1 / 100

SES BİLGİSİ

SES BİLGİSİ. SES. Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses denir. HARF. Seslerin yazıdaki karşılığına harf denir. ABECE (ALFABE). Bir dildeki harflerin belirli bir dizi halinde sıralandığı diziye denir. Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir.

salma
Download Presentation

SES BİLGİSİ

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. SES BİLGİSİ OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  2. SES Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  3. HARF Seslerin yazıdaki karşılığına harf denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  4. ABECE (ALFABE) Bir dildeki harflerin belirli bir dizi halinde sıralandığı diziye denir. Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir. Türk Abece’si Latin harfleri esas alınarak oluşturulmuş ve 29 harften oluşan bir alfabedir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  5. NEDEN ABECE DİYORUZ ? Latin harflerinin dizisine; Latincenin ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: beta birleştirilerek oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde ise Arap harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz de bu mantıkla kullandığımız harf dizisine Türk Abece’sidiyoruz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  6. TÜRK ABECE’Sİ “A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – I İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – S Ş – T – U – Ü – V – Y – Z” OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  7. HARFLERİN ÖZELLİKLERİ Türk Abece’sindeki harfleri ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki gruba ayırırız. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  8. ÜNLÜLER A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  9. ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  10. ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  11. ÜNLÜLER ŞU BİÇİMDE SINIFLANDIRILIR • ÇIKIŞ YERİ VE DİLİN DURUMUNA GÖRE • KALIN ÜNLÜLER:a,ı,o,u • İNCE ÜNLÜLER :e,i,ö,ü • DUDAKLARIN DURUMUNA GÖRE • DÜZ ÜNLÜLER:a,e,ı,i • YUVARLAK ÜNLÜLER: o,ö,u,ü • AĞZIN AÇIKLIĞINA GÖRE • GENİŞ ÜNLÜLER:a,e,o,ö • DAR ÜNLÜLER:ı,i,u,ü OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  12. ÜNLÜ UYUMLARI BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  13. 1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe bir sözcükte kalın ünlüler ile ince ünlüler bir arada bulunmaz. Bulunursa o sözcük büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer bir ifade ile; Türkçe bir sözcüğün ilk hecesince kalın bir ünlü varsa sonraki ünlüler de kalın olur; sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü varsa da sonraki ünlüler ince olur. Aksi halde o sözcük B.Ü.U’na uymuyor denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  14. ÖRNEKLER "öğrenci, gözlem, diken, değirmen, bilgin, bülten, gemi, girişken " sözcüklerinin bütün ünlüleri ince, "başkanlık, kalabalık, koyu, boyunduruk, somurtkan" sözcüklerinin bütün ünlüleri kalındır. Her sözcük grubu da bu kurala uyar. "meraklı, kitap, dünya, hakim, misal" sözcüklerinde inceyle kalın ünlüler bir arada bulunduğu için kurala uymaz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  15. 1☻UYARI ! ! ! Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz. “tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; bakabilmek, gecekondu, karaciğer bilgisayar, hanımeli…” OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  16. 2☻UYARI ! ! ! Büyük ünlü uyumu Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe oldukları halde asılları değişmiş olduğu için bu kurala uymayan bazı sözcükler vardır: elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş), hangi (kangı), ateş (ataş), gibi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  17. 3☻UYARI ! ! ! Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar. Örneğin; -ler, -lar çokluk eki ince ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -ler, kalın ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -lar şeklinde birleşir. bilezik-ler, araba-lar… -de, -da kalma-bulunma hali ekleri de kendilerini eklendikleri kelimelerin son ünlüsüne uygun olarak kalın ya da ince olarak gelir. okul-da, ev-de, içer-de, dışarı-da… Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem de kalın ünlülü biçimleri vardır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  18. 4☻ UYARI ! ! ! Ancak bazı eklerin hem kalın hem de ince biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler. Bu ekler şunlardır: - daş (-taş): gönüldaş, meslektaş - ken: bakarken, koşarken - gil: dayımgil, halamgil - ki: kapıdaki, akşamki - leyin: sabahleyin, akşamleyin - ımtrak: mavimtrak, yeşilimtrak - yor: geliyor, düşünüyor. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  19. “-daş” eki “-daş” ekinin ünlüsü kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “meslek-taş, gönül-daş, dert-taş” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “yol-daş, sır-daş, arka-daş” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  20. “-ken” eki “-ken” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “bakar-ken, alır-ken, satar-ken, yatar-ken” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “gelir-ken, sever-ken, güler-ken, verir-ken” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  21. “-gil” eki “-gil” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “dayım-gil, halam-gil, amcam-gil, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “emmim-gil, teyzem-gil, yengem-gil” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  22. “-ki” eki “-ki” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-ki, sabah-ki, aşağıda-ki” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “demin-ki, öğlen-ki, önce-ki” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  23. “-leyin” eki “-leyin” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-leyin, sabah-leyin, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “öğlen-leyin, gündüz-leyin ” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  24. “-ımtırak” eki “-ımtırak” ekinin ünlüleri kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “yeşil-imtırak, ekşi-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “sarı-mtırak, mor-umtırak, acı-mtırak”sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  25. “-yor” eki -yor: ekinin durumu diğer eklere göre daha farklıdır. Türkçede geniş yuvarlak ünlüler “o,ö” sadece birinci hecede bulunur. Dolayısıyla –yor eki hangi sözcüğe gelirse gelsin uyuma aykırı olur. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  26. 2- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK UYUMU) Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük-yuvarlaklık ve genişlik-darlık yönünden uyumuna küçük ünlü uyumu denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  27. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU İKİ YÖNLÜDÜR 1. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa; (a,ı /e,i) sonraki hecelerdeki ünlüler de düz ünlü (a,ı /e,i) olmalıdır. örnek: "incelik, sessizlik, arabacı, ılıklaşmak, çiçek" sözcüklerinde olduğu gibi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  28. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü varsa; (O,U /Ö,Ü) sonraki hecelerdeki ünlüler ya dar yuvarlak (u / ü ) ya da geniş düz (a /e ) olur.ÖRNEK:"çocuk, yumurta, bozulmak, ufaklık" sözcüklerinde olduğu gibi. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  29. ☻UYARI ! ! ! - 1 Bir sözcüğün küçük ünlü uyumuna uyması için önce büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Yani bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna da uymaz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  30. ☻UYARI ! ! ! – 2 Büyük ünlü uyumunda bir sözcükteki ünlüler bir bütün olarak değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler. Küçük ünlü uyumunda ise hecelere sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye bakılarak uyuma aykırı olup olmadığına bakılır. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  31. ÖRNEK “yumurta” sözcüğünü ele alalım. İlk hecesinde “u” yuvarlak bir ünlü var. Bu heceden sonraki hecede ya dar yuvarlak olan “u” gelmeli ya da geniş düz olan “a” gelmelidir. Ki ikinci hecede zaten “u” gelmiş. İkinci heceden sonra da aynı sisteme göre baktığımızda “a” gelmesi de K.Ü.U.’na aykırı değildir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  32. “yumurta” sözcüğü yukarıda belirtildiği gibi K.Ü.U.’na uymaktadır. Asıl sorun buradan sonra ortaya çıkar. Çünkü “yumurta” sözcüğünün son hecesinde “a” düz ünlüsü var; peki “yumurta” sözcüğü bundan sonra bir ek alırsa hangi ünlü ya da ünlüler gelebilir?U+U+A+? OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  33. CEVAP:“yumurta” sözcüğü bir ek alırsa küçük ünlü uyumuna göre, hep bir önceki heceye bakılır ve o heceye göre değerlendirilir.Dolayısıyla son hecede düz bir ünlü olduğundan bundan sonra gelebilecek ünlüler de düz “a veya ı” ünlü olmak zorundadır. Yumurta – lık ........U+U+A+I OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  34. ÖRNEKLER Osmanlılar Ormanlığını Söyleşi Kolaylık Kuklacı Börekçi Korkuluk Sözcüklerinin hepsi de küçük ünlü uyumuna uyar. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  35. ☻UYARI ! ! ! Geniş yuvarlak ünlüler olan “o,ö” Türkçe sözcüklerde sadece birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci heceden sonraki hecelerde bulunursa ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı olur. Aşağıdaki sözcükler yukarıda belirtilen sebepten dolayı ünlü uyumlarına aykırıdır. “doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, oto, psikolog... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  36. Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. • Ucuzca bir otel arıyorum. • Başını hafifçe öne eğdi. • Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden. • Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden. • Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. • Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  37. Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. • Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır. • Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor. • Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi. • Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar. • Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  38. Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. • Ucuzca bir otelarıyorum. • Başını hafifçe öne eğdi. • Kente yağmuryağıyor ruhumun göklerinden. • Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden. • Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. • Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  39. Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz. • Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır. • Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor. • Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi. • Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar. • Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  40. ☻UYARI ! ! ! İstisnalar dışında Türkçe sözcükler ünlü uyumlarına uyarlar. Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” deriz. Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  41. ÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİ OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  42. ÜNSÜZLERLE İLGİLİ BAZI KURALLAR Türkçe sözcüklerde ünsüzler ile ilgili çeşitli kurallar vardır. Türkçe sözcükler bu kurallara genellikle uyar. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  43. Bu Kuralların Bazıları Şunlardır: • Türkçe sözcüklerde kelime başında iki ünsüz yan yana gelmez. (kelimenin ortasında ya da sonunda farklı ünsüzler yan yana gelebilir. ÖRNEK:“tren, spor, grup, kroki, kral, fren, gri, klan, star, stres, grev, krom... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  44. Türkçe sözcüklerin kökünde aynı ünsüz (ikiz ünsüz) yan yana bulunmaz.ÖRNEK:“millet, kuvvet, şiddet, hiddet, sıhhat, minnet, illet... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  45. Türkçe sözcüklerin sonunda “b,c,d,g” süreksiz yumuşak ünsüzleri bulunmaz. Dilimize özellikle Arapçadan ve Farsçadan giren bazı sözcüklerin sonundaki bu “b,c,d,g” ünsüzleri süreksiz sert olan “p,ç,t,k” olarak değiştirilmiştir.ÖRNEK: kitab/kitap, amac/amaçAhmed/Ahmet, Mehmed/Mehmet... OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  46. Türkçe sözcükler istisnalar dışında “m,ğ,l,c,f,r,v,j,p,ş,h,n,z” ünsüzleriyle başlamaz.Bu harfleri şu şekilde şifreleyebiliriz: “moğol cafer ve jip şehnaz” OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  47. ÜNSÜZ UYUMLARI 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) 2- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  48. 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) Sonu sert ünsüzlerden (F,S,T,K,Ç,Ş,H,P)(FıSTıKÇı ŞaHaP ) biriyle biten bir sözcük (c, d, g) ile başlayan bir ek aldığında c  ç‘ ye d  t‘ ye g  k‘ ye dönüşür. Buna ünsüz sertleşmesi (benzeşmesi) denir. OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  49. ÖRNEK "tabak" sözcüğü sert ünsüzle bitmiştir. Buna "-da" ekini getirirsek ekin başındaki d  t'ye dönüşür. Tabakda değil tabakta olur. • kitap + cı > kitapçı • çalış + gan > çalışkan • sokak + dan > sokaktan • çiçek +de>çiçekten • dost +ca >dostça • bas+gın > baskın • 1995’+den> 1995’ ten OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

  50. ☻ UYARI ! ! ! Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez. Ak + deniz > Akdeniz dik + dörtgen > dikdörtgen, üst + geçit > üstgeçit OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ

More Related