CÜMLENİN ÖĞELERİ

1. CÜMLENİN ÖĞELERİ

2. İÇİNDEKİLER 1)KONU ANLATIMI 2)ÖRNEKLER 3)DEĞERLENDİRME 4)KAYNAKLAR

3. CÜMLE Cümle: Bir düşüncenin, bir duygunun,bir isteğin yargısal bütünlük içinde anlatımını sağlayan sözcük dizisidir. Dilde anlaşma bağımsız sözcüklerle değil cümleyle gerçekleşir. Örnek: 1) Babamın mavi gömleğini ütüledim. 2) Acele ile yapılan işler hep yarım kalır. 3) Hasta olduğu için doktora gitti. Ana sayfaya Dön

4. CÜMLENİN ÖĞELERİ • Cümlede sözcükler ve söz öbekleri yargının bildirilmesinde çeşitli görevler üstlenir.kimisi yapılan eylemi bildirir, kimisi eylemi gerçekleştireni belirtir,kimisi eylemin yerini ve zamanını gösterir,kimisi de eylemden etkilenen yada eylem konu olan varlığı bildirir. • Sözcükler cümlede bu görevlerinden birini üslendiklerinde “ÖĞE” adını alırlar.

5. ÖĞELER YÜKLEM ÖZNE NESNE TÜMLEÇ DOLAYLI TÜMLEÇ ZARF TÜMLECİ GERÇEK ÖZNE GİZLİ ÖZNE BELİRTİSİZ NESNE BELİRTİLİ NESNE Cümlede 4 tür öğe bulunur. Ana sayfaya Dön

6. YÜKLEM Cümlede yargıyı yüklenen çekimli sözcüğe yüklem denir. • Yüklem cümlenin temel öğesidir. • Cümle yüklem olmadan kurulamaz. • Yüklemi bulmak için özel bir soru sorulmaz. Örnek: Seninle konuşmak istiyorum. ( yüklem)

7. Kullanımına Göre Yüklemler A)iki cümle tek bir yüklemle kurulabilir. Örnek:Duvarı nem, insanı gam yıkar. B)Cümlede birden çok yüklem bulunabilir. Örnek:Kapıyı açtı,baktı,kapattı. C)Yüklem başta sonda ve ortada bulunabilir. Örnek: Yaktı yüreğimi bu ateş. Yüreğimi yaktı bu ateş. Bu ateş yüreğimi yaktı.

8. ÖZNE • Yüklemin bildirdiği eylemi yapan yada anlatan duruma konu alan varlığa “ÖZNE” denir. • Özneyi bulmak için “ne?”ve ”kim?” sorularından uygun olan sorulur. • Özne canlı bir varlık olduğu gibi cansız bir varlıkta olabilir. Örnek: Postacı mektupları dağıttı. Uçak havalandı.

9. Postacı mektupları dağıttı. (Özne )( yüklem) • Dağıttı ; “Yüklem” • Kim dağıttı? • Kim dağıttı sorusuna cevap postacı olduğu için postacı sözcüğü “özne”dir.

10. Uçak havalandı. (özne) (yüklem) • Havalandı : “yüklem” • Ne havalandı? Sorusuna cevap veren uçak sözcüğü olduğundan uçak sözcüğü özne görevindedir.

11. Yüklemin bildirdiği eylemi yapan özneye “gerçek özne” denir. • Özne her zaman açık olarak bulunmayabilir. • Bazen de gizli olarak bulunabilir. Örnek: Bahçede top oynuyorduk.

12. Biz bahçede top oynuyorduk. (Özne) (yüklem) • Oynuyorduk: yüklem • Kim oynuyor? • Cevap biz oynuyorduk olduğu için “biz” cümlede gizli özne görevindedir.

13. NESNE BELİRTİLİ NESNE BELİRTİSİZ NESNE NESNE • Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen varlığı gösteren öğeye “nesne” denir. • Nesne görevi üstlenen sözcükler ikiye ayrılır. Ana sayfaya Dön

14. Belirtili nesne: Cümlede “-i” durum ekini alan kelime nesnedir. • Belirtili nesneyi bulmak için “neyi?” ve “kimi?” soruları sorulur. Örnek:Sizi dün çok bekledim. Bugün dolabı temizleyeceğim.

15. Ben sizi dün çok bekledim. (nesne) • Bekledim : “Yüklem” • Kim bekledi? Ben “gizli özne” • Kimi bekledim? Sorusuna cevap sizi sözcüğü olduğu için nesne belirtili nesnedir.

16. BenBugündolabıtemizleyeceğim. (özne) (nesne) (yüklem) • Temizleyeceğim; Yüklem • Kim temizleyecek? ; Ben gizli özne • Neyi temizleyeceğim; dolabı belirtili nesne

17. Belirtisiz nesne: Cümlede yükleme yalın olarak bağlanan nesnedir. Belirtisiz nesneyi bulmak için “ne?” ve “neler?” soruları sorulur. Örnek:Çocuklar top oynuyor.

18. Çocuklar top oynuyor. (özne) (nesne) (yüklem) • Oynuyor :Yüklem • Kim oynuyor? Çocuklar; özne • Ne oynuyor? Top ; belirtisiz nesne görevindedir.

19. TÜMLEÇ DOLAYLI TÜMLEÇ ZARF TÜMLECİ TÜMLEÇ • Yüklemin anlamını çeşitli yönlerden belirtip nitelendiren açıklayan sözcük yada söz öbeklerine “tümleç” denir. Ana sayfaya Dön

20. Dolaylı tümleç :Cümlede yüklemin yöneldiği,bulunduğu,çıktığı yeri ve yönü gösteren -e,-de,-den durum ekleriyle çekimlenen sözcük yada söz öbeklerine denir. • Dolaylı tümleci bulabilmek için yükleme şu sorular sorulur: -neye,-nede,-neden, -nereye,-nerede,-nereden, -kime,-kimde,-kimden

21. Bu hafta sonu Çanakkale’ye gideceğiz. (tümleç) • Gideceğiz : yüklem • Kim gidecek : biz ;gizli özne • Nereye gideceğiz? : Çanakkale’ye dolaylı tümleç

22. Zarf tümleci : cümlede yüklemi zaman, ölçü,durum,yer,yön,ve soru gibi özellikler yönünden tamamlayan öğelere “zarf tümleci” denir. • Cümlede zarf tümlecini bulmak için “ne zaman ?”,”ne zamana kadar?”, “nasıl?”, “ne kadar?” sorularından uygun olanı sorulur. Örnek: Dün seni Ali aradı.

23. Dün seni Ali aradı (tümleç) (nesne) (özne) (yüklem) • Aradı : Yüklem • Kim aradı? : Ali ; özne • Kimi aradı? :Seni ; belirtili nesne • Ne zaman aradı? : dün ; zarf tümleci

24. ÖRNEKLER Örnek 1 Örnek 4 Örnek 7 Örnek 2 Örnek 5 Örnek 8 Örnek 9 Örnek 3 Örnek 6 Örnek 10 An sayfaya Dön

25. Örnek 1 )Aşağıdaki cümleyi öğelerine nasıl ayrılır? “Ödevimi bugün hazırlayamadım.” Cevap : • hazırlayamadım : “yüklem” • Kim hazırlayamadı? : ben : “gizli özne” • Neyi hazırlayamadım? :ödevimi: “belirtili nesne” • Ne zaman hazırlayamadım? : bugün:” zarf tümleci”

26. Örnek 2 )Cümledeki altı çizili olan kelime hangi öğedir öğrenelim. • Denizin üstünde beyaz martılar uçuşuyordu. Cevap : • Uçuşuyordu : “yüklem “ • Ne uçuşuyordu? : beyaz martılar :”özne” Altı çizili olan kelime “özne” görevindeymiş.

27. Örnek 3 )Aşağıdaki cümlede hangi kelime belirtisiz nesne görevindedir? “Dün güzel bir çanta aldım.” Cevap : • Aldım : “yüklem” • Kim aldı? :ben ; ”özne” • Ben ne aldım? : güzel bir çanta ; ”belirtisiz nesne” • Cümledeki belirtisiz nesne güzel bir çanta kelimesiymiş.

28. Örnek 4 )Aşağıdaki cümlenin öğelerini öğrenelim. “İnsan hep iyiyi arar.” Cevap : • Arar : “yüklem” • Kim arar? : insan ; “özne” • İnsan neyi arar : iyiyi ,”belirtili nesne” • İnsan iyiyi ne zaman arar : hep ; “zarf tümleci”

29. Örnek 5) Aşağıdaki cümlede özne hangi kelimedir? “ İçeriden annesine sesleniyordu.” Cevap : Sesleniyordu : “yüklem” Kim sesleniyordu? : o sesleniyordu ; cümlede özne açık olarak verilmediği için o “gizli özne”dir.

30. Örnek 6) Cümledeki altı çizili olan kelime hangi öğedir. Arkadaşlarıyla tek tek vedalaştı. Cevap : • Vedalaştı : “yüklem” • Kim vedalaştı : o ; ” gizli özne” • Nasıl vedalaştı : tek tek ; ”zarf tümleci” • Altı çizili kelime cümlede zarf tümleci görevinde yer alır.

31. Örnek 7) ”Komşularımız bugün çim ektiler.” cümlesini öğelerine ayıralım. Cevap : Komşularımız bugün çim ektiler. (özne)(tümleç) (nesne) (yüklem) • Ektiler : “yüklem” • Kim ekti : komşularımız ; “özne” • Ne ektiler? :çim ; “nesne” • Ne zaman ektiler? : bugün ; “zarf tümleci”

32. Örnek 8) “Anne sevgisini onda buldum.” cümlesinde nesne olan kelime hangisidir? Cevap : Anne sevgisini onda buldum. (nesne) (yüklem) • Buldum : “yüklem” • Kim buldu : ben ; “gizli özne” • Ne buldum? : anne sevgisi ; ”nesne”

33. Örnek 9)“Oynayan çocukları pencereden seyrediyordu.” cümlesinde dolaylı tümleç hangi sözcüktür? Cevap : Oynayan çocukları pencereden seyrediyordu. (tümleç) (yüklem) • Seyrediyor : “yüklem” • Kim seyrediyor : o ; “gizli özne” • Nereden seyrediyor : pencereden ; “dolaylı tümleç”

34. Örnek 10) “Öğretmen elindeki çiçeği bana uzattı.” cümlesini öğelerine ayıralım. Cevap : • Uzattı : “yüklem” • Kim uzattı? : öğretmen ; “özne” • Neyi uzattı? : elindeki çiçeği ; “nesne” • Kime uzattı? : bana ; “dolaylı tümleç”

35. DEĞERLENDİRME SORU 3 SORU 1 SORU 4 SORU 2 SORU 5

36. A B C D SORU 1) Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öğeleri “özne, dolaylı tümleç, belirtili nesne, yüklem” şeklinde sıralanmıştır? Uçak alana sabaha karşı indi. İşçiler, pamuk tarlasından evlerine döndüler. Çocuklar, okulun penceresinden maçı seyretti. Okul takımımız bütün maçları kazandı.

37. SORUYA GERİ DÖN Yanlış cevap lütfen soruyu tekrar oku.

38. Doğru cevap “Çocuklar okulun bahçesinde maçı seyrettiler.” Seyrettiler : ”yüklem” Kim seyretti : çocuklar ; ”özne” Nerede seyrettiler : okulun bahçesinde ; “tümleç” Neyi seyrettiler : maçı ; ”nesne”

39. A B C D Soru 2 “Karşıdan karşıya geçerken sağına soluna bakmalısın.” cümlesindeki altı çizili söz öbeği hangi görevdedir. Özne Dolaylı tümleç Zarf tümleci Nesne

40. SORUYA GERİ DÖN Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar oku.

41. Doğru cevap “Karşıdan karşıya geçerken sağına (zarf tümleci) soluna bakmalısın.” Bakmalısın : “yüklem” Ne zaman bakmalısın : karşıdan karşıya geçerken ; “zarf tümleci”

42. Soru 3 “Küçücük penceremden kocaman bir dünya görüyorum” cümlesi yükleme sorulan hangi soruları cevaplamaktadır? A) nasıl,ne? B) ne zaman,nerede? C) neyi,ne zaman? D) nereden,ne ?

43. SORUYA GERİ DÖN Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar oku.

44. Doğru cevaptebrikler “Küçücük penceremden kocaman bir dünya görüyorum.” Görüyorum : “yüklem” Nereden görüyorum? : ”küçücük penceremden Ne görüyorum? : “kocaman bir dünya”

45. Soru 4 “Kitaplarını masa üstüne yığmıştı.” cümlesinde aşağıdaki öğelerden hangisi yoktur? • Nesne B) Dolaylı tümleç C) Zarf tümleci D) Yüklem

46. SORUYA GERİ DÖN Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar oku.

47. Doğru cevaptebrikler “Kitaplarını masanın üstüne yığmıştı.” Yığmıştı : “yüklem” Neyi yığmıştı? : kitaplarını ; ”nesne” Nereye yığmıştı? : masanın üstüne: ” dolaylı tümleç” cümlede zarf tümleci yoktur.

48. Soru 5 “Anne sevgisini onda buldu.” cümlesinde nesne hangi kelimedir? • Anne • Anne sevgisini • Onda • Buldu

49. SORUYA GERİ DÖN Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar oku.

50. Doğru cevaptebrikler “ Anne sevgisini onda buldu.” Buldu : ”yüklem” Neyi buldu? : anne sevgisini ; ”NESNE” Nerede buldu? : onda ; “tümleç”