1.13k likes | 1.77k Views
مروری بر نظام های نوآوری ناصر باقری مقدم. Project Name Company Name Presenter Name.
E N D
مروری بر نظام های نوآوریناصر باقری مقدم Project Name Company Name Presenter Name
بايد به مرحله اي از توانايي برسيم كه بتوانيم با استفاده از علم توليد ثروت بكنيم و از همان ثروت نيز براي پيشرفت علم بهره بگيريم … آن روزي كه ما بتوانيم درآمد كشور را از راه دانش بدست آوريم و درِ چاههاي نفت را پلمپ كنيم، آن روز روز خوبي براي ملت ايران خواهد بود. ـ مقام معظم رهبري، در ديدار با يکهزار نفر از نخبگان جوان دانشگاهي، 87/06/05
رابطه نوآوری و رشد اقتصادی • رویکرد نئوکلاسیک و تکاملی: دو جریان عمده برای مطالعهی رشد اقتصادی • سه نسل مدلهای نئوکلاسیک؛ درنظرگرفتن تدریجی نوآوری به عنوان عاملی درونزا • پیدایش جریان موازی نئوکلاسیک با نگرشی پویاتر؛ رویکرد تکاملی
مدلهای خطی- رانش علم • ساده خطي مرحلهاي • تأکيد برR&D • بازار مكاني براي به ثمر رسيدن R&D است فرايند توسعه تکنولوژي خلق تکنولوژي جديد فشار علم
مدلهای خطی- کشش تقاضا • ساده خطي مرحلهاي • تأکيد بر بازاريابي • بازار منشأ پيدايش ايدهها براي جهت دهي به R&D ميباشد. • R&Dنقشي انفعالي دارد. فرايند توسعه تکنولوژي خلق تکنولوژي جديد کشش بازار
مدلهای خطی- کشش تقاضا فرايند توسعه تکنولوژي خلق تکنولوژي جديد کشش بازار
مدل فشار عرضه دانش بنیادین تحقیق و توسعه تولید/ساخت بازاریابی مدل کشش تقاضا تقاضا تحقیق و توسعه تولید/ساخت فروش مدلهای خطی
مدلهای پيوندي و تعاملی • مرحلهاي اما با حلقههاي بازخوردی • ترکيب کشش و رانش • توازن ميان R&D و بازاريابي • تأکيد بر يکپارچهسازي ميان R&D و بازاريابي
مدل های يکپارچه • توسعه موازي بوسيله تيم توسعه يکپارچه • پيوند و ارتباط ميان تأمينکنندگان و مشتريان در تمامي طول فرآيند نوآوري • ارتباط نزديک با مشتريان پيشرو • تأکيد بر يکپارچهسازي ميان R&D و ساخت • همکاريهاي افقي
مدل های سیستمی • مجموعهای از نهادها که با هم و یا به صورت مجزا به توسعه و انتشار فناوریهای جدید کمک میکنند، میباشد. این نهادها فراهمآورنده چارچوبی هستند که در آن، حکومتها به ایجاد و اجرای سیاستهایی برای اثرگذاری بر فرآیند نوآوری میپردازند. • کليه اجزاي دخيل در نوآوري با درنظر گرفتن روابط ميان آنها • يکپارچه با درنظرگيري کليه اجزا و روابط سيستمي • نظامهاي نوآوري • سيستمهاي اجتماعي فناورانه
نظام ملی نوآوری • مفهوم نظام نوآوری ملّی، برای اوّلین بار در اواسط دههی 80 در بستر بحثهای مربوط به سیاستگذاری صنعتی در اروپا ظهور یافت. • مجموعهای از نهادها که با هم و یا به صورت مجزا به توسعه و انتشار فناوریهای جدید کمک میکنند، میباشد. این نهادها فراهمآورنده چارچوبی هستند که در آن، حکومتها به ایجاد و اجرای سیاستهایی برای اثرگذاری بر فرآیند نوآوری میپردازند.(Freeman 1995)
نظام منطقهای نوآوری • مفاهیم جدیدی همچون محدودههای تکنولوژیکی، قلمروهای نوآور، مناطق یادگیرنده و نظامهای منطقهای نوآوری به معرفی یک ساختار نظری و علمی جدید در رابطه با توسعه صنعتی و اقتصاد منطقهای میپردازند. • نظام منطقهای نوآوری را میتوان با مولفههایی همانند یک نظام ملی نوآوری، منتها با مرزهای جغرافیایی متفاوت از مرزهای ملی درنظر آورد.
نظام بخشی نوآوری • بخشها یک سطح کلیدی را برای تحلیل اقتصاددانان، محققان حوزهی کسبوکار، دستاندرکاران فناوری و تاریخدانان اقتصادی در بررسی نوآوری و فعّالیتهای تولیدی فراهم میآورند. • نظام بخشی نوآوری بهصورت مجموعهای از محصولات جدید یا موجود برای استفاده مشخص و مجموعهای از بازیگران با تعاملات بازاری و غیر بازاری برای ایجاد، تولید و فروش محصولات تعریف میشود (Malerba 2004)
نظام فناورانه نوآوری • شبكهاي پويا از عاملان كه در يك ناحيه اقتصادي/صنعتي تحت زيرساختهاي نهادي خاص با يكديگر در تعامل بوده و در توليد، انتشار و بهرهبرداري از فناوري سهيم هستند». • نقطه آغاز تحليل يك نظام فناورانه نوآوري بر يك منطقه جغرافيايي يا بخش صنعتي متمركز نیست، بلكه يك زمينه فناوری هدف مطالعه است. (Carlsson and Stankiewicz 1991) نظام فناورانه نوآوري توسعه فناوري
مراحل توسعه فناوری • شکلگیری یک نظام فناورانه نوآوری را میتوان در دو بخش کلی شکلگیری و توسعه بازار تقسیم نمود. غالب مطالعاتی که در توسعه فناوری برمبنای نظام فناورانه نوآوری صورت میپذیرد، بر مرحلهی اول از شکلگیری یک نظام فناورانه نوآوری تمرکز دارد (Suurs, Hekkert et al. 2009). • مرحلهی شکلگیری یک نظام نوآوری را نیز میتوان به چهار قسمت تولید دانش و تحقیقات، تبدیل دانش به مصنوعات و کارآفرینی، شکلگیری نهادهای منسجم ادارهکننده و در نهایت شکلدهی به بازار تقسیمبندی نمود (Suurs, Hekkert et al. 2010)
ساختار نظامهای نوآوری • ساختار یک نظام فناورانه نوآوری از مولفهها و روابط تشکیل شده است. مولفههای یک نظام نوآوری بازیگران، نهادها و فناوریها هستند و ارتباطات و شبکههای موجود میان این مولفهها نیز بیانگر روابط نظام نوآوری است. ساختار ماهیت وجودی نظام فناورانه نوآوری را تشکیل داده و مجموع رفتار یک سیستم را میتوان نتیجه ساختار آن دانست (Markard and Truffer 2008). استراتژی نهادها بازیگران منابع نهادها
مولفههای ساختاری نظام نوآوری فناورانه • بازيگران نهادها • تعاملات زيرساخت • نهادهاي غير نظامي • سخت: قوانين، مقررات، دستورالعملها • در سطح شبكه • فيزيكي: ابزارهاي فني، ماشين ها، ساختمان ها، جاده ها، پل ها و ... • شركتها • در سطح ارتباطات فردي • دانشي: دانش، تخصص، اطلاعات راهبردي • نرم: نرم ها، عادت هاي رايج، رسومسنتي و انتظارات و... • دولت • مالي: سوبسيدها، برنامه هاي تامين مالي، كمك بلاعوض، وام ها و... • سازمان هاي مردم نهاد • نهادهاي قانون گذار، بانك هاو ديگر مالي
نظام نوآوری فناورانه- کارکردها • کارکرد یک نظام فناورانه نوآوری را بهصورت سهم یک یا مجموعهای از مولفههای آن، در عملکرد نظام نوآوری تعریف میکنند. شکلگیری یک TIS نیز از طریق برآورده شدن همین کارکردها از طرف بازیگران مختلف، در طول بازه تدریجی از زمان بهوقوع میپیوند. • در بالاترین سطح، اصلیترین کارکرد یک نظام نوآوری، دنبال کردن فرایند نوآوری (که عبارت است از خلق، انتشار و بهرهبرداری از دانش و نوآوری) میباشد (2004Edquist). • در یک سطح پایینتر از این کارکرد اصلی، 7 کارکرد ارتقای کارآفرینی فناوری، خلق دانش جدید، اشاعه و تبادل دانش، هدایتدهی فرایندهای تحقیقاتی، تسهیل شکلدهی بازار، تامین منابع مورد نیاز و حمایت از سوی نهادهای پشتیبان را برای یک نظام نوآوری درنظر میگیرند(Bergek, Hekkert et al. 2008). توسعه فناوري پيلسوختي
کارکردهای نظام نوآوری فناورانه نگاه فرایندی به نظامهای نوآوری فناورانه
کارکردهای هفتگانه نظام نوآوری تکنولوژیک 1.فعالیتهای کارآفرینانه 2.خلق دانش 3.انتشار دانش 4.جهت دهی به سیستم 5.شکلگیری بازار 6.بسیج منابع 7.مشروعیتبخشی • هدف هر نظام نوآوری از جمله نظام نوآوری فناورانه، تحقق اهداف فرایند نوآوری، شامل خلق، انتشار و بهرهبرداری از فناوری است. • کارکردها، فرایندهایی هستند که وجود آنها در شکلگیری یک نظام نوآوری فناورانه ضروری است. • در راستای شکلگیری نظام نوآوری فناورانه برای یک فناوری، 7 کارکرد گوناگون باید برآورده گردد. نظام نوآوری فناورانه
فعّالیت کارآفرینی • فعّالیت کارآفرینی عبارتست از تبدیل دانش فنی موجود به کسب و کارهای جدید. این کار از طریق انجام پروژههای اجرایی انجام میشود • فعّالیتهای کارآفرینی شامل تلاشهایی است که بطور مستقیم به تجاریسازی محصولات و خدمات ارائهشده بر پایهی دانش فنی موجود میپردازند. • هر بازیگری (شامل هر بازیگری در بخش خصوصی یا عمومی و یا بازیگران دولتی، دانشگاهی و یا صنعتی) که به انجام فعّالیتهای کارآفرینی مبادرت ورزد، در آن مقطع خاص بهعنوان کارآفرین شناخته میشود. 1
زیرکارکرد کارافرینی • ایجاد فرصتهای کاری جدید • در ایجاد فرصتهای کاری جدید، کسب سود بهطور مستقیم مورد هدف قرار میگیرد؛ • شناساندن فرصتهای کاری جدید • در شناساندن فرصتهای کاری جدید، ایجاد مشروعیت برای آن محصول یا خدمت (و در سطحی بالاتر برای تکنولوژی) هدف اصلی فعّالیت است. در این حالت، با ایجاد مشروعیت برای محصول یا خدمت ارائه شده، زمینهای برای کسب سود فراهم میشود.
کارکرد خلق دانش 2 • کارکرد خلق دانش، دربرگیرندهی تمامی فعّالیتهایی است که میتوان در فرایند یادگیری قرار داد. • تحقق این کارکرد پیشنیاز توسعهی نظام نوآوری تکنولوژیک تلقی میگردد • این کارکرد در رابطه با موضوعات مختلف مانند دانش فنی تکنولوژی نوظهور، بازار، شبکهها و مصرفکنندگان صادق است
کارکرد انتشار دانش دو نوع از شبکهها را میتوان متصور بود: • شبکههای نرم • لزوماً دانش موجود در منبع دانشی (بازیگر برخوردار از دانش) به بازیگر خواهان دانش بهصورت کامل منتقل نمیشود. • نمونههایی از این نوع از شبکه عبارتند از کنفرانسها، همایشها، کارگاهها و پایگاههای اطلاعاتی مشترک بین بازیگران موجود در نظام. • این نوع از انتشار دانش، تسهیم دانش نامیده میشود. • شبکههای سخت • دانش موجود در منبع دانشی توسط بازیگر خواهان آن دریافت میشود. • نمونههایی از این نوع از شبکهها عبارتند از اتحادهای استراتژیک، هابهای تکنولوژی و سرمایهگذاریهای مشترک. • این نوع از انتشار دانش، بهاشتراکگذاری دانش نامیده میشود. 3
کارکرد جهتدهی به سیستم • کارکرد جهتدهی به سیستم متشکل از فعّالیتهایی است که به گزینش و محدود کردن گزینههای موجود در رابطه با تکنولوژی، کاربرد آنها و بازارشان و همگرا ساختن تلاشهای انجام گرفته در توسعهی تکنولوژی میپردازد. • بدون انجام این مرحله، نیاز و انتظارات بازیگران از روند توسعه ناشناخته باقی مانده و منابع در دامنهی وسیعی از گزینههای کاربردی و تکنولوژیک پراکنده شده و بههدر میرود. • این کارکرد میتواند توسط بازیگران مختلفی از جمله صنعت، دولت و بازار تحقق پیدا کند. 4
1 2 3 • تنظیمی (Regulative) • قوانین، مقررات، استانداردها، توافقنامهها • شناختی (Cognitive) • برخی از رخدادها میتوانند انتظارات را نسبت به برخی گزینههای پیشرو افزایش دهند. • هنجاری (Normative) • وجود تفکر و برنامهریزی بلندمدت مدیران • تمایل بهسمت انرژیهای فسیلی فعالیتهای انجام شدهی مربوط به کارکرد جهت دهی به سیستم
کارکرد شکلدهی بازار • مجموعهی فعّالیتها با هدف رقابتپذیر ساختن تکنولوژی نوظهور نسبت به تکنولوژیهای موجود در عرصهی بازار در طول تحقق این کارکرد قرار میگیرند • شکلگیری بازار هر تکنولوژی نوظهور با پیدایش سه قابلیت، قابلیتهای فنی، قابلیتهای اقتصادی و قابلیتهای بازار در آن تکنولوژی همراه خواهد بود. • با دستیابی به هر قابلیت، تواناییهایی از ابعاد گوناگون در تکنولوژی ایجاد میگردد و زمینه را برای نفوذ تکنولوژی در بازار آماده میکند. 5
کارکرد فعالیتهای شکل دهی به بازار • قابلیتهای فنی اشاره به قابلیتهایی داشته که یک تکنولوژی با دارا بودن آنها میتواند از لحاظ تکنولوژیک، ممکن تلقی شود. • قابلیت اقتصادی به قابلیتهایی اشاره دارد که تکنولوژی با دارا بودن آنها از لحاظ اقتصادی بهصرفه تلقی میگردد. • قابلیت بازار در یک تکنولوژی به این معنی خواهد بود که علاوه بر دارا بودن قابلیتهای فنی و اقتصادی، تکنولوژی توانایی رقابت با سایر گزینههای موجود در بازار را داشته، با تمایلات مصرفکنندگان سازگار باشد.
کارکرد شکلدهی بازار Niche Market Bridge Market Mass Market
منابع انسانی 1 منابع مالی 2 منابع مادی 3 منابع مکمل 4 کارکرد بسیج منابع • مجموعهای از فعّالیتهای مربوط به تأمین و هماهنگی ورودیهای لازم برای توسعهی نظام نوآوری در راستای تحقق کارکرد بسیج منابع قرار میگیرند. 6
کارکرد مشروعیتبخشی • آن دسته از فعّالیتهایی که بهدنبال ایجاد مقبولیت اجتماعی برای تکنولوژی جدید هستند و میتوانند منجر به تغییر نهادهای موجود در جامعه و همراستا شدن آنها با نیازهای بازیگران موجود در نظام مورد نظر گردند.ظهور یک تکنولوژی جدید، اغلب با مخالفت بازیگرانی که دارای منافع در تکنولوژیهای کنونی هستند، همراه میشود. این کارکرد در توسعهی تکنولوژیها مانند یک کاتالیزگر عمل میکند و به فرایند توسعهی نظام نوآوری سرعت میبخشد.کارکرد حمایت از سوی نهادهای پشتیبان، شامل لابیهای سیاسی و رایزنیهایی است که بین گروه ذینفعان تکنولوژی صورت میپذیرد 7
موتورهای نوآوری تعاملات میانکارکردی در شکلگیری نظام نوآوری فناورانه
حلقههای علّی و معلولی تجمعی • كاركردهاي موجود در هر حلقه داراي رابطهی علّي و معلولي با هم ميباشد. امّا اين علّتها، علل تامه براي برآوردن كاركردهاي معلول نخواهند بود. • برآورده شدن هر كاركرد در يك مرحله و با يك بار طی کردن حلقهی کارکردها بهوقوع نخواهد پيوست. بهطوري كه انجام فعّالیت در يك كاركرد، موجب فزایندهتر سطح فعالیتهای آن کارکرد در طول حلقه میگردد. • ويژگي اوّل اين حلقهها توجيهكنندهی واژهی علّي و ويژگي دوم آن بيانگر واژهی تجمعي است • این نوع رابطه میان کارکردها، حلقههای مثبت (در جهت شكلگيري) و منفي (در جهت شكست) را بهوجود میآورد که داراي اثرگذاري در برآوردهشدن کارکردها است و بر شتاب بخشیدن به شکلگیری نظام نوآوری فناورانه مؤثر است
حلقههای علّی و معلولی تجمعی • با انجام فعّالیتهای تحقیقاتی در زمینهی فناوري و خلق دانش (کارکرد 2)؛ • انتظارات و چشمداشت سیاستگذاران از این فناوری بالا میرود و موجب میگردد تا برنامههايي براي انجام تحقيقات هدفمند طراحي گردد (کارکرد 3)؛ • با جهتدهی سیستم و درک اهمّیت موضوع، سیاستگذاران برنامههای حمايتكننده مالی را در مسیر توسعهی این فناوری بهتصویب میرسانند و موجب تأمین منابع موردنیاز برای رشد این فناوریها میگردند (کارکرد 6)؛ • با تأمین منابع موردنیاز، حرکت دانشگاهیان بهسمت توسعه و تحقیق فناوری با قدرت بیشتر ادامه مییابد و کارکرد خلق دانش را فعّالتر میکنند؛ • با تشدید مجدد این کارکرد، زنجیرهی اثرات ذکر شده دوباره تکرار میگردد و این حلقهی مثبت تشدیدکننده، تا شکلگیری کامل نظام نوآوری فناورانه ادامه پیدا میکند.
موتور محرّك علم و فناوري • هدف موتور محرّک علم و فناوری گسترش دانش نظري و عملی پيرامون فناوري از هر بُعد (دانش امكانسنجي، دانش بازار، دانش فني، دانش مديريتي و ...) است. • اين موتور از از دو حلقهي علي تجمعي تشكيل شده است: • در اولين حلقه، كاركرد جهتدهي به سيستم [F4] بهعنوان فعّالیتهاي آغازين اين موتور شروع به كار كرده و با انجام فعّالیت در كاركرد بسيج منابع [F6] و سپس برآورده شدن كاركردهاي توسعه و انتشار دانش [F2, F3] ادامه پيدا كرده و نهايتا به كاركرد ابتدايي جهتدهي به سيستم باز ميگردد. • حلقهي دوم اين موتور نيز كه عموما در دورههايي پديدار ميگردد كه حلقهي اول سرعت گرفته باشد، از كاركرد جهتدهي به سيستم [F4] شروع شده، با كاركرد بسيج منابع [F2] و فعّالیتهاي كارآفريني [F1] ادامه يافته و دوباره به جهتدهي به سيستم باز ميگردد.
موتور کارآفرینی • افزايش فعّالیتهاي كارآفريني موجب خواهد شد تا بازخوردي از يك محيط اجرايي به تحقيق و توسعه دانش فناوري ايجاد شود. • اين بازخورد موجب ميشود تا نيازها و كمبودهايي كه در حين اجراي دانش شناسايي شده است به آزمايشگاههای توليد دانش منتقل شده و موجب رونق فعّالیتهاي اين كاركرد [F2, F3] گردد و بهطور متقابل گسترش دانش نيز حجم فعّالیتهاي موفق و كاراتر كارآفريني را ممكن سازد. • ظهور تازهی يك فناوري، تأكيد مراكز علمي بر پيشرفت دانشي آن و اجراي فعّالیتهاي كارآفريني در حوزهی اين فناوري، ميتواند وجود يك بازار جذاب و تازه را در ذهن تداعي کند و موجب انجام فعّالیتهايي در كاركرد شكلدهي به بازار از سوي بازيگران شود. • انجام اينگونه فعّالیتها، اميد و انتظار از فناوري را در ذهن كارآفرينان ديگر بالا میبرد [F4] و از اين طريق و بهصورت غيرمستقيم، موجب گسترش حجم فعّالیتهاي كارآفريني ميگردد.
موتور ساختاردهی • تا اين مرحله لازم بود تا با حمايتهاي دولتي و رايزنيهاي سياسي، سيستم مسير رشد را طي نمايد و حال كه فناوري تاحدی توان رقابتپذیری پيدا نموده، در اين موتور بايد اين وابستگي را از بين برد و فناوري را در بازاري رقابتی تنها گذاشت. • در موتور ساختاردهي، براي اولين بار هر هفت كاركرد نظام نوآوری فناورانه محقق ميشوند. • در این موتور کارکرد مشروعیتبخشی (از طریق ایجاد شبکههای حمایتی میان کارآفرینان)، مهمترین نقش را در تحقق اهداف این موتور برعهده دارد.
موتور بازار • شروع راهاندازی این موتور از تنظیم قوانینی برای ایجاد تقاضای تجاری از فناوری در کارکرد شکلگیری بازار آغاز میشود [F5]. • ایجاد تقاضای تجاری در بازار منجر به تسهیل در ایجاد انتظار نسبت به کسب نتایج مثبت از فناوری میگردد [F4] و نیز منابع دراختیار برای توسعه را گسترش میدهد [F6]. • تسهیل شدن انجام فعّالیت در کارکردهای F4و F6نیز بهصورت مستقیم بر حجم فعّالیتهای کارآفرینانه تأثیر میگذارد و موجب گسترده شدن بیش از پیش آن میگردد.
مدل توالی نوآوری در شرایطی که نظام نوآوری فناورانه در مراحل آغازین عمر خود قرار دارد و هنوز بالغ نشده، ظهور هیچ موتوری به اندازهی موتور محرّک علم و فناوری، محتمل و سودمند بهنظر نمیرسد. با ظهور این موتور چرخههای تولید دانش فناوری فعّال میشود (و از پاسخی به عدمقطعیت پیرامون فناوری داده میشود. زمانی که در اثر فعّال بودن موتور محرّک علم و فناوری، نظام نوآوری فناورانه به درجهای از بلوغ برسد که قادر به خلق فرصت برای شرکتها و کارآفرینان موجود در صنعت گردد، موتور کارآفرینی به راه میافتد و اولویت گامها درجهت توسعهی فناوری در قالب محصول برداشته میگردد. با گسترده شدن فعّالیتهای کارآفرینی و ورود بیشتر بازیگران صنعت به نظام فناورانه،زمینه برای ایجاد شبکههای قوی بین این گروهها ایجاد میشود.اکنون باید ساختارهای منسجم و کلانی در مورد فناوری ایجاد نمود و وابستگی توسعه فناوری را از مداخلات مستقیم دولتی کمرنگ نمود.این کار بهمعنی فعال نمودن موتور ساختاردهی میباشد. درنهایت با ایجاد ساختارهای منسجم توسط موتور ساختاردهی، اکنون باید وابستگی بازار به لابیهای حمایتی را از بین برده و زمینه برای ایجاد تعامل مستقیم میان کارآفرینان و بازار ایجاد گردد. این کار باید با فعال نمودن موتور بازار صورت پذیرد. موتور کارآفرینی موتور محرک علم و فناوری موتور بازار موتور شکلدهی نظام نوآوری
جمعبندی- مقايسه مدلهاي کلان توسعه فناوری
جمعبندی مدلهای سیستمی رویکرد شبه تکاملی رویکرد تکاملی نظام نوآوری بخشی نظام نوآوری منطقهای نظام نوآوری ملی نظام نوآوری فناورانه مدیریت گذار نگرش چند سطحی مدیریت استراتژیک آشیانهها
جمعبندی بهراه انداختن موتورهای نوآوری برآوردن کارکردها شکلدهی نظام نوآوری فناورانه توسعه صنعت