DOPALACZE

1. DOPALACZE Specjalista terapii uzależnień od narkotyków mgr Mariusz Kajda kajda@go2.pl

2. DOPALACZE – co to jest ? • Określenie dopalacz wywodzi się z lotnictwa, gdzie termin ten oznacza „urządzenie stosowane w samolotach bojowych w celu zwiększenia ciągu silnika turboodrzutowego, poprzez spalanie dodatkowego paliwa za turbiną. Daje to przyrost ciągu o kilkadziesiąt procent. • Termin dopalacze używamy slangowo, określa środki dopingujące dla sportowców, ale także rozmaite odżywki czy napoje energetyczne.

3. Dopalacze • To termin, którego używa się do nazwania grupy różnych substancji lub ich mieszanek o rzekomym lub faktycznym działaniu psychoaktywnym, nie znajdujących się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

5. Sprzedaż dopalaczy odbywa się za pośrednictwem Internetu lub sieci wyspecjalizowanych sklepów nazywanych „ SMART SHOP”. Nazwa ta pochodzi od rzekomych własności sprzedawanych substancji, reklamowanych jako usprawniające funkcje poznawcze (tzw. smart drugs). W asortymencie sklepów pojawiają się zarówno specyfiki o działaniu stymulującym, relaksującym, psychodelicznym czy halucynogennym. Sklepy oferują również literaturę o tematyce związanej z substancjami psychoaktywnymi, akcesoria tj. fifki, fajki, wagi, po substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Smart shopy istnieją w większości krajów Europy, najwięcej w Wielkiej Brytani, Niemczech i Holandii.

6. Gadżety ze Smart Shop-u

7. Dopalacze w Polsce – rys historyczny zjawiska • Od 2008 r. w Polsce produkty o działaniu psychoaktywnym sporadycznie pojawiały się w Internecie, w sklepach ze sprzedażą wysyłkową. • Początek 2008r. – pojawiły się pierwsze informacje na temat witryny internetowej www.dopalacze.com . Sklep jako pierwszy w Polsce oferował w sprzedaży wysyłkowej legalne substancje psychoaktywne na dużą skalę, a zarazem w profesjonalnej oprawie marketingowej.

8. Przełom sierpnia i września 2008 r. – w Łodzi powstał pierwszy stacjonarny sklep z dopalaczami. Fakt powstania sklepu wywołał szeroką debatę społeczną oraz zainteresowanie ze strony mediów, społeczności lokalnej i władz. Okazało się, że nie ma prawnych instrumentów pozwalających na zamknięcie sklepów. Oferowane produkty sprzedawano pod szyldem „ wyrobów kolekcjonerskich”.

9. Do końca 2009 r. powstało ponad 40 stacjonarnych punktów sprzedaży dopalaczy.

10. Co zawierają w sobie dopalacze ? Dopalacze zawierają w sobie substancje pochodzenia naturalnego i syntetycznego, działające stymulująco bądź psychodelicznie czy halucynogennie. Generalnie dopalacze podzielić można na trzy grupy: - środki pochodzenia głównie roślinnego (susze, kadzidełka), które stosuje się jak tytoń (pali w fajkach, skrętach) lub spala w pomieszczeniu tak jak kadzidełka, mający w sposób legalny powodować efekty zbliżone do palenia marihuany lub opium;

11. Preparaty te bywają czasami wzmacniane syntetycznymi kannabinoidami ; są ona nazywane „spice” – od jednego z najbardziej popularnych produktów tego rodzaju.

12. Środki pochodzenia głównie syntetycznego, sprzedawane w formie tabletek (tzw. party pills) lub proszku w torebkach, które zawierają zazwyczaj rozmaite mieszanki różnych grup związków działających psychoaktywnie: stymulantów, opioidów, halucynogenów, dysocjantów, empatogenów, itp.

13. Środki syntetyczne zawierające jedną, konkretną substancję, która nie jest zakazana ; sprzedawane w postaci znaczków do lizania, małych pigułek lub w innych formach. • Ostatnie badania prowadzone w Polsce wykazały że niektóre dopalacze zawierają w sobie takie narkotyki jak haszysz , konopie indyjska i amfetamina

14. Dopalacze – sytuacja prawna i społeczna w Polsce Stopień szkodliwości dopalaczy na zdrowie i potencjał uzależniający jest przedmiotem badań i analiz, które jednak ze względu na liczbę znanych i ciągle wynajdowanych substancji psychoaktywnych, nie nadążają za zmianami ich składu przez producentów

15. Dodatkowo, dopalacze wprowadzono do obrotu jako "produkty kolekcjonerskie, nie nadające się do spożycia", w związku z czym nie podlegały one kontroli Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej. Substancje w nich zawarte nie znajdowały się na liście środków zakazanych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, więc mogły być sprzedawane w legalnie działających sklepach. Dopiero po akcji zamykania sklepów z dopalaczami w październiku 2010 służby państwowe weszły w posiadanie znacznej liczby próbek tych preparatów, których wszystkich jednak nie zdołano przebadać

16. Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomani z 20 marca 2009 zwiększyła listę zakazanych substancji o kilkanaście, które na podstawie danych z innych krajów oraz wyrywkowych badań własnych podejrzewano o obecność w produktach sprzedawanych w Polsce. Były to m.in. takie rośliny (oraz ich ekstrakty i susze) jak: Argyreia nervo, Mitragyna speciosa, Salvia divinorum, oraz kilka substancji syntetycznych, m.in: Benzylopiperazyna i JWH-018

17. Powój hawajski (Argyreia nervo) 17

18. Salvia divinorum

19. Mitragyna speciosa

20. Nowelizacja, która była pierwszą ogólnopaństwową próbą ograniczenia legalnego handlu dopalaczami w Polsce nie przyniosła żadnego efektu – producenci szybko zastąpili wyłączone substancje innymi. W lutym 2009 działały w Polsce 42 sklepy z dopalaczami, natomiast w ramach akcji z października 2010 na podstawie decyzji minister zdrowia zamknięto ich ponad 1300.

21. Wg danych z Centrum Kryzysowego Ministerstwa Zdrowia, akcja zamknięcia sklepów przyniosła znaczący efekt zmniejszenia hospitalizacji na oddziałach toksykologicznych w całej Polsce. Wg tych danych do 18 października 2010 było 304 hospitalizacji z podejrzeniem zatrucia dopalaczami i 18 zgonów, przy czym ze względu na nieznajomość składu dopalaczy nie da się tych wszystkich przypadków powiązać z tymi środkami ze 100% pewnością, a jedynie można to z bliżej nieokreślonym prawdopodobieństwem podejrzewać.

22. Kilka dni po akcji zamykania sklepów, w trybie pilnym trafił do Sejmu projekt ustawy, w której m.in. zdelegalizowano wytwarzanie, handel i reklamę wszelkich środków zastępczych, które zdefiniowano jako: substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierających taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych

23. Nowelizacja zakłada też możliwość wycofania podejrzanych substancji, wyłącznie na podstawie uzasadnionego podejrzenia, że spełnia on w/w definicję środka zastępczego z obrotu na czas do 18 miesięcy oraz możliwość nałożenia kar finansowych. Głosowanie Senatu nad nowelizacją odbyło się 21 października 2010. 8 listopada 2010 Bronisław Komorowski podpisał nowelizację.

24. Popularność dopalaczy. Ostatnia edycja badań wśród młodzieży zrealizowana w 2000 roku w ramach ESPAD (EuropeanSchoolSurvey Project and Alcohol and OtherDrugs) pokazała spadek odsetka osób eksperymentujących z większością narkotyków tradycyjnych. Do przyjmowania amfetaminy kiedykolwiek w życiu przyznało się w tym badaniu 3,8 % piętnastolatków, prawie 2 razy mniej, niż w roku 2003. Badanie dało analogiczne wyniki dla starszej grupy wiekowej. Podobne wyniki dotyczyły również innych narkotyków jak heroina czy extasy.

26. Nie świadczy to jednak o spadku zainteresowania substancjami psychoaktywnymi w ogóle. Obecnie młodzi ludzie preferują legalne substancje psychoaktywne, dostępne w sprzedaży internetowej oraz w poświęconym do tego celu sklepach. Według najnowszych badań CBOS-u z 2008 roku wśród 18-letniej młodzieży 3,5 % przyznało się do używania dopalaczy kiedykolwiek. Natomiast gdy spojrzymy na wskaźniki używania w ciągu ostatnich 30 dni, dopalaczy używało 1,5 % badanych.

27. Trendy dotyczące używania przez młodzież tradycyjnych narkotyków wykazują tendencję spadkową. Z drugiej jednak strony stwierdza się, że pomimo stosunkowo ograniczonego rozpowszechniania używania dopalaczy, zjawisko to charakteryzuje się znaczną dynamiką oraz potencjałem rozwojowym. Ponadto nieznane i trudne do oceny jest stopień zagrożenia , jakie dopalacze niosą dla swoich użytkowników i dla zdrowia publicznego

28. Jak rozmawiać z dziećmi o dopalaczach? • Nowe substancje psychoaktywne pojawiające się na rynku są substancjami mało zbadanymi a ocena zagrożeń z nimi związanych jest złożona i trudna. Nie sposób od razu określić krótko, i długotrwałych efektów używania tych substancji. Kluczowa w całej sprawie związanej z dopalaczami jest kwestia ryzyka związanego z tymi substancjami oraz procedur postępowania w celu zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikom takich produktów. Najważniejsze staje się stworzenie koncepcji systemowego kontrolowania prawnego , które pozwoli na skuteczne i racjonalne minimalizowanie ryzyka związanego z nowymi substancjami.

29. Tymczasem niech cała walka z dopalaczami zacznie się już w domu rodzinnym. W Polsce inicjację narkotykową przechodzą mniej więcej trzynastolatki. W wieku piętnastu lat mają już dużą wiedzę na temat narkotyków. Kiedy młodzi ludzie sięgają po dopalacze dokładnie zdają sobie sprawę z powodów, dla których to robią. Mówią o potrzebie zaszpanowania, o ciekawości, dobrej zabawie, o dodaniu sobie odwagi. Okres dorastania przynosi zwykle trudne problemy dla samych nastolatków, ich rodziców i całego otoczenia. Rola rodziców w tym okresie jest szczególnie trudna, dlatego

30. Warto jak najwcześniej budować dobre relacje z dziećmi, bo to jedno z ważniejszych narzędzi w wychowaniu dzieci. Działania zaradcze rodziców w przypadku zagrożeń używaniem przez dziecko dopalaczy, są takie same, jak przy innych zagrożeniach – np. piciu alkoholu czy używaniu narkotyków. Rodzice pamiętajcie, że największą moc chroniącą ma: • Okazywanie miłości i zainteresowania życiem dziecka ( mów dziecku, że jest dla ciebie najważniejszą osobą, że zależy ci żeby było zdrowe i szczęśliwe, poznaj jego przyjaciół, zainteresowania i sposoby spędzania czasu wolnego).

31. Dobre porozumiewanie się z dzieckiem ( rozmawiaj z dzieckiem często, pytaj o jego zdrowie, uważnie słuchaj, rozmawiaj także na trudne tematy – o narkotykach, alkoholu, dojrzewaniu). • Zdrowa dyscyplina ( postaw jasne granice – wyraź zdecydowany sprzeciw wobec używania narkotyków i innych środków psychoaktywnych, podaj oczekiwania dotyczące godzin powrotu do domu, kontaktów z kolegami, sprawdzaj na co wydawane jest kieszonkowe, itp.). • Wspieraj dziecko ( doceniaj wysiłki w osiąganiu celów, chwal dziecko za sukcesy i odpowiedzialność – podnosisz tym poczucie

32. własnej wartości, zapewnij, że zawsze może liczyć na twoją pomoc w trudnych sytuacjach). Pamiętaj, żeby rozmawiać z dzieckiem na temat dopalaczy nie trzeba być ekspertem, ale warto jednak dowiedzieć się więcej korzystając z wiarygodnych materiałów. Musisz wiedzieć: • Jak działają - na ośrodkowy układ nerwowy, po ich zażyciu zmienia się nastrój i zachowanie. • Objawy używania – w zależności od substancji i dawki: przypływ energii,

33. Podwyższenie nastroju, rozdrażnienie, huśtawka nastrojów, pobudzenie psychoruchowe, napady szału, stany depresyjne, halucynacje słuchowo-wzrokowe, utrata apetytu, bezsenność, przekrwienie gałek ocznych, wymioty, biegunka. • Jak wyglądają – w postaci białego proszku, kapsułek, tabletek, suszu roślinnego, suszu grzybów. • Ryzyko związane z używaniem dopalaczy –ryzyko zdrowotne, uzależnienie a nawet śmierć.

34. Co zrobić gdy podejrzewasz, że dziecko używa dopalaczy? • Nie zwlekaj, zareaguj od razu, ale nie działaj pod wpływem emocji – porozmawiaj z dzieckiem. • Zapytaj o powody – dlaczego używa tych substancji. • Uświadom mu konsekwencje i zagrożenia związane z ich używaniem. • Porozmawiaj na temat nacisku i manipulacji ze strony biorącej dopalacze. • Powiedz, że martwisz się o nie i zawiodło twoje zaufanie.

35. Daj mu szansę poprawy ale przyglądaj się uważnie postępowaniu. • Nie daj się przekonać argumentom dziecka, że to nie groźne, naturalne substancje, bezpieczna alternatywa dla narkotyków, że to taka moda. • Jeżeli uznasz za konieczne wprowadź nowe zasady i konsekwencje. • Jeśli stwierdzisz, że zagrożenie jest poważne szukaj pomocy u specjalistów. Pomoc również znajdziesz : kajda@go2.pl

36. MONAR - LUTA • Ośrodek Rehabilitacyjno – Readaptacyjny Dla Dzieci i Młodzieży 26 – 220 Stąporków Luta Tel. 41 343 25 05 mariomonar@go2.pl Terapia stacjonarna długość terapii uzależniona od indywidualnego programu terapeutycznego zawartego pomiędzy pacjentem i społecznością ośrodka.