10. BÖLÜM

1. 10. BÖLÜM Genel Denge ve Refah Ekonomisi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

2. Amaçlarımız • Tüketimde etkinlik (Pareto optimumu) • Üretimde Etkinlik ve Üretim İmkanları Eğrisi • Ekonomide genel denge • Sosyal refah kriterleri • Refah ekonomisi ve devletin rolü Anahtar kavramlar: Genel denge analizi, Pareto optimumu, Sosyal fayda fonksiyonu, Kısmi denge analizi, Scitovsky kriterleri, Anlaşma eğrisi, Üretim imkanları sınırı eğrisi, Kaldor-Hicks kriterleri, Piyasa başarısızlığı, dışsallıklar 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

3. Giriş/Pareto Optimumu • Tüm girdi ve çıktı piyasalarında arz-talep eşitliğinde DENGE • Eşanlı olarak sağlanması • Tüketici ve üreticiler (firmalar) bütçe kısıtı altında karını maksimize etmeye alışırlar 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

4. Genel ve Kısmi Denge • Genel denge analizinde Walras’yan sistem statiktir. Zaman (ti) faktörü farklı iki dönemi karşılaştırarak statik bir değerlendirme yapılır. • Walras’yan sistem dinamik değildir. Çünkü, t1 ve t2 dönemler arasında bir geçiş süreci göz önüne alınmamaktadır. • İktisat politikası analizlerinde hangisi kullanılmalı • Kısmi denge analizi mi • Genel denge analizi mi • Örneğin endüstri emek piyasası sermaye piyasasına gör küçükse göz ardı edilebilir. • Yiyecek ve giyecek zevklerdeki tercih göz ardı edilebilir • Demir-çelik üretindeki bir teknolojik değişme ya da • Petrol darlığının çok büyük genel denge etkileri vardır. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

5. Genel Denge • Genel denge analizi ile bütünleşen bir konu, refah ekonomisidir. • Birden fazla iktisadi durum içerisinde, toplumsal yönde en çok istenilen durum ön plana çıkar. Bu da kabul görmüş optimal kriterlerdir. • En çok kullanılan refah kriteri Pareto Optimalite kriteridir. • Pareto Optimaliteye göre, hiç kimsenin refahı azaltmaksızın bazı bireylerin refahını arttıran her türlü değişiklik toplum refahını arttırır. • Refah ekonomisi, değer yargıları ön planda tuttuğu ve “ne olmalıdır” şeklinde iktisat politikası değerlendiren normatif bir teoridir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

6. Tüketiciler Arası Değişimde Etkinlik ve Genel Denge • Mallar tüketiciler arasında etkin dağılımının sağlanması sonucunda tüketicilerin daha iyi konuma geçmeleri, tüketiciler arasında değişimi gerekli kılar. • Eğer değişim yoksa kazanç yoktur anlamına gelir. Böylece malların tüketiciler arasında etkin dağıldı ya da Pareto optimalitesi sağlanır. • Edgeworth kutu diyagramı çerçevesinde, iki tüketici ve iki mal bulunduğu varsayımına göre hareket eder. • Burada n sayda tüketici ve m sayıda mal sözkonusudur • Ekonomide iki mal vardır (X,Y) • Ekonomide iki tüketici vardır (A,B) • Tüketici A’nın başlangıçta sahip olduğu mal demeti • Tüketici B’nin Başlangıçta sahip olduğu mal demeti • Farksızlık eğrilerilerine sahiptirler • Tüketicilerin fayda fonksiyonu birbirinden bağımsızdır • Tam rekabet koşulları geçerlidir • Analize işlem maliyetleri, dış ticaret ve devlet dahil edilmemiştir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

7. Edgeworth Diyagramı Değişim Alanı Tüketici Geliri 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

8. Genel Denge/Walras yasası • Eğer ekonomide arz ve talep eşitliği sağlanmıyorsa, diğer olası fiyat oranları denenecektir. • Burada, • Tüm piyasalarda arz ve talep eşittir • Tüm tüketiciler, bu fiyat oranındaki değerlendirmeler çerçevesinde bütçe kısıtlarına da diikate alarak faydalarını maksimize ederler • Tüketiciler arasındaki denge koşulu; 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

9. Değişimde Etkinlik ve Pareto Optimumu • Tüketiciler arasında malların dağılımının optimal olabilmesi açıklayabilmek için Pareto optimumu iki tüketiciyi analiz etmektedir. • Tüketiciler arasındaki denge koşulu; • Rekabetçi dengede tüm tüketiciler için marjinal ikame oranının eşit olduğu • Pareto Optimumun sağlandığı kabul edilir. • Dolayısıyla rekabetçi dengede, Pareto optimumdur. • Bu durum dışsallıkların yaşanmadığı ortamda hep olacaktır. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

10. Dağılım ProblemiPareto Optimal ve Pareto Üstün Noktalar 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

11. Diğer Değişim Olanakları ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde İkinci Teorem) • Rekabetçi işleyişte fakir fakir ve zengin zengin konumda kalmaktadır. • İktisatçılar genelde başlangıç dağılımının iyi veya kötü konusunda fazla tartışmaya girmezler. • Başlangıç dağılımın daha eşit (adil) olması için çaba harcayan politikacılardır. • Vergiler • Transfer harcamaları • Bu durum refah ekonomisinde ikinci teoremdir 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

12. Diğer Değişim Olanakları ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde İkinci Teorem) A Tüketicisi B ye oranla oldukça zengindir 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

13. ÜRETİMDE ETKİNLİK VE GENEL DENGE • Üretim sürecinde elde edilen ürünlerden birinin üretim miktarını azaltmadan, diğerinin miktarının arttırılmasının olanaksız olduğu durumda, girdilerin etkin dağılımının gerçekleştiği, dolayısıyla üretimde etkinliğin sağlandığı kabul edilir. • Burada da Edgeworth kutu diyagramı kulanılabilir. • Burada iki mal üretildiği (X,Y) • İki girdi kullanıldığı (Emek ve sermaye) (K,L) varsayılır • Üretim faktörleri homojendir, üretim teknolojisi veridir • Üretim fonksiyonları orijine göre dış bükeydir • Ölçeğe göre sabit getiri vardır 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

14. ÜRETİMDE ETKİNLİK VE GENEL DENGE X malı üretimi arttığında Y malı için daha az girdi kullanılır 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

15. Üretim İmkanları Eğrisi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

16. Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Üretim İmkanları Sınırı • Üretim imkanları eğrisi Şekil 10.5 de görüldüğü gibi orjine içbükey olacağı gibi, orijine dış bükey veya doğrusalda olabilir. • Orijine göre içbükey olması için • Her iki mal için azalan getiriye sahip olma • Üretim fonksiyonlarından birisi azalan getiriye sahip iken diğeri sabit getiri • Her iki üretim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmalarına rağmen, doğrusal olmayan etkin üretim seti olması • Orijine göre dışbükey olması için • Üretim fonksiyonlarından birinin ölçeğe göre artan getiriye sahip olması gerekir 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

17. Marjinal Dönüşüm Oranı • Marjinal Dönüşüm Oranı (MDO): Bir maldan bir birim daha fazla üretmek için öteki maldan ne kadar fedakarlık etmek gerektiğini gösterir • MRTYX=-ΔY/ ΔX =-dy/dx • MDO ile, Y malı üretimindeki girdilerin X malı üretimine transfer edilmesi ile, ekonomide nasıl bir etkin dönüşüm sağlanacağını gösterir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

18. Dağılımda ve Üretimde Denge • Yanlızca üretimde etkin biçimde gerçekleştirmek Pareto etkinlik için yeterli koşulu sağlamamaktadır • Çünkü, üretim imkanları eğrisi üzerinde sayısız çıktı bileşeni vardır. • Üretimde, tüketici talebine ve mevcut girdi miktarına bağlı kalınarak etkinlik belirlenebilir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

19. Rekabetçi Fiyatlar ve Ekonominin Genel Dengesi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

20. İkinci En İyi Teorem Kısıt AB doğrusu 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

21. Sosyal Refah Kriterleri • Başka hiç kimsenin durumu kötüleşmeden bir kişinin durumu iyileşiyorsa sosyal bir iyileşmenin söz konusu olduğu Pareto kriterinde, gelir dağılımı veri alınarak optimal bölüşümü araştırılmaktadır. • Bu kriterde adaletli gelir dağılımı göz önüne alınmaz • Gelir yeniden dağılarak sosyal refahı yükseltmek mümkün olabilir • Yoksulun durumu düzelirken, zenginin durumunda kötüleşmeye yol açabilir. • Bu durum tartışmalı • İktisatçılar bu durumu bazı kriterlerle açıklamaya çalışmışlardır. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

22. Kaldor ve Hick Kriterleri • N. Kaldor’a göre, yeni çıkan durumda kazançlı çıkacak olanlar, zarar görenlerin tam olarak telafi etseler bile, hala kazançlı iseler sosyal refah artmış olur • Tazminat ilkesi • J.R. Hicks’e göre bir politika sonucu zarar görenler, bu politikanın uygulanmamamsı için önerdikleri parasal ödemelerle kazançlı çıkanları ikna edemiyorlarsa bu durum sosyal iyileşmedir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

23. Scitovsky Kriteri • Hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olması gerekiyor. • Politika değişkeninin yol açtığı refah artışından söz edilebilmesi için, avantajlı duruma geçenlerin kazançları, kaybedenlerin zararından büyük olmalı • Ayrıca, kazançlı olanların zarar görenleri ikna edebilmeleri; zarar görenlerin ise, kazançlı duruma gelenlerin böyle bir değişimin olmaması için ikna edememeleri gerekmektedir. • Kaldor, Hicks ve Scitovsky kriterlerinin ortak yanı, kazanların kaybedenlere potansiyel olarak para ile ödeme yapacakları varsaymalarıdır. • Bu durum paranın marjinal faydası herkes için aynı olduğu varsayımına dayanmaktadır. • Paranın marjinal faydası herkes için eşit mi ? • Örneğin politika değişikliği A bireyi 10 TL kazandırıyorken B bireyi 5 TL kaybediyor. A zengin B fakir ise…. • Gelir dağılımın adil dağılımını sağlamak veya eşitliğe dayalı bir politika iyidir (Bergson; Rawls) 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

24. Refah Ekonomisi ve Gerçek Dünya • Piyasa ve Devletin rolü • Piyasaya hiçbir müdahale kaynak dağılımında etkinliğe yol açabilir mi?, • Piyasa başarısızlığı • Piyasa gücü • Üretici ve tüketicinin gücü • Fiyat (P=MC) eğer P>MC ise ? • Pareto optimum 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

25. Piyasaların Var Olmaması ve Etkin Olarak İşlememesi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ