بخش اول: خوشه و پروژه توسعه خوشه دکتر جهانگیر سلیمی نمین j .salimi1@gmail

1. بخش اول: خوشه و پروژه توسعه خوشهدکتر جهانگیر سلیمی نمین j.salimi1@gmail.com برای ارائه به: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام دی ماه 1390

2. تعریف خوشه • خوشه‌ی صنعتی به مجموعه‌ای از واحدهای کسب و کار اطلاق می‌شود که در یک منطقه‌ی جغرافیایی و با یک گرایش صنعتی متمرکز شده و با همکاری و تکمیل فعالیت‌های یکدیگر به تولید و عرضه‌ی کالا و خدمات می‌پردازند و از چالش‌ها و فرصت‌ها‌ی مشترک برخوردارند.

3. خوشه چگونه تشکیل می شود خود بخودی فرآیند تشکیل خوشه با برنامه ریزی

4. ذینفعان خوشه • فعالان اصلی خوشه • سایر فعالان • ارتباطات پسین • ارتباطات پیشین • ارائه دهندگان خدمات توسعه ای (BDSP) • مؤسسات و نهادهای مرتبط

5. نقاط قوت و ضعف خوشه • نقاط قوت : • استفاده از سرمایه های کوچک و هدایت به سمت تولید • انعطاف پذیر بودن SME ها • تشکیل لایه های پایین زنجیره تامین واحد های بزرگ • ایجاد اشتغال

6. نقاط قوت و ضعف خوشه • نقاط ضعف: • نداشتن کلیه بخش های لازم برای تولید مانندِ واحد مهندسی، تحقیق و توسعه، بازرگانی (بازاریابی و فروش) و ...

7. ضرورت اجرای پروژه توسعه خوشه • استمرار حیات SME ها • ایجاد توسعه پایدار

8. پروژه توسعه خوشه • مبانی پروژه توسعه خوشه: • رقابت • همکاری

9. متدولوژی یونیدو برای توسعه خوشه الف – انتخاب عامل توسعه ب – عقد قرارداد با عامل توسعه ج – اجرای پروژه توسعه خوشه

10. مراحل مختلف اجرای پروژه توسعه • مطالعات شناختی • مصاحبه با ذینفعان • تحلیل بازار • تحلیل کسب و کار • تحلیل SWOT • تدوین چشم انداز- ماموریت و استراتژی • تدوین برنامه عمل در راستای استراتژی و برای رسیدن به چشم انداز

11. مراحل مختلف اجرای پروژه توسعه • پیاده سازی برنامه عملیاتی • بازنگری و نظارت • خروج عامل توسعه از خوشه

12. بخش دوم: مروری بر چگونگی توسعه خوشه ها در چند کشور

13. وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور کره جنوبی • کره جنوبی الگویی برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه ‌است. کره جنوبی اکنون دارای اقتصاد توسعه یافته چندین هزار میلیارد دلاری است و یکی از اعضای OECD است و توسط بانک جهانی جزء اقتصادهای با درآمد بالا و از دیدگاه نهادهای بین‌المللی به عنوان یکی از اقتصادهای پیشرفته طبقه‌بندی شده ‌است.

14. وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور کره جنوبی • در همین راستا، سئول، پایتخت این کشور یکی از ده شهر برجسته اقتصادی و مالی جهان است. کره جنوبی علی رغم کمبود منابع طبیعی و دارا بودن کمترین مساحت در میان کشورهای گروه G20 به عنوان یکی از اقتصادهای نیرومند دنیا تلقی می‌شود.

15. مطالعات موردی(خوشه های کره جنوبی) در بررسی‌های انجام گرفته در مورد خوشه‌های بان ول-شیوا، خوشه قومی، خوشه دادوک، خوشه قطعات خودرو کره، موارد زیر قابل توجه می‌باشد: • حمایت از تاسیس و استقرار شرکتهای بین‌المللی که به عنوان خدمات دهنده و مشاور شرکت‌های محلی فعالیت می نمایند. با توجه به این حمایت‌ها، تعداد شرکت‌های تاسیس شده خارجی در کره طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است.

16. حمایت های دولت از خوشه های کره • دولت در حمایت از خوشه‌ها اقدام به عقد قراردادهای همکاری در زمینه تکنولوژی اطلاعات و تحلیل شرایط بازار کرده است که در حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در کره بسیار مفید واقع شده است. • حمایت مالی از تاسیس موسسات تحقیقاتی در زمینه‌های شیمی و بیوتکنولوژی، • تاسیس پارک‌های فناوری در حمایت از توسعه تکنولوژی‌های نوین و ارزش‌آفرینی خلاقیت‌ها.

17. حمایت های دولت از خوشه های کره • سرمایه‌گذاری دولت در زیرساخت‌های مربوط به پنج حوزه فناوری شامل: تکنولوژی اطلاعات، بیوتکنولوژی، تصویربرداری، شیمی و مهندسی مواد • حمایت دولت از برنامه‌های آموزشی، شبکه‌یابی، بازاریابی و ... برای شرکتهای موجود در خوشه که با تخصیص بودجه‌های سالانه صورت می‌پذیرد. • تخصیص زمین به مساحت 51 میلیون متر مربع توسط دولت برای اعضای خوشه • در راستای حمایت از فعالیت شرکتهای مستقر در این مناطق، دولت سرمایه‌گذاران و شرکتهای مستقر را کلا معاف از مالیات نموده است.

18. حمایت های دولت از خوشه های کره • حمایت از تاسیس شرکت‌های خدمات دهنده کسب و کار، • ایجاد و توسعه روابط علمی و تحقیقاتی دانشگاه های محلی با دانشگاه‌های قدرتمند دنیا، • ایجاد آزمایشگاه های تحقیقاتی و خدماتی در دانشگاه‌ها، • تقبل بخش عمده‌ای از هزینه های آموزشی که با همکاری کشورهای توسعه یافته در زمینه‌های کارآفرینی و کسب و کار برای SME های خوشه برگزار می‌شود.

19. حمایت های دولت از خوشه های کره • استقرار مجتمع صنعتی کره در داخل خوشه ها که این نهاد مسئول برطرف کردن مشکلات و حمایت از فعالیت اعضای خوشه می باشد. • استقرار موسسات پزشکی مدرن و امکانات رفاهی متعددی برای کارکنان خوشه • استقرار سایر موسسات تخصصی و فناوری از قبیل : مرکز تجاری SME ها، مرکز اندازه گیری دقیق، مرکز پشتیبانی فناوری، اتوماسیون های فرآیند ها و... • برای انجام فعالیت های مربوط به فناوریهای صنایع خارجی و حق انحصاری و... دولت اقدام به استقرار مرکز اطلاعات فناوری صنعتی می نماید.

20. حمایت های دولت از خوشه های کره • ایجاد بستر های لازم برای توسعه همکاری با کشور های توسعه یافته • ایجاد و توسعه اینترنت پرسرعت • آموزش پرسنل مورد نیاز خوشه ها توسط نهاد دولتی • ایجاد تفاهم نامه های متعدد تجاری با کشور های مختلف در راستای تسهیل صادرات

21. وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور هندوستان • اقتصاد هند چهارمین اقتصاد بزرگ جهان است. هند به‌رغم رکود اقتصادی جهانی با رشد اقتصادی متوسط بالاتر از ۸ درصد طی چند سال گذشته به یک قدرت اقتصادی تبدیل شده‌است. این میزان رشد نزدیک به رشد اقتصادی کشور همسایه آن چین است.

22. اقتصاد هند با داشتن تولید ناخالص داخلی (GDP) در مقام چهارم قرار دارد.

23. اگر روزی نام هند فقر و تنگدستی را به یاد می‌آورد، اکنون پیشرفت‌های اقتصادی و رنسانس علمی این کشور توجه همگان را به خود جلب کرده‌است. مدت‌هاست که سرمایه گذاری‌های عظیم خارجی در این کشور امری عادی به شمار می‌آید و فروش کالاهای هندی در بازارهای جهان به شدت افزایش یافته است.

24. حمایت های دولت هندوستان از خوشه ها • اجرای قانون عدم تمرکز دولت در فعالیتهای اقتصادی • استقرار مراکز تولید و آموزش و ارایه تسهیلات بازاریابی برای اعضای خوشه • اجرای دوره های کارآفرینی برای اعضای خوشه • تدوین الزامات کیفی و صادراتی برای صنایع مختلف • اجرای معافیت های مالیاتی برای اعضای خوشه • اعطای وام کم بهره به اعضای خوشه • تاسیس نهادهای دولتی بمنظور کنترل کیفیت و بازارایابی محصولات خوشه • تاسیس موسسه ای برای نظارت بر صادرات و نظارت بر عقد قراردادهای بین المللی

25. حمایت های دولت هندوستان از خوشه ها • کمک به برگزاری تورهای و بازدیدهای صنعتی،مطالعه بازار و مشخص نمودن بازار هدف برای محصولات خوشه • تاسیس آزمایشگاه مشترک بمنظور عرضه خدمات کنترلی و اجرای برنامه های تحقیق و توسعه • اجرای سیاست های حمایتی از سرمایه گذاری خارجی • دادن مجوز سرمایه گذاری 100% خارجی • دادن مجوز تاسیس دفاتر نمایندگی شرکت های خارجی در هندوستان • عقد تفاهم نامه تجاری با کشور های بنگلادش، مالدیو، نپال، پاکستان، اندونزی، تایوان، مالزی و ... • تصویب 35% عوارض گمرکی برای واردات قطعات خودرو در سال 2001 و کاهش تدریجی آن تا زیر 10 %

26. وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور ترکیه • اقتصاد ترکیه در سه ماهه نخست سال ۲۰۱۱ نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۱ درصد رشد کرد و از پیش بینی‌ها فراتر رفت. • به گزارش ایسنا، این آمار، ترکیه را در صدر قدرت‌های جهان و اقتصادهای نوظهور گروه «جی ۲۰» قرار می‌دهد • از بعد تجاری، آمارهای این کشور نشان میدهد که واردات این کشور طی سال های 2000تا 2008، 7/3 برابر شده که بیشترین سهم واردات مربوط به کالاهای واسطهای با میانگین حدود 70 درصد بوده  است و کالاهای مصرفی کمترین سهم را در واردات این کشور داشتهاند.

27. میزان سرمایه گذاری خارجی در ترکیه

28. حمایت های دولت ترکیه از خوشه ها • تخصیص بودجه جهت افزایش دانش عمومی ایجاد زیر ساختها و ظرفیتهای آموزشی • حمایت از تحقیق و توسعه و آموزش • تخصیص بودجه جهت ارایه خدمات بهداشتی • اختصاص محل دائمی بعنوان نمایشگاه و بازار محصولات خوشه ها • تشکیل دپارتمان های مهندسی و .. در دانشگاه ها برای حمایت از فرآیند توسعه خوشه • حمایت دولت از همکاری مراکز آموزشی و تحقیقاتی با اعضای خوشه • مشارکت انجمن های خوشه ها در فرآیند های تعیین و تصویب قوانین • امکان سرمایه گذاری 100% و خرید شرکتها توسط شرکت های خارجی

29. حمایت های دولت ترکیه از خوشه ها • حمایت از فرآیندهای بازاریابی شامل کمک هزینه شرکت در نمایشگاه ها و ... • سیاست های تجاری آزاد • توافق نامه همکاری تجاری با کشورهای اروپایی

30. چالش های فرا روی توسعه خوشه ها در ایران • در یک پروژه تحقیقاتی که در آذربایجان شرقی در مورد عوامل تاثیرگذار بر روند مناسب توسعه خوشه ها صورت پدیرفته است، 27 مورد از عوامل کلیدی که موجب کند شدن فرآیندهای توسعه خوشه ها می شود و یا باعث عدم موفقیت نسبی این فرآیند ها می گردد عنوان گردیده است و پس از نظر سنجی این موارد، از عاملین توسعه و نهادهای ذیربط در فرآیند توسعه، 21 مورد از عوامل نام برده، تاثیر قابل توجهی را در فرآیند نامناسب رشد خوشه ها داشته اند.

34. پراکندگی مربوط به عوامل بازدارنده • نمرات بالاتر، به معنی تاثیرگذاری بیشتر است

35. چالش‌های فراروی توسعه خوشه‌ها در ایران • نبود اطلاعات و آمار دقیق • بالا بودن نرخ تورم و متعادل نبودن نرخ برابری ارز با تورم • عدم ثبات در قوانین گمرکی • وصول مالیات بر ارزش افزوده از تولید کننده به جای مصرف کننده • وجود تحریم های بین المللی توسط استکبار • هماهنگ نبودن برنامه های آموزشی دبیرستان و آموزش عالی با نیازهای صنعتی • وجود قاچاق کالا

36. چالش‌های فراروی توسعه خوشه‌ها در ایران • قانون کار • بالا بودن نرخ تسهیلات اعتباری برای سرمایه گذاری تولیدی • بالا بودن نرخ ریسک سرمایه گذاری • اجرای هدفمند کردن یارانه ها به روش فعلی( مخصوصا پرداخت نقدی یارانه به اقشار جامعه) • کمبود سرمایه گذاری وزارت آموزش و پرورش در تاسیس هنرستان ها

37. راه‌کارها و پیشنهادها • توسعه روابط تجاری با جهان و پرهیز از چالش های بی هدف (عدم وجود روابط بین المللی مناسب با کشور ها و غیر قابل پیش‌بینی بودن وضع سیاسی و ... در کشور عزیزمان ایران یکی از مهمترین دلایل از دست دادن بازارهای بین المللی برای تولید کنندگان داخل کشور است.) • سرمایه گذاری و ایجاد زیرساختهای لازم برای تهیه و ارایه آمار دقیق و قابل اعتماد در کشور.

38. راه‌کارها و پیشنهادها • اراده ملی و همه جانبه در راستای حمایت از توسعه خوشه‌ای در کشور توسط مسئولین نهادهای دولتی و پشتیبان • سرمایه گذاری اعضای خوشه و دولت در فرآیندهای تحقیق و توسعه • افزایش فرهنگ کار گروهی و اعتماد با اجرای مستمر دوره‌های آموزشی و فعالیت‌های مشترک مابین اعضای خوشه‌ها. • تأسیس شورای عالی سیاست‌گذاری توسعه‌ی خوشه‌ای در ایران.

39. راه‌کارها و پیشنهادها • تصویب و اجرای زیر ساختهای قانونی در راستای تسهیل جذب سرمایه گذاران خارجی • ارتقای سواد تجاری اعضای خوشه با همکاری دانشگاه ها و نخبگان بازرگانی کشور • تخصیص وام های بلند مدت با بهره کم جهت بروز رسانی فناوری ها و زیر ساختهای تولید توسط دولت و بانکها... ( شایان ذکر است که اجرای این بند بدون همکاری اعضای خوشه و بدون نظارت دقیق نهادهای دولتی جهت جلوگیری از سوء استفاده و رانت خواری بسیاری ضروری می باشد). • تشکیل تیم های تخصصی( با تخصص های بازار، مدیریت، مالی، روابط بین الملل و ...) جهت پیگیری امور مربوط به توسعه خوشه ها • آموزش و حمایت از BDS های توانمند در زمینه بازار

40. راه‌کارها و پیشنهادها • اصلاح مقررات گمرکی در جهت حمایت از تولید • تصویب قوانین تسهیل کننده در مبادلات بین‌المللی • مطالعه‌ی بازار و تعیین بازار هدف برای محصولات خوشه • تهیه‌ی طرح‌های توجیهی آماده و عرضه‌ی آن به سرمایه‌گذاران • فراهم کردن تسهیلات اعتباری کم‌بهره برای سرمایه‌گذاران در حوزه‌های تولید و خدمات • عزم ملی برای مبارزه با قاچاق کالا