Lesblinda – dyslexía

1. Lesblinda – dyslexía Lesblindir nemendur í framhaldsskóla – hvað er til ráða? Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

2. Stuðningskerfi Fjölbrautaskólans við Ármúla við lesblinda nemendur Elín Vilhelmsdóttir kennslustjóri lesblindumála, umsjón, stuðningsáfangi Nám193 og stoðkennsla Sveinbjörg Sveinbjörnsdóttir – umsjón, stuðningsáfangi Nám193 og stoðkennsla Hildur Jóhannsdóttir – umsjón Auður Stella stoðkennsla í stærðfræði Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

3. Vinnuaðstaða v/dyslexíu Vinnuaðstaða v/kennslu Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

4. Kennslustjóri lesblindumála • Taka við greiningum og varðveita sem trúnaðargögn • Senda nafnalista til kennara: 168 nemendur á lista í byrjun mars 2007 af um 900 nem. í skólanum. • Taka í greiningu (ásamt Sveinbjörgu), lesa með nemendum úr greiningargögnum, ræða rétt þeirra • Aðstoða nemendur í einstökum greinum t.d. með verkefnavinnu, námsaðferðir, greina námsstíl þeirra, hjálpa að finna leiðir í námi sem skila árangri, aðstoð fer eftir þörfum Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

5. Kennslustjóri frh. • Gæta hagsmuna nemenda – efla skilning kennara - tengiliður • Auglýsa úrræði varðandi lokapróf – fylgjast með í prófum • Aðstoða nemendur að sækja um frávik og undanþágur • Hafa yfirumsjón með lesblindumálum skólans Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

6. NÁM 193 • 2 kennarar – íslensku og sálfræðikennari/námsráðgjafi • 2 klst. á viku hvor • Ekki fleiri en 15 - 18 nemendur í hverjum hóp, í boði á hverri önn • Áhersla á sjálfstyrkingu, samræðu við jafningja, horfast í augu við eigin lesblindu, þekkja einkennin, takast á við kvíða, streitu, þekkja rétt sinn, skoða námsstíl, hugkort, nýtingu tölvunnar, lestur, lesskilningur, ritun Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

7. Stoðkennsla • STU193 – 2 hópar og 3 kennarar en samt einstaklingsstuðningur. Kennarar á sama tíma en í 2 stofum • Móðurmál og tungumál: Sveinbjörg (2kl.st. á viku) • Stærðfræði: Auður Stella (2 kl.st. á viku) • Lesgreinar: Elín (2 kl.st. á viku) • Auk þess Sveinbjörg með 3 ke.st. á viku Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

8. Hvað er dyslexía – lesblinda? • Er ekki sjúkdómur og hefur ekkert með greind að gera • Orsakir eru líffræðilegar – samvinna heilastöðva, taugaboðleiðir, sérhæfing og stærð heilahvelanna, litli heili • Gengur í erfðir - litningar • Ósamræmi milli námsárangurs og þekkingar/greindar nemandans þegar rætt er við hann • Erfiðleikar með orð – vinna með upplýsingar Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

9. Hvað er dyslexía – lesblinda? • Hljóðrænir og sjónrænir umskráningarerfiðleikar • Yfirleitt mjög hægur lestur • Algeng vandamál: snúa við orðum, snúa við stöfum (lóðrétt og lárétt), sleppa endingum orða, skipta um orð, skilja ekki markmið höfundar, lesa orð en þekkja það ekki aftur í nýrri setningu • Lesa verr undir álagi • Tæknin að lesa verður aldrei/seint sjálfvirk – veikleikar í vinnsluminni (kerfi margvíslegrar þekkingar og hæfileika sem eru geymd í minni og síðan aðlagað að nýjum viðfangsefnum eftir þörfum) Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

10. Hvað er dyslexía – dysgraphia? • Stafsetja algeng orð rangt þrátt fyrir mikla kennslu t.d. p í stað b sem getur verið umsnúningur stafa (sjónræn villa) eða hljóðvilla • Oft góðan orðaforða í ensku en stafsetja rangt eftir framburði orða • Sleppa punktum og kommum, langar setningar, ekki tilfinningu fyrir málsgreinum, fylla út í blaðsíðuna þ.e. byrja efst til vinstri • Skrift oft ólæsileg eða skrifa mjög hægt en skýrt (tæknin að skrifa verður seint sjálfvirk – sbr. veikleikar í vinnsluminni) Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

11. Hvað er dyslexía – dyspraxia? • Erfiðleikar með áttun í tíma og rými– t.d. hægri og vinstri, læra á úr með vísum, mæta á réttum tíma • Erfiðleikar með raðvinnslu/raðskipan – fyrst á að gera þetta svo þetta o.s.frv. , muna ekki margföldunartöfluna, mánuði ársins í réttri röð Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

12. Hvað er dyslexía – dyspraxia? • Erfiðleikar að læra utan að staðreyndir t.d. ártöl en auðvelt að skilja t.d. hvers vegna atburður gerðist eða hvernig hlutir virka • Erfiðleikar með skipulag t.d. að hafa með sér rétt námsgögn, átta sig á hvað á að gera, fara eftir leiðbeiningum, virka oft utangátta • Mörg áttu í erfiðleikum með samhæfingu hreyfinga – virkuðu klaufaleg sem yngri Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

13. Hvað er dyscalculía – hvað getur skýrt erfiðleika í stærðfræði? • Vandamál – lesdæmi (rugla saman + og x, > og <, misskilja texta) • Snúa við tölum t.d. 16 verður 61 • Erfiðleikar með að ná efni úr minninu – nemandanum finnst hann vita svarið en kemur ekki orðum að því – “tip of the tongue” • Erfiðleikar með utanbókarnám og muna eða vinna eitthvað í ákveðinni röð (raðvinnsla) t.d. geta ekki lært margföldunartöfluna • Lítill skilningur á tölum • Rugla saman áttunarhugtökum – eiga erfitt með að greina að hægri og vinstri svo og að átta sig í rými (orientation) • Slök rýmis- og formskynjun Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

14. Hvað er dyscalculía – hvað getur skýrt erfiðleika í stærðfræði? • Erfiðleikar að skrifa eftir töflu, finna ekki rétta línu á blaði eða orð/tölustafi á töflu • Vinna hægt – lengi að taka á móti og vinna með námsefni • Erfiðleikar með að skipuleggja eigin skrift á blaðsíðu þ.e. útlit og nýting blaðsíðu • Erfiðleikar með daglegt skipulag svo og að halda vinnublöðum snyrtilegum • Geta stundum fundið svarið en ekki útskýrt aðferð að lausninni Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

15. Hvað skal til ráða í stærðfræði? • Nota vasareiknir og leyfa blöð með formúlum • Útskýra aðferðir skref fyrir skref – fá nemendur til að grandskoða eigin aðferðir • Áhersla á lykilatriði ekki ofhlaða með aukaefni • Lesa dæmi fyrir nemandann, stækka letrið, láta hafa ljósrit ef hann á erfitt með að skrifa eftir töflu • Uppsetning dæma getur hjálpað svo og öll myndræn framsetning og tenging við raunveruleikann, nýta minnistækni • Hrósa, efla og styðja nemandann • Muna að Einstein og Edison áttu í erfiðleikum í skóla Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

16. Styrkleikar lesblindra? Margir lesblindir • eru gæddir mikilli sköpunargáfu • eru hugmyndaríkir einstaklingar með sterkt ímyndunarafl • sjá fyrir sér lausnir með innsæi • hugsa og muna í myndum – (ekki setningum) • eru forvitnir (t.d. taka sundur hluti) • eru góðir að teikna, mála, skapa Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

17. Hvað er dyslexía – lesblinda? Margir lesblindir • eiga auðvelt að vinna í þrívídd t.d byggja kofa • eru góðir að leysa tæknileg vandamál • standa sig vel þar sem reynir á sköpun og hugvit t.d. húsagerðarlist, leiklist, nýsköpun • eru næmir á líkamsmál – að lesa fólk Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

18. Winston Churchill Tom Cruise Leonardo da Vinci Thomas Edison Albert Einstein Walt Disney Whoopi Goldberg Jamie Oliver Victoria Svíaprinsessa Agatha Christie Antony Hopkins Henry Ford Mick Jagger Jay Leno Robin Williams Bubbi Inga Bjarnason (leikstjóri) Doritt forsetafrú Frægt fólk sem átti í námserfiðleikum (dyslexíu) Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

19. Algengir erfiðleikar dyslexíunemenda í framhaldsskóla: hvað getur kennari gert? • Lestur enn hægur og slakur lesskilningur – mikill tími fer í námið: Aðstoða við að beina athygli að aðalatriðum. Uppsetning texta skiptir máli, leturgerð (arial), leturstærð, línubil og litir. • Erfitt að skrifa eftir glærum eða töflu: Ljósrit auðvelda námið – nemendur muna þá með því að hlusta/ræða/horfa. Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

20. Algengir erfiðleikar lesblindra í námi: hvað getur kennari gert? • Erfiðleikar að koma hugsun sinni á blað: Aðstoða við uppbyggingu ritgerða og verkefna, nemandi tali hugmyndir sínar inn á snældu, einhver gerist ritari nemandans. Gefa færi á að skila verkefnum t.d. í myndrænu formi þ.e. nýta sterkar hliðar nemandans. • Erfiðleikar með einbeitingu, athyglisbrestur og misgóðir dagar í námi: Höfða til allra skynfæra, stuttar námslotur. Umburðarlyndi – skilningur – jákvæðni – fjölbreytni. Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

21. Algengir erfiðleikar lesblindra í námi: hvað getur kennari gert? • Stafsetningavillur og einfalt málfar: Kennarar geri greinarmun á lesblinduvillum og þekkingarvillum, gefa fyrir þekkingaratriði en ekki stíl þar sem við á. • Erfiðleikar með yfirsýn og skipulag: Skipulögð kennsla hjálpar þ.e. yfirsýn – kafa í efnið – upprifjun. • Eiga yfirleitt auðveldara með heildarsýn, ná því ekki efni ef byrjað er á smáatriðum: Gefa upp aðalatriðin svo nemandinn geti myndað “móttökustöð” í heilanum. Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

22. Erfiðleikar í námi: hvað hægt að gera? Frh. • Erfiðleikar með skipulagningu hvort sem varðar tíma, verkefnavinnu eða vinnuumhverfi: Aðstoða með áætlanir, litamerkingar, yfirlitskort yfir vikur eða mánuði. • Nemendur eru oft bitrir því þekking skilar sér ekki í einkunn: Endurskoða námsmat í fagi þ.e. hvort raunveruleg þekking nemandans komist til skila. Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

23. Erfiðleikar í námi: hvað hægt að gera? Frh. • Lágt sjálfsmat – skert sjálfsmynd: Mikilvægt að meta að verðleikum. Hrós, jákvæðni og stuðningur gera kraftaverk, horfa á sterkar hliðar nemandans, gera kröfur um góð vinnubrögð en vera sveigjanleg, skapa metnað með því að sýna trú á getu nemandans. Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

24. Sjálfsmynd lesblindra nemenda • Efasemdir um eigin getu algengar • Neikvæðar hugmyndir um sig sem nemanda - lágt sjálfsmat • Hvernig nemandi túlkar mistök og velgengni hefur áhrif á sjálfstraust • Kvíði að standast ekki væntingar • Eigin viðbrögð og viðbrögð annarra móta sjálfsmyndina Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

25. Upplifun og túlkun lesblindra á erfiðleikum sínum t.d. í námi • Afneitun - það er ekkert vandamál • Námserfiðleikar eru til staðar en eru öðrum að kenna • Leita fullkomnunar á afmörkuðu sviði. • Leika hlutverk trúðsins eða uppreisnaraðilans í hópnum • Ef mér mistekst alltaf – þá þýðir ekki að reyna • Svona er ég - viðurkenning og sjálfsvirðing Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

26. Tölvan sem hjálpartæki Tölvan er mikilvægt hjálpartæki fyrir lesblinda • Hægt að stækka letur, breyta lit, nýta leiðréttingarforrit, umbrotsforrit, færa til texta, setja efni myndrænt fram, ná í efni á vefnum • Hægt að láta hljóðgervil lesa texta – hægt að fá á netinu t.d. ókeypis hljóðgervil á ensku á síðu Text Help http://www.texthelp.com . (smella á browsealoud downloads). Einnig er hægt að ná í ókeypis hljóðgervil fyrir danskan texta á síðunni www.adgangforalle.dk  Til er íslenskir hljóðgervlar Snorri og Ragga. Á sumum vefsíðum er hægt að láta lesa textann og til eru talandi forrit. Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

27. Tölvan sem hjálpartæki • Fræðsluefni á dvd-diskum með myndrænum skýringum. • Hljóðbækur á geisladiskum frá Blindrabókasafninu (Daisy) hægt að setja í Ipod • Ýmiss konar þjálfunarforrit sjá t.d.á www.stodkennarinn.is og vefbækur Eddu (orðabækur og málfræðiverkefni) Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

28. Hvað þarf til að lesblindur nemandi geti sýnt fram á þekkingu sína á prófi? • Lengri próftími – rólegar prófaðstæður • Próf lesin fyrir nemandann • Spurningar á lituðum pappír • Próf á tölvu • Arial letur og í 14 punkta stærð en ekki feitletrað – gott línubil – lofta um textann • Ritara í prófum • Munnleg próf Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

29. Námsmat - próf - frh. • Svör tekin upp á snældu og/eða einrými • Erfitt er að lesa texta á blaði og svara spurningum úr textanum aftan á sama blaði – hjálpar aðfá 2 spurningablöð. Huga vel að uppsetningu prófs. • Gæta að refsa ekki fyrir einfalda málnotkun og málstíl t.d. skeytastíl og klaufalega orðnotkun. Greina að lesblinduvillur og þekkingarskort. • Taka tillit til frammistöðu annar. Góðir dagar og slæmir – kvíði hefur áhrif á frammistöðu á prófi • Kunnuglegt prófform - undirbúningur Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

30. Learning Styles – námsstílar • Kennarar hafa tilhneigingu að kenna eins og þeim þykir best að læra eða hvað? • Til eru spurningalistar og gátlistar til að kanna námsstíl • Niðurstöður enginn heilagur sannleikur en vekur nemendur til umhugsunar um að það eru til margvíslegar leiðir til að ná árangri í námi • VARK spurningalisti (Neil Fleming, Nýja Sjáland) Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

31. Hugkort Hugkort henta dyslexíunemendum vel, mikið um tákn og myndir í stað orða, þau gefur heildræna yfirlit og hægt að sýna tengsl milli persóna og fyrirbæra. Það er auðvelt að bæta atriðum inn í hugkortin og hægt að byrja að skoða þau hvar sem er eins og landakort. Dæmi um hugtakaforrit sjá http://www.inspiration.com Hugarkort eftir Hróbjart Árnason sjá http://namstaekni.raf.is/hugarkort/ Elín Vilhelmsdóttir, FÁ

32. Að lokum – það sem skiptir mestu máli? • Styrkja sjálfsmyndina – vinna með streitu - kvíða • Nemandinn horfist í augu við vandann og leiti leiða sem skila honum árangri í námi • Nemandinn sé meðvitaður um styrkleika sinn • Fjölbreyttar náms- og kennsluaðferðir – nýta öll skynfæri – reyna nýjar frumlegar leiðir • Tölvan sem hjálpartæki (letur, litir, hljóð) • Jákvæð viðhorf kennara og stuðningur Elín Vilhelmsdóttir, FÁ