Kynjuð fjárlagagerð á umbrotatímum

1. Kynjuð fjárlagagerð á umbrotatímum Sigurður H. Helgason Stjórnhættir www.stjornhaettir.is

2. Kynjað fjárlagagerðhjá Norrænu ráðherranefndinni • 2004 voru birtar tölulegar upplýsingar um helming fjárlagaliða norrænu fjárlaganna, gáfu vísbendingar um að hve miklu leyti þeir nýttust konum og körlum. • Heildarniðurstaðan var að fjárlögin væri í jafnvægi með tilliti til stöðu kynjanna. • Hins vegar kom í ljós mikill breytileiki milli fjárlagaliða, allt að 80% viðfangsefna einstakra fjárlagaliða beindist að öðru kyninu. • Þó norrænu fjárlögin séu tiltölulega einföld sýnir þessi vinna að mögulegt er að safna góðum vísbendingum um áhrif fjárlaga á stöðu kynjanna. • Síðan er það annað mál að hve miklu leyti upplýsingarnar hafa verið nýttar við stefnumótun og forgangsröðun. www.stjornhaettir.is

3. Kynjuð fjárlagagerð www.stjornhaettir.is

4. Einföld hugmyndFlókinn veruleiki • Grunnhugsunin um kynjaða fjárlagagerð er einföld. • Raunveruleg innleiðing er þó langt í frá að vera einföld. • Þó aðferðir og tækni séu mikilvæg snýst kynjuð fjárlagagerð fyrst og fremst um að hafa áhrif á viðhorf og hagmuni. • Einfalt að vera sammála grundvallarsjónarmiðum kynjaðrar fjárlagagerðar. • Hins vegar styðja fæstir breytingar sem koma við eigin buddu. www.stjornhaettir.is

5. Fjárlögin semstefnumótunartæki • Fjárlögin hafa tilhneigingu til að endurspegla samfélagið og þar með stöðu kynjanna. • Á hinn bóginn geta fjárlögin verið mjög virkt tæki til að vinna gegn kynjamisrétti. • Fjárlagaferillinn er flókinn ákvörðunartökuferill sem stjórnast af margvíslegum hagsmunum og sjónarmiðum. • Það getur verið erfitt að komast að ákvörðunartöku og koma sjónarmiðum á framfæri. • Þeir sem vilja hafa áhrif og breyta, verða bæði að læra leikreglur fjárlagagerðar og reyna að breyta þeim. www.stjornhaettir.is

6. Innleiðing kynjaðarfjárlagagerðar • Fjárlagagerð er í eðli sínu íhaldssöm og yfirleitt gerast breytingar hægt (smáskref). • Mikilvægt að vinna með markvissum hætti og setja raunhæf markmið. • Einfaldara að byrja á tilteknum þáttum fjárlaganna en að horfa til þeirra í heild sinni. • Hægt að nota áhugaverð dæmi til að skapa áhuga og fordæmi. www.stjornhaettir.is

7. Dreifstýring • Dreifstýring þýðir að ákvarðanir um forgangsröðun eru teknar á mörgum stjórnunarstigum. • Þörf á ólíkum aðferðum eftir því á hvaða stjórnunarstigi fjármunum er forgangsraðað. • Kynjajafnvægi þegar litið er til heildar (macro) þarf ekki að eiga sér samsvörun í kynjajafnvægi einstakra eininga (micro). www.stjornhaettir.is

8. Áhersla á árangur • Almennar breytingar á fjárlagagerðinni sem miða að því að auka gagnsæi og ábyrgð eru mikilvæg forsenda kynjaðrar fjárlagagerðar. • Það er ekki síst innleiðing árangursstjórnunar sem getur stutt við kynjaða fjárlagagerð. • Öll tæki sem bæta skilning á eðli og áhrifum fjárlaga skipta máli við kynjaða fjárlagagerð. • Ekki endilega nauðsynlegt að þróa ný tæki heldur að nýta og efla þau sem fyrir eru. www.stjornhaettir.is

9. Fjárveiting ≠ Árangur • Það er nauðsynlegt að hafa í huga að það er ekki sjálfvirkt samhengi milli fjármuna og árangurs. • Áhersla á fjármuni gefur takmarkaða mynd og því nauðsynlegt að horfa til áhrifa og árangurs. www.stjornhaettir.is

10. Táknrænar fjárveitingar • Hætta á að stjórnvöld festist í farvegi táknrænna fjárveitinga sem hafa mikinn sýnileika en skila litlum árangri. • Með táknrænum fjárveitingum eru stjórnvöld að kaupa sig frá raunverulegum breytingum. www.stjornhaettir.is

11. Skynsamleg forgangsröðun www.stjornhaettir.is

12. Löggjöf Hefðir Viðhorf Skipan stofnana Ógagnsæi Hrossakaup Hagsmunir Skortur á upplýsingum Skynsamleg forgangsröðun ??? www.stjornhaettir.is

13. Hvenær er hægt aðbreyta forgangsröðun? • Best tækifæri til að breyta forgangsröðun við tiltölulega stöðugar aðstæður (hægan, þenslulausan hagvöxt). • Reynslan sýnir hins vegar að þessi tækifæri eru yfirleitt illa nýtt. • Stærri breytingar á forgangsröðun eiga sér stað á umbrotatímum: • Þegar skorið er niður í kreppu. • Þegar útgjöld eru aukin að nýju þegar efnahagslífið réttir úr kútum. www.stjornhaettir.is

14. Ógnanir og tækifærikreppunnar • Út frá kynjasjónarmiði felur kreppan í sér ógnanir og tækifæri. • Ógnin er sú að áhrif fjárlaga á kynin verði enn ójafnari en nú er. • Nokkur tækifæri liggja í því að niðurskurður beinist að fremur hagsmunum þess kyns sem haft hefur sterkari stöðu varðandi tiltekinn þátt fjárlaganna. • Mestu tækifærin liggja í því að efnahagsleg uppsveifla (sem vonandi kemur einhvern tímann) verði nýtt til að draga úr ójafnvægi fjárlaganna. www.stjornhaettir.is

15. Kerfisbreytingar • Ógnanir og tækifæri eru ekki bundin við fjárlögin í heild sinni. • Á umbrotatímum eru oft gerðar veigamiklar breytingar á skattheimtu, tekjutilfærslu, þjónustu og stofnunum. • Allar slíkar kerfisbreytingar geta haft áhrif á stöðu kynjanna. www.stjornhaettir.is

16. Greining á afleiðingum • Ástæða til að vanda kerfisbreytingar og reyna að greina beinar og óbeinar afleiðingar. • Vandinn er sá að oft þarf að vinna hratt og því ekki víst að það gefist nægilegur tími. • Afleiðingar kerfisbreytinga koma fram á lengri tíma og því þarf að fylgja þeim eftir og greina langtímaafleiðingar. • Best ef hægt er að samþætta greiningu á áhrifum á stöðu kynjanna annarri greiningu á afleiðingum. • Vönduð greining krefst sérþekkingar og kostar peninga. www.stjornhaettir.is

17. Dæmi um viðfangsefniá umbrotatímum • Hvaða afleiðingar hefur sameining stofnana á jafnvægi kynjanna hvað varðar starfsemi og stjórnun? • Hvaða afleiðingar hefur lækkun launa á launajafnrétti? • Hvaða afleiðingar hafa breytingar á fæðingaorlofsrétti á jafnrétti? • Hvaða afleiðingar hafa ójöfn laun kvenna og karla á möguleika til að virkja atvinnulausa? www.stjornhaettir.is

18. Dæmi um viðfangsefniá umbrotatímum • Hvernig getur menntakerfið þjónað þörfum atvinnulausra karla með stutta skólagöngu (30% atvinnulausra)? • Er hætta á því að bótakerfi letji annað kynið fremur en hitt til virkni á vinnumarkaði? • Er hætta á því að verið sé að skera niður opinbera þjónustu (kvennastörf) til að skapa svigrúm fyrir atvinnuskapandi aðgerðir (karlastörf). • Hvað áhrif hafa hækkaðir jaðarskattar á fjárhag ólíkra fjölskyldugerða? www.stjornhaettir.is

19. Trúverðugleiki • Til lítils að leggja áherslu á kynjuð fjárlög, söfnun og greiningu upplýsinga ef niðurstöðurnar eru ekki nýttar. • Mikilvægt að hugað sé að öllu ójafnvægi sem kemur í ljós við greiningu og ekki aðeins því sem snýr að stöðu kynjanna. • Greining getur leitt í ljós að á sumum sviðum sé hallað á konur og á öðrum á karla. Bregðast verður við hvoru tveggja með sama hætti. • Þróun aðferða og tækja er nauðsynleg en kemur ekki í stað breytinga á hugarfari. • Forðast verður að kynjuð fjárlagagerð verði fórnarlamb tækifærismennsku, þ.e. að niðurstöðurnar verði aðeins nýttar þegar það er líklegt til vinsælda. www.stjornhaettir.is