De onderaanneming uitgespit

1. De onderaanneming uitgespit Infosessie in het kader van het EFRO-project “Samenwerking tussen sociale economie en reguliere economie in de groensector” 16 juni 2011 De Punt i.s.m. Advocatenkantoor Curia (Mr. Anneleen Steeno) i.s.m. Wase Werkplaats (Dhr. Carlo Van Hoey)

2. De onderaanneming uitgespit Mr. Anneleen Steeno 16 juni 2011

3. Overzicht • Kwalificatie van de onderaannemingsovereenkomst • De onderaannemingsovereenkomst als zelfstandige overeenkomst • Enkele topics nader belicht: • Prijs • Verwijlboetes • Overmacht • Aansprakelijkheid • Exoneratieclausules • Remedies bij wanprestatie

4. Overzicht • Kwalificatie van de onderaannemingsovereenkomst • De onderaannemingsovereenkomst als zelfstandige overeenkomst • Enkele topics nader belicht: • Prijs • Verwijlboetes • Overmacht • Aansprakelijkheid • Exoneratieclausules • Remedies bij wanprestatie

5. I. KWALIFICATIE VAN ONDERAANNEMING Geen definitie Twee constitutieve elementen: • Zowel hoofd- als onderaannemingsovereenkomst is een aannemingsovereenkomst • de overeenkomst met de onderaannemer is een onderovereenkomst

6. 1) (Onder)aanneming – afbakening • Aanneming – koop • Aanneming - huur van materiaal • Onderaanneming - terbeschikkingstelling van werknemers • Onderaanneming - arbeidsovereenkomst

7. i. Aanneming - koop • Koop: overdragen van de eigendom van een bestaande of toekomstige zaak tegen een vooraf bepaalde of bepaalbare prijs • Aanneming: leveren van een dienst tegen een prijs • Gemengde overeenkomsten: kwalificatieprobleem! Cumulatietheorie Absorptietheorie (kwalificatie partijen, specificiteitscriterium, conceptiecriterium) • Belang (bepaalbaarheid van de prijs als geldigheidscriterium, toepasselijkheid 10-jarige aansprakelijkheid art. 1792 B.W., rechtstreekse vordering en voorrecht OA, opzegmogelijkheid art. 1794 B.W., exoneratie aansprakelijkheid)

8. ii. Aanneming - huur • Ter beschikking stelling van machine (bv. kraan) met begeleidende werkkracht • Absorptietheorie (onafhankelijkheid werkkracht, aard van het werk en van het ter beschikking gestelde goed) • Belang: Opnieuw rechtstreekse vordering en voorrecht OA, aansprakelijkheidproblematiek (aansprakelijkheid voor aangestelden art. 1384 vereist band van ondergeschiktheid (dus OG aansprakelijk bij huur, minder kans bij aanneming)

9. iii. Aanneming – terbeschikkingstelling van werknemers • Hoofdaannemer zoekt bijkomende werknemer om hem bij te staan in het werk dat hem werd toevertrouwd • Overdracht van gezag over de werknemer? • Belang (sociaal recht, aansprakelijkheid art. 1384 voor aangestelden)

10. iv. Aanneming - arbeidsovereenkomst • Criterium: ondergeschikt verband • Belang: immuniteit van artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet voor werknemers

11. 2) Onderovereenkomst • Onderaanneming vs. nevenaanneming • Onderaanneming vs. overdracht van overeenkomst

12. Overzicht • Kwalificatie van de onderaannemingsovereenkomst • De onderaannemingsovereenkomst als zelfstandige overeenkomst • Enkele topics nader belicht: • Prijs • Verwijlboetes • Overmacht • Aansprakelijkheid • Exoneratieclausules • Remedies bij wanprestatie

13. II. OA IS EEN ONAFHANKELIJKE OVEREENKOMST • Geen driehoeksverhouding • Gevolgen van autonoom karakter • Belang van contractuele transparantie

14. 1) Geen driehoeksverhouding Opdrachtgever OH-opdracht Aannemer = Hoofdaannemer × Rechtstreekse vordering Privaatrechtelijke overeenkomst Onderaannemer

15. 2) Gevolgen van het autonoom karakter • Totstandkoming en geldigheid van de onderaanneming is niet afhankelijk van de totstandkoming en geldigheid van de hoofdaannemingsovereenkomst • Geen onderlinge toepassing van de contractuele voorwaarden bvb. exoneratieclausules, boetebedingen, forumclausules, etc.  Eenzelfde feit kan verschillende rechtsgevolgen hebben in de 2 overeenkomsten • Opeisbaarheid en betaling onderaannemingsprijs • Tegenwerpelijkheid van expertises • Oplevering • Einde

16. 3) Belang van contractuele transparantie • HA als tussenpersoon heeft er alle belang bij om beide contractuele verhoudingen op elkaar af te stemmen – maar kan ook in voordeel van OA werken (zie vbn) • Algemene verwijzingen in de zin van “de OA moet worden uitgevoerd volgens de bepalingen van hoofdA” ? • RS: enkel de technische aspecten • Wat bij tegenstrijdigheid? • Transparantie per onderwerp voorzien

17. Overzicht • Kwalificatie van de onderaannemingsovereenkomst • De onderaannemingsovereenkomst als zelfstandige overeenkomst • Enkele topics nader belicht: • Prijs • Verwijlboetes • Overmacht • Aansprakelijkheid • Exoneratieclausules • Remedies bij wanprestatie

18. Prijs Aanneming in vrije rekening - aannemer bepaalt prijs achteraf - “prijs die gebruikelijk is” - rechter heeft marginaal toetsingsrecht Aanneming tegen eenheidsprijzen van werkuren en materialen Aanneming tegen vaste forfaitaire prijs Uitvoeringsrisico voor aannemer verhoogt 18

19. Verwijlboetes • Principe: voorzienbare schade • Voorzienbaarheid voor OA van de boetes te betalen door HA • Forfaitaire schadevergoedingsclausule • Wat? Contract bepaalt forfaitaire schadevergoeding vooraf, geen bewijs van schade nodig, enkel van inbreuk • Waarom? Onzekerheid voorkomen of omdat schade moeilijk te bewijzen is • Grens: strafbeding, matiging indien totale discrepantie met actuele schade • Varianten: met of zonder mogelijkheid om hogere actuele schade te bewijzen en te vorderen

20. Overmacht • Art. 1147 B.W.: geen definitie • Rechtspraak: twee voorwaarden • Ontoerekenbaar aan debiteur • Niet te wijten aan (zelfs lichte) fout • Onvoorzienbaar en kan niet voorkomen noch vermeden worden • Volstrekte onmogelijkheid van nakoming • Hardship/imprevisie niet voldoende • Wel mogelijkheid om contractueel “hardship”- clausule te voorzien Gewijzigde omstandigheden die contractueel evenwicht manifest verstoren geven recht om de overeenkomst te beëindigen, te heronderhandelen of aan te passen

21. Aansprakelijkheid van HA voor daden OA (1) • Soms terug te leiden tot persoonlijke aansprakelijkheid aannemer (bv. onzorgvuldige keuze onderaannemer) • Contractuele aansprakelijkheid voor daden onderaannemer (art. 1797 B.W. “voor de personen die hij bezigt”) • Fout van OA geen overmacht voor hoofdA – hoofdA is contractueel aansprakelijk voor fouten OA • Overmacht in hoofde van OA, wel overmacht in hoofde van hoofdA

22. Aansprakelijkheid van HA voor daden OA (2) • Buitencontractuele aansprakelijkheid voor onderaannemers? • art. 1384, lid 3 B.W.: band van ondergeschiktheid vereist, bv. werknemers • In principe dus niet voor onderaannemers, tenzij uit onderaannemingsovereenkomst directiebevoegdheid aan de hoofdaannemer wordt toegekend. • Voorwaarden voor 1384, lid 3 B.W. • Schade die niets te maken heeft met de uitvoering van de overeenkomst • Aangestelde handelde in de uitoefening van zijn opdracht • Regres • Bepaald door de rechtsverhouding HA – OA! (onafhankelijke overeenkomst)

23. Aansprakelijkheid OA/A (1) • Contractueel aansprakelijk voor niet-nakomen van verbintenis (laattijdige oplevering, verborgen gebreken, etc.) • HA – HO en OA – HA • Niet OA – HO • Schadevergoeding: beperkt tot voorzienbare schade • Samenloop tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid? • Relevantie? 1382 BW: ook onvoorzienbare schade, ingebrekestelling niet vereist • HVC: fout én schade niet louter contractueel.  de facto ‘misdrijf’ OG Contractuele aansprakelijkheid HA × Geen contractuele aansprakelijkheid Contractuele aansprakelijkheid OA

24. Aansprakelijkheid OA/A (2) • Kan de OG zich buitencontractueel richten naar OA?  quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent (fout én schade niet louter contractueel) P.M.: geldt enkel t.a.v. opdrachtgever, niet andere derden OG Contractuele aansprakelijkheid HA Geen contractuele aansprakelijkheid × Contractuele aansprakelijkheid 1382? OA

25. Exoneratieclausules • Beperkingen op aansprakelijkheid aannemer zijn mogelijk, maar grenzen • Uitholling van verbintenis • Dingende wettelijke bepalingen (bv. 10-jarige aansprakelijkheid voor gebreken die stevigheid gebouw aantasten) • Persoonlijk opzet (wel exoneratie mogelijk voor zware fout) • Kan men aansprakelijkheid voor daden onderaannemer uitsluiten? • Ja, maar eerste twee grenzen gelden • Volgens HVC: wel exoneratie mogelijk voor opzet OA • Strengere grenzen indien consument (WHPC)

26. Remedies bij contractuele wanprestatie (1) • Tijdelijke contractuele remedies • Exceptie van niet-nakoming – ENAC • Tijdelijke opschorting van eigen verbintenissen • Geen voorafgaande tussenkomst rechter • Voorwaarden: voorafgaande ingebrekestelling en proportionaliteit

27. Remedies bij contractuele wanprestatie (2) • Definitieve contractuele remedies • Art. 1184 B.W. • Gedwongen uitvoering afdwingen • In natura (onder verbeurte van een dwangsom) • Door schuldenaar zelf, gekoppeld aan dwangsom • Zelf of door derde op kosten van de schuldenaar • Indien in natura niet mogelijk: bij equivalent • Ontbinding van de overeenkomst vorderen eventueel aangevuld met schadevergoeding

28. Remedies bij contractuele wanprestatie (3) • Contractuele clausules die rechtelijke tussenkomst overbodig maken • Buitengerechtelijke vervanging zonder voorafgaande rechterlijke machtiging bv. indien gedurende 30 opeenvolgende werkdagen geen werkzaamheden uitgevoerd en de werken worden niet hervat binnen de 8 dagen na ingebrekestelling, recht om werken door derde te laten uitvoeren op kosten van schuldenaar • Uitdrukkelijk ontbindend beding: opsomming van omstandigheden waarin een partij kan beëindigen met onmiddellijke ingang en zonder schadevergoeding • Pro memorie: ingebrekestelling altijd nodig, tenzij zinloos of wegbedongen

29. Verdere vragen? Curia advocaten Maria Theresiastraat 34A 3000 Leuven 016/50.00.51 anneleen.steeno@curia.be