Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej - historia, perspektywy

1. Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej - historia, perspektywy Wanda Klenczon Biblioteka Narodowa

2. Adam Łysakowski (1895-1952)i początki katalogu przedmiotowego w Polsce • twórca i popularyzator polskiego katalogu przedmiotowego, autor zasad i metodyki • Katalog przedmiotowy. T. 1 Teoria, Wilno 1928 • Katalog przedmiotowy: podręcznik, Warszawa 1946

3. Adam Łysakowski (1895-1952)i początki katalogu przedmiotowego w Polsce • Katalog przedmiotowy wyszczególniający • tematem staje się każdy przedmiot, o ile jest reprezentowany w piśmiennictwie i posiada prawidłową polską nazwę • przedmiot wyrażony jednowyrazową rzeczownikową nazwą • ale: • określniki mają charakter uogólniony • redukcja tematów na rzecz skupień tematycznych

4. Jan Kossonoga, Słownik tematów dla bibliografij i katalogów w układzie przedmiotowym, Warszawa 1956 • pierwszy publikowany polski słownik języka haseł przedmiotowych o zakresie uniwersalnym • odwoływał się do metodyki Łysakowskiego • opracowany w Bibliotece Narodowej przez zespół: Władysław Bieńkowski, Maria Dembowska, Halina Hleb-Koszańska, Janina Jantzenowa, Jan Kossonoga, Henryk Sawoniak na podstawie prowadzonej w Instytucie Bibliograficznym kartoteki przedmiotowej egzemplarza obowiązkowego • zawierał ok. 4 500 haseł przyjętych i odrzuconych

5. Katalog przedmiotowy BN • od 1957 roku BN zamieszcza hasła przedmiotowe we wszystkich opisach bibliograficznych rejestrowanych w bieżącej bibliografii narodowej, Przewodniku Bibliograficznym, • od 1969 roku katalog przedmiotowy – początkowo tradycyjny, kartkowy, a następnie zautomatyzowany - jest głównym katalogiem rzeczowym BN.

6. Słownik JHP BN • powstał z inicjatywy i dzięki wieloletniej pracy • Ewy Stępniakowej (Zakład Katalogów Rzeczowych) • Janiny Trzcińskiej (Zakład Przewodnika Bibliograficznego) Prace rozpoczęto w 1982 r., obejmowały m.in.: • weryfikację i aktualizację terminologii, • konfrontację słownictwa z katalogiem, • rozbudowę słownictwa, • uporządkowanie relacji.

7. Słownik JHP BN • Wydanie I (1989, stan na 1986) – ok. 5 000 artykułów przedmiotowych • Wydanie II (1993) - ok. 11 000 haseł (w tym ok. 2 000 terminów odrzuconych) • Wydanie III (1997) - ok. 14 000 haseł (w tym ok. 3 500 terminów odrzuconych) • Wydanie IV (2001) - ok. 31 000 haseł (w tym ok. 10 000 terminów odrzuconych) • Wydanie V (2005) – ok. 49 000 haseł (w tym ok. 20 000 terminów odrzuconych) • Wydanie VI – 2009?

8. Podstawowe zasady Autorki Słownika, podtrzymując podstawową zasadę metodyki Łysakowskiego, tj. zasadę wyszczególniającego formułowania tematów i uogólniającego formułowania określników, określiły zasady doboru i redakcji, które w większości są stosowane do dziś: • słownictwo ma charakter uniwersalny • polska terminologia pochodzi z wiarygodnych źródeł informacji • tematy jednoznaczne (eliminacja synonimii i rozróżnienie homonimów)

9. Kartoteka wzorcowa JHP BN • Słownictwo od początku prowadzone jako kartoteka, początkowo kartkowa • pełna kontrola tematów rzeczowych, geograficznych oraz określników • częściowa kontrola tematów osobowych i korporatywnych • w 1996 r. kartoteka przeniesiona do postaci elektronicznej, w formacie USMARC, następnie MARC21 • objęcie pełną kontrolą wszystkich kategorii haseł jednostkowych

10. Kartoteka wzorcowa JHP BN • w 2004 r. utworzono, na podstawie indeksu przedmiotowego katalogu BN, kartotekę wzorcową haseł rozwiniętych – ok. 320 000 rekordów •  1. 05. 2008 – ok. 490 000 rekordów • dziennie – średnio 250 nowych haseł rozwiniętych • hasła dostępne w katalogu NUKAT

11. Prace nad JHP BN 1996-2007 r. • współpraca trzech zakładów Biblioteki Narodowej: • Zakładu Opracowania Rzeczowego (d. Katalogów Rzeczowych) – Anna Stolarczyk • Zakładu Przewodnika Bibliograficznego – Joanna Kędzielska • Ośrodka Normalizacji Bibliograficznej – Wanda Klenczon oraz – od 2001 r. - Zespołu ds. Rozwoju JHP BN

12. Prace nad JHP BN od września 2007 r. • Pracownia JHP BN w Instytucie Bibliograficznym • Anna Stolarczyk – kierownik • Maria Gąska • Joanna Kędzielska • Małgorzata Witkowska przy współpracy Zespołu ds. Rozwoju JHP BN

13. Ogólnopolskie warsztaty JHP BN • po raz pierwszy zorganizowane przez przewodniczącego Komisji Opracowania Rzeczowego Zbiorów przy ZG SBP, Piotra Bierczyńskiego, w 1999 r. • w latach 1999-2007 w warsztatach wzięło udział ponad tysiąc osób

14. Opracowanie przedmiotowe w BN Stopniowo obejmowano opracowaniem przedmiotowym w JHP BN kolejne grupy dokumentów: • książki • dokumenty życia społecznego • artykuły z czasopism • czasopisma • dokumenty kartograficzne • druki muzyczne • dokumenty elektroniczne • dokumenty dźwiękowe i audiowizualne • dokumenty ikonograficzne • stare druki • rękopisy

15. Opracowanie przedmiotowe w BN • Opracowanie rzeczowe zbiorów specjalnych wymaga nowego podejścia do słownictwa i metodyki • konieczność opracowania komplementarnego zasobu terminów wyrażających rodzaj, formę, gatunek (stosowanych w polu 655 MARC21) • konieczność opracowania zasad metodycznych odpowiadających charakterowi specyficznych dokumentów i możliwościom ich opracowania i wyszukiwania w bazie danych

16. Opracowanie przedmiotowe w BN • baza katalogowa BN zawiera ok. 800 000 dokumentów opracowanych przedmiotowo • miesięcznie w BN opracowuje się przedmiotowo ok. 3 000 dokumentów różnych typów • opisy w bazie są stale meliorowane w związku z nowymi i zmienionymi hasłami oraz zmianami w metodyce

17. JHP BN w NUKAT • VI 2005-VII 2007 BN czynnie współpracowała z katalogiem centralnym NUKAT • całą kartotekę wzorcową JHP BN przekazano do NUKAT • praca nad kartoteką wyłącznie w systemie Virtua w bazie NUKAT • w BN kopia bazy aktualizowana codziennie • czynnej współpracy zaprzestano 1 sierpnia 2007 • kopia kartoteki JHP BN utrzymywana i dostępna w NUKAT • baza aktualizowana raz w tygodniu

18. Szkolenia • od 2000 r. ponad 700 godzin szkoleń, wykładów i konsultacji w bibliotekach publicznych i pedagogicznych w całej Polsce • kursy JHP BN na poziomie podstawowym i zaawansowanym organizowane przez CEBID • od 2008 prowadzenie kursów organizowanych przez ZEBID przejęła Pracownia JHP BN

19. JHP BN – pytania o najbliższą przyszłość • Jaka jest przyszłość języków informacyjno-wyszukiwawczych w warunkach przyspieszającej zmiany technologicznej? • Czy wobec przyzwyczajenia użytkowników do strategii używanych w wyszukiwarkach internetowych ma jeszcze sens gramatyka pozycyjna? Co możemy zyskać, a co stracić?

20. JHP BN – pytania o najbliższą przyszłość • Czy wobec dostępności stale aktualizowanej pełnej kartoteki wzorcowej JHP BN Słownik drukowany jest jeszcze potrzebny bibliotekarzom? • Czy kartoteka wzorcowych haseł rozwiniętych jest nam niezbędna? Czy nie wystarczyłoby uproszczenie reguł i spisanie zaleceń metodycznych?

21. JHP BN – pytania o najbliższą przyszłość • Czy nie powinniśmy w większym stopniu wykorzystywać potencjał formatów bibliotecznych i systemów komputerowych? • kodowane wartości w MARC21, np. lokalizacja w czasie - pole 045 - Time Period of Content, lokalizacja w przestrzeni – pole 043 - Geographic Area Code • sortowanie i limitowanie wyników wyszukiwania

22. Ankieta – „Stosowanie Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej w katalogach bibliotek” Informacje od Państwa pozwolą nam dostosować naszą ofertę do potrzeb bibliotek stosujących JHP BN

23. Wszystkim użytkownikom JHP BN dziękujemy za dotychczasowe zainteresowanie i współpracę przy jego doskonaleniu, za postulaty i krytyczne uwagi Bez Państwa udziału jego rozwój nie byłby możliwy Wanda Klenczon Pracownia JHP BN i Zespół ds. rozwoju JHP BN