatları Ortak Türk Boyları Edebiyatı olarak adlandırmışlardır.

5. Soru: • Kazak Türkleri neden Orhun Abideleri’ni, Kutadgu Bilig’i, Dİvanü Lügati’t Türk’ü, Atabetü’l Hakayık’ı, Codex Cumanicus’u, Kısasü’l- Enbiya’yı, Nehcü’l Feradis’i de kendi eserleri arasında saymaktadırlar?

6. Cevap: • Kazaklar, Çin Sınırı ile Tuna Nehri arasında kalan Türk Devletleri içinde kurulan Türk topluluklarında yer almışlardı. Kurdukları yakın komşuluk ilişkileri edebiyatlarına da yansımıştır. Bu nedenle birbirlerinin eserlerini sahiplenmişlerdir.

7. Kazak Türklerinin Ortaya Çıkışı/3 • Resmi olarak Kazak Edebiyatı 15. yüzyılın ikinci yarısında (1457’den sonra) Kazak Hanlığının kurulması ile Kazak Türkçesi’nin teşekkülü ile başlar. • Kazaklar ve Kazakların boyları hakkındaki bilgiler; Çin , Arap, Fars ve Avrupa halklarının eserlerinde yer almaktadırlar. Bu durum Kazak tarihinin nesnel olarak incelenmesini engellemiştir. • Rus yönetimi sırasında Kazak kaynakları yok edildiği için bu bilgileri Kazak kaynaklarından alamıyoruz.

8. Kazak Türklerinin Ortaya Çıkışı/4 • Rus etkisindeki Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesinin ideolojilerle ilgili özel kararından sonra, sınıf menfaatine yer verdiği gerekçesiyle “Yiğit Kamberi” destanı dışındaki bütün kahramanlık destanları okul kitaplarından çıkarıldı.

9. Kazak Türküsü • Sovyet Dönemindeki kısıtlamalara karşın ünlü Kazak akademisyen ve yazarı Muhtar Awezov yazdığı “Edebiyat Tarihi”nde Kazak folkloruna, tarihine ve edebiyatına oldukça faydalı olmuştur. Muhtar Awezov

10. Kazak Edebiyatının Sınıflandırılması

11. A) 15. Yüzyılın İkinci Yarısından 19. Yüzyılın Sonuna Kadar Kazak Edebiyatı • Bu devrede Kazak Edebiyatı “sözlü halk edebiyatı” şeklinde gelişmiştir: • cırlar(türküler), coktavlar(ağıtlar), batalar(dualar), carcarlar(düğünlerde söylenen şarkılar), betaşlar(gelinin yüzünü açarken söylenen şarkılar), carapazanlar( Ramazan ilahileri), ertegiler(masallar), cumbaklar( bilmeceler), eldivler (ninniler), makal-meteller( atasözleri), Hoca Nasır, Aldar Köse ve Jiyrenşe Şeşen fıkraları.

12. 15.yy-16.yy Kazak Edebiyatı/2* Makal – Mekel - Jumbak • Kazak sözlü edebiyatında göçer hayat geleneği içinden doğup, idareyi elinde tutan beylerle ilgili olarak söylenen beyler sözü veya hitabet sözü diye adlandırılan türdür. Atalar sözü de denilir.

13. 15.yy-16.yy Kazak Edebiyatı/3MAKAL ÖRNEKLERi • Kedeyge at bitse, qaydan aldın deydi, Bayğa at bitse, quttı bolsın deydi. • Jarlınıñ baylığı- deniniñ sawlığı. • Paydası mol jigittter, darya şalqar kölmen teñ. Paydası joq jigitter el baspaytın şölmen teñ. • Artıq baylıq adamdı azdırar, artıq külki jireniş qozdırar.

14. 15.yy-16.yy Kazak Edebiyatı/4Türkiye Türkçesiyle Makallar • Fakir at alırsa, nereden aldın denir, Zengin at alırsa kutlu olsun denir. • Fakirin zenginliği, teninin sağlığı. • Faydası çok olan yiğitler büyük gölle denktir. Faydası yok yiğitler büyük çölle denktir. • Fazla zenginlik adamı azdırır, fazla komiklik nefret ettirir(kızdırır).

15. Kazak Gelenekleri

16. Kazak Geleneklerinden “Cirit”

17. 15.yy-16.yy Kazak Edebiyatı/5* Batırlar Jırı- Aytıs • Batırlar Jırı: Sözlü Kazak Edebiyatının geniş bir alanını kaplayan kahramanlık şiirleridir. • Aytıs: Yeryüzündeki halklar içinde tam anlamıyla yalnız Kazaklarda korunan eşsiz bir söz hüneridir. Bizdeki atışmalarla benzerlik göstermektedir.

18. 15.yy-16.yy Kazak Edebiyatı/5 • Kazak Türklerinin zengin sözlü edebiyatı, 19.yüzyıldan itibaren Rus Türkologları ve Kazak folklorcuları tarafından yazıya geçirilip yayınlanmıştır. • 19. yüzyılın sonunda yazılı ve modern Kazak Edebiyatı’nın kurucusu Abay Kunanbayulı (1845-1904) yetişir. Onunla birlikte Kazak Edebiyatı yeni bir döneme girer.

19. Soru: • Kazakların 18.yüzyıldan itibaren milli değerleri önde tutan eserler vermelerinin sebebi ne olabilir?

20. Cevap: • Rus boyunduruğu altına girme tehlikesinin baş göstermesinden dolayı edebiyatta milli değerler ön plana çıkmıştır.

21. B) 15. Yüzyıl Başlarında Kazak Edebiyatı • Şair Abay Kunanbayulı ile başlayan yazılı edebiyat, 20. yüzyılın başlarında büyük bir gelişme gösterir. • Bu devre aynı zamanda bir milli uyanış devresidir. • Şiirin yanında hikaye, roman, makale ve tiyatro türleri de edebiyata girer.

22. Kışlakta Bir Kazak Türkü

23. Ünlü Kazak Şairler Mağcan Cumabayev Muhtar Şahanov

24. B) 15. Yüzyıl Başlarında Kazak Edebiyatı/2 • Bu döneme “milli edebiyat” dönemi de denir. OYAN KAZAK 1 Köziñdi aş, oyan, Kazak, köter bastı, 2 Ötkizbey karañğıda beker jastı! 3 Jer ketti, din naşarlap, hal haram bop, 4 Kazağım, endi jatuw jaramastı! Mirjakıp Duvlatulı

25. B) 15. Yüzyıl Başlarında Kazak Edebiyatı/3 • Türkiye Türkçesiyle “UYAN KAZAK” 1-2 Kazak ! Karanlıkta boşuna yaş geçirmeyip gözünü aç, uyan! Başını kaldır! 3-4 Din zayıfladı, durum kötüleşti, ülke gitti. Kazağım! Artık yatmak doğru değildir!

26. C) Sovyet Devri Kazak Edebiyatı • Sovyet ideolojisine uygun olarak sınıf menfaati ve çatışmalarını esas alan edebi eserler yazılmıştır. • Rusçadan çok sayıda çeviri yapılmıştır. • Sovyet ideolojisine uygun yazmayanlar baskıyla karşılaşmışlardır. • Bir önceki devirde yetişen Muhtar Awezov, Jüsipbek Aymavıtulı, Sabit Dönentayulı gibi isimler bu devirde de yazmaya devam etmişlerdir.

27. C) Sovyet Devri Kazak Edebiyatı/2 • Bu dönemde yetişen önemli edebiyatçılardan bazıları şunlardır: • Saken Seyfullin • Sabit Mukanulı • İliyas Jansügirulı • Gabit Müsirepulı • Gabiden Mustafin • Gali Ormanulı

28. C) Sovyet Devri Kazak Edebiyatı/3 • 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra, Kazaklar arasında kendi kültürlerini yansıtan yeni bir edebiyat başlamıştır. • Çin idaresindeki Doğu Türkistan’da da sözlü ve yazılı eserlere dayanan bir Kazak Edebiyatı gelişmiştir. Akıt Hacı(1869-1942), bu edebiyatın en önemli temsilcisi olarak gösterilebilir.

29. C) Sovyet Devri Kazak Edebiyatı/4 • Muhtar Awezov: • Kazak edebi dilinin kurucusudur. • Hem sözlü edebiyatın şairlerinin oluşturduğu edebi dili hem de soydaş Azeri, Türkmen, Kırgız, Özbek ve Türk lehçelerindeki ortak kelimeleri de kullanarak Kazak edebi dilini zenginleştirmiştir. • Puşkin 21 bin, Shakespeare 15 bin farklı kelime kullanmasına rağmen Awezov 30 bine yakın farklı kelime kullanmıştır.

30. Kaynakça • Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Yay., 27.cilt, Ankara 2002. • Kazak Atasözleri Kitabı • Kolcu, Ali İhsan. Çağdaş Türk Dünyası Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay.,1.cilt, 2.Baskı, İstanbul 2000. • Türk Dünyası Edebiyatları, M.E.B. Yay., İstanbul 1998. • suhbat.com/Magjan Jumabayulı • “Kazak Edebiyatı’nın Belli Başlı Temsilcileri” , Bünyamin Özgümüş

31. HAZIRLAYAN: Sidar GÖKÇEHANTDÖ 5, 20593765 DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM