ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΙΙΙ

1. ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΙΙΙ 8η Διάλεξη

2. Στόχοι Θα εξετάσουμε το μονοπωλιακό ανταγωνισμό και το ολιγοπώλιο προκειμένου : • Να κατανοήσουμε τα προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού • Να κατανοήσουμε τα προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου • Να είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε διαγραμματικά, σε σχέση με το μονοπωλιακό ανταγωνισμό: • Το επίπεδο της παραγωγής που μεγιστοποιεί τα κέρδη • Την τιμή πώλησης • Να καταλάβουμε τους λόγους για τον ανταγωνισμό όχι μέσω των τιμών, που επικρατεί σε συνθήκες μονοπωλίου

3. Εισαγωγή • Ο τέλειος ανταγωνισμός και το καθαρό μονοπώλιο είναι οι ακραίες περιπτώσεις • Η εξέτασή τους, όμως, μας δίδει χρήσιμες πληροφορίες για τα όρια του ανταγωνισμού και την ανταγωνιστική συμπεριφορά των επιχειρήσεων • Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός πλησιάζει περισσότερο στο άκρο του τέλειου ανταγωνισμού • Το ολιγοπώλιο πλησιάζει περισσότερο στο άκρο του καθαρού μονοπωλίου

4. Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) • Ο ΜΑ ενσωματώνει στοιχεία του τέλειου ανταγωνισμού και του μονοπωλίου • Ο ΜΑ έχει 3 προσδιοριστικά χαρακτηριστικά : • Υπάρχει ελευθερία εισόδου-εξόδου στην αγορά (όπως στον τέλειο ανταγωνισμό) • Υπάρχει μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων στην αγορά (όπως στον τέλειο ανταγωνισμό) • Όλες οι επιχειρήσεις έχουν καμπύλη ζήτησης με αρνητική κλίση (όπως στο μονοπώλιο) • Αφού υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις στην αγορά → δεν μπορεί μία μόνο να ασκήσει σημαντική επιρροή στην τιμή, στην ποσότητα και στις στρατηγικές που θα ακολουθήσουν οι άλλες επιχειρήσεις

5. Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) • Η ελευθερία εισόδου- εξόδου σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μακροχρόνια υπερκανονικά κέρδη • Στον ΜΑ κάθε επιχείρηση παράγει ένα διαφοροποιημένο προϊόν • Άρα, κάθε επιχείρηση θα έχει μια καμπύλη ζήτησης για τα προϊόντα της με αρνητική κλίση (βλ. επόμενη διαφάνεια)

7. Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) • Η επιχείρηση επιλέγει να προσφέρει την εκροή που μεγιστοποιεί το κέρδος της, ήτοι Oq • Για αυτήν την εκροή οι καταναλωτές πληρώνουν τιμή Op • Το κόστος αυτής της εκροής είναι για την επιχείρηση Oc • Άρα, δημιουργείται υπερκανονικό κέρδος ίσο προς το ορθογώνιο cpxw • Αυτό το υπερκανονικό κέρδος απελευθερώνει τον ανταγωνισμό (είσοδο και άλλων επιχειρήσεων στην αγορά) • Η ζήτηση της κάθε επιχείρησης θα μειωθεί και, άρα, η καμπύλη ζήτησης AR (καθώς και η MR) μετατοπίζεται προς τα αριστερά • Άρα, θα σημειωθούν ζημίες ίσες με το ορθογώνιο yczp • Η καμπύλη AR έχει μετατοπισθεί πολύ προς τα αριστερά (διότι πάρα πολλοί πελάτες έχουν στραφεί προς ανταγωνιστικές επιχειρήσεις), γεγονός που προκαλεί τις ζημιές

8. Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) • Οι ζημιές κάποιων επιχειρήσεων θα τις αναγκάσουν να αποχωρήσουν από την αγορά • Η αποχώρηση → σε αύξηση της ζήτησης για τις εναπομείνασες → οι καμπύλες ζήτησής τους θα μετατοπισθούν δεξιά → μακροπρόθεσμα θα επέλθει ισορροπία → ύπαρξη κανονικού κέρδους • Μακροχρόνια ισορροπία : MR=MC και AR=AC (βλ. επόμενη διαφάνεια)

10. Ολιγοπώλιο (ανταγωνισμός μεταξύ λίγων) • Ολιγοπώλιο : λίγες επιχειρήσεις σε μιαν αγορά ανταγωνίζονται η μια την άλλη • Ειδική περίπτωση : δύο επιχειρήσεις ανταγωνίζονται → δυοπώλιο • Βασικό χαρακτηριστικό του ολιγοπωλίου : Κάθε επιχείρηση πρέπει να λάβει υπόψη της τις επιπτώσεις των κινήσεών της στη συμπεριφορά των άλλων επιχειρήσεων, καθώς επίσης και τις επιπτώσεις των κινήσεων των άλλων επιχειρήσεων στο κέρδος της • Με άλλα λόγια : Όλες οι επιχειρήσεις είναι αλληλεξαρτώμενες

11. Παράδειγμα • Υπάρχουν 4 πρατήρια βενζίνης σε μια περιοχή • Καθένα θέλει να πωλήσει όσο το δυνατόν περισσότερη βενζίνη για να μεγιστοποιήσει τα έσοδά του • Κανένα δε γνωρίζει το κόστος της βενζίνης του άλλου, υποθέτουν, όμως, ότι είναι παρόμοιο με αυτό των άλλων • Εάν ένα πρατήριο μειώσει την τιμή του τότε θα αυξηθούν δυσανάλογα τα έσοδά του (λόγω του ότι το πετρέλαιο είναι ελαστικό ως προς την τιμή)

12. Παράδειγμα • Τα επιπλέον αυτά έσοδα δημιουργούνται σε βάρος των εσόδων των υπολοίπων πρατηρίων (που και εκείνα έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση των εσόδων τους) • Για να μεγιστοποιήσουν τα έσοδά τους δεν μπορούν παρά να μειώσουν και αυτά τις τιμές τους • Αυτό όμως οδηγεί σε πόλεμο τιμών από τον οποίο όλοι χάνουν • Ερώτημα : τι πρέπει να κάνουν τα πρατήρια? • Απάντηση : να προσπαθήσει το καθένα να διαφοροποιήσει το προϊόν του (άρα να προσελκύσει πελάτες των άλλων), διατηρώντας σταθερή των τιμή του στο κοινό επίπεδο των τιμών όλων των πρατηρίων

13. Παράδειγμα • Εάν ένα πρατήριο μπορούσε να αποδείξει ότι η βενζίνη του είναι καλύτερης ποιότητας, θα μπορούσε να πείσει κάποιους καταναλωτές να πληρώσουν υψηλότερη τιμή • Στην περίπτωσή μας όμως, τα προϊόντα δεν είναι επαρκώς διαφοροποιημένα ώστε ο καταναλωτής να τα αντιμετωπίσει ως μοναδικά • Ερώτημα : πώς συμπεριφέρονται οι επιχειρήσεις σε αυτήν την περίπτωση? • Απάντηση : έχουν αναπτυχθεί 2 κατηγορίες υποδειγμάτων για να εξηγηθεί αυτή η συμπεριφορά (καμία κατηγορία δεν είναι απόλυτα ικανοποιητική)

14. Κατηγορίες υποδειγμάτων ολιγοπωλίου

15. 1η Κατηγορία :Παραδοσιακά υποδείγματα ολιγοπωλίου • Το υπόδειγμα Sweezy: βασίζεται στην εξής υπόθεση : κάθε επιχείρηση θα κάνει την πιο απαισιόδοξη υπόθεση σχετικά με την αγοραία ζήτησή της. Αυτό σημαίνει για κάθε επιχείρηση : • Αν μειώσω την τιμή μου, θα αντιμετωπίσω μια ανελαστική καμπύλη ζήτησης • Αν αυξήσω την τιμή, θα αντιμετωπίσω μια ελαστική καμπύλη ζήτησης

16. 1η Κατηγορία :Παραδοσιακά υποδείγματα ολιγοπωλίου • Οι υποθέσεις αυτές σημαίνουν ότι • αν μια επιχείρηση μειώσει την τιμή της και η ζήτηση είναι ανελαστική → μείωση συνολικών εσόδων • Αν μια επιχείρηση αυξήσει την τιμή της και η ζήτηση είναι ελαστική → μείωση, επίσης, των συνολικών εσόδων • Άρα, αν η τιμή μεταβληθεί εν γένει, με βάση αυτές τις υποθέσεις, τα συνολικά έσοδα θα μειωθούν (βλ. σχήμα επόμενης διαφάνειας)

18. Σχολιασμός τεθλασμένης καμπύλης ζήτησης • Το τμήμα της καμπύλης ζήτησης (AR) πάνω από τη γωνία → ελαστικό • Το τμήμα της καμπύληςζήτησης (AR) κάτω από τη γωνία → ανελαστικό • Η τιμή Op παραμένει στη γωνία γιατί αν μετακινηθεί θα προκαλέσει μείωση εσόδων • Η καμπύλη MR είναι ασυνεχής, αποτελείται από 2 τμήματα που αντιστοιχούν στους 2 κλάδους της καμπύληςζήτησης (AR) • Όσο η καμπύλη MC περνά μέσα από την καμπύλη MR στο ασυνεχές τμήμα της, η επιχείρηση μπορεί να συνεχίσει να μεγιστοποιεί τα κέρδη της παράγοντας ποσότητα Oqκαι χρεώνοντας τιμή Op

19. Πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα του υποδείγματος Sweezy • Εξηγεί γιατί, στις συγκεκριμένες συνθήκες, οι τιμές έχουν την τάση να είναι άκαμπτες • Λειτουργεί καλύτερα όταν όλες οι επιχειρήσεις έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος και διάρθρωση • Τα πιο σημαντικά προβλήματα της ανάλυσης αυτής είναι: • Το υπόδειγμα δεν εξηγεί πώς βρίσκουμε την τιμή • Το υπόδειγμα δεν εξηγεί τι θα συμβεί αν αλλάξουν ή μεταβληθούν οι πεποιθήσεις

20. 1η Κατηγορία :Παραδοσιακά υποδείγματα ολιγοπωλίου • Το υπόδειγμα ολιγοπωλίου δεσπόζουσας επιχείρησης : βασίζεται στην εξής υπόθεση : υπάρχει μια μεγάλη επιχείρηση (δεσπόζουσα επιχείρηση) που προμηθεύει το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς και κάποιες μικρές που καθεμιά προμηθεύει ένα μικρό μέρος της αγοράς στην τιμή που έχει επιβάλει η δεσπόζουσα επιχείρηση

21. Παράδειγμα ολιγοπωλίου δεσπόζουσας επιχείρησης • Έστω σε μια μικρή γεωγραφική περιοχή υπάρχει μια μεγάλη επιχείρηση και 15 μικρές που πωλούν φιάλες γκαζιού • Η μεγάλη προμηθεύει το 55% της αγοράς και κάθε μια μικρή το 3% αυτής • Το σχήμα της επόμενης διαφάνειας δείχνει την καμπύλη συνολικής προσφοράς των 15 μικρών επιχειρήσεων και την καμπύλη ζήτησης ολόκληρης της αγοράς

23. Σχολιασμός Σχήματος προηγούμενης διαφάνειας • Η D δείχνει τη συνολική ποσότητα που θα ζητήσουν οι καταναλωτές σε κάθε επίπεδο τιμής • Σε τιμή 120λ/κιλό, τη συνολικά ζητούμενη από την αγορά ποσότητα θα προμηθεύσουν οι μικρές επιχειρήσεις • Σε οποιαδήποτε τιμή ‹ 120λ, η ζήτηση θα ξεπεράσει τις δυνατότητες των μικρών επιχειρήσεων • Π.χ στην τιμή των 100λ/κιλό, η αγοραία ζήτηση είναι 33.000 φιάλες, αλλά οι μικρές επιχειρήσεις μπορούν να καλύψουν 15.000 • Τις υπόλοιπες θα καλύψει η μεγάλη επιχείρηση • Αν σχεδιάσουμε τις διαφορές μεταξύ προσφοράς των μικρών και συνολικής ζήτησης της αγοράς (μετακίνηση της D προς τα αριστερά κατά την απόσταση 15-33) καταλήγουμε στην καμπύλη ζήτησης της μεγάλης επιχείρησης (βλ. επόμενη διαφάνεια)

25. Σχολιασμός Σχήματος προηγούμενης διαφάνειας • Δεν υπάρχει ζήτηση στην τιμή των 120λ/κιλό, αλλά σε χαμηλότερες τιμές • Άρα, η μεγάλη επιχείρηση θα μεγιστοποιήσει τα κέρδη της παράγοντας την εκροή εκείνη στην οποία MR=MC, ήτοι 18.000 φιάλες στην τιμή των 100λ/κιλό • Εφόσον η μεγάλη επιχείρηση είναι ηγέτης της αγοράς, οι μικρές θα την ακολουθήσουν και θα προσφέρουν το προϊόν σε αυτή την τιμή • Η τελική προσφορά της αγοράς παρουσιάζεται στο Σχ. της επόμενης διαφάνειας

27. 2η Κατηγορία : Θεωρία παιγνίων • Σε μια κατάσταση όπου κανείς δεν είναι σίγουρος για τη συμπεριφορά του ανταγωνιστή, μια επιχείρηση μπορεί να κάνει σενάρια και να σχεδιάσει την αντίδρασή της • Υπάρχουν πολλά πιθανά σενάρια, η διατύπωση δε του σεναρίου με τη μορφή προβλήματος, σε συνδυασμό με τη λύση, είναι η μεθοδολογία της θεωρίας παιγνίων • Τα περισσότερα παίγνια διέπονται από ένα σύνολο κανόνων με στόχο τη διαμόρφωση σχεδίου ώστε να κερδίσουμε

28. 2η Κατηγορία : Θεωρία παιγνίων • Στο ολιγοπώλιο οι κανόνες είναι «υπάρχει μια μικρή ομάδα παικτών (εταιρείες) που η καθεμιά τους είναι αλληλεξαρτώμενη από τις υπόλοιπες • Ο στόχος (ή η στρατηγική) είναι να χρησιμοποιήσει κανείς κάθε διαθέσιμη στρατηγική (τιμολόγηση, διαφοροποίηση προϊόντος κτλ) ,ώστε να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του • Η νίκη κρίνεται με βάση το κέρδος ή τη ζημία • Για να κατανοήσουμε το παίγνιο του ολιγοπωλίου θα χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα με 2 παίκτες (δυοπώλιο) • Το σύνηθες παίγνιο με 2 παίκτες είναι το δίλημμα του κρατουμένου

29. Το δίλημμα του κρατουμένου • 2 εγκληματίες έχουν συλληφθεί επ’ αυτοφώρω και κρατούνται • Ο αστυνομικός υποψιάζεται, χωρίς αποδείξεις, ότι έχουν διαπράξει και άλλο έγκλημα • Αναζητεί, συνεπώς, την ομολογία τους • Στρατηγική του αστυνομικού: • Τους βάζει σε ξεχωριστά κελιά (μη επικοινωνία μεταξύ τους) • Τους πληροφορεί ότι καθένας τους αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης 2 ετών για τα εγκλήματα για τα οποία υπάρχουν αποδείξεις • Ακολούθως, λέει σε καθένα ξεχωριστά ότι υποψιάζεται τον άλλον για διάπραξη άλλου σοβαρότερου εγκλήματος και τους προτείνει μια συμφωνία • Αν ο ένας ομολογήσει το 2ο έγκλημα και ο συνένοχός του όχι, τότε ο ομολογήσας θα μείνει 1 χρόνο φυλακή και για τα 2 εγκλήματα, ενώ ο συνένοχος θα φυλακισθεί για 2 έτη+8 έτη για το 2ο =10 έτη συνολικά • Αν και οι 2 ομολογήσουν το 2ο έγκλημα ξεχωριστά, θα εκτίσουν συνολικά ποινή φυλάκισης 3 ετών • Και οι 2 γνωρίζουν ότι αν δεν ομολογήσουν το 2ο έγκλημα θα μείνουν φυλακή 2 χρόνια για το πρώτο έγκλημα • Τι πρέπει να κάνουν?

30. Λύση • Ο καθένας έχει 2 επιλογές: • Να ομολογήσει το 2ο έγκλημα • Να μην ομολογήσει • Αφού υπάρχουν 2 παίκτες και ο καθένας έχει 2 επιλογές, υπάρχουν 4 πιθανά αποτελέσματα : • Να ομολογήσουν και οι 2 • Να μην ομολογήσει κανείς • Να ομολογήσει ο Α και όχι ο Β • Να ομολογήσει ο Β και όχι ο Α • Η καλύτερη λύση για τον κάθε κρατούμενο βρίσκεται με το Σχ. της επόμενης διαφάνειας

32. Λύση • Ο κρατούμενος Α σκέφτεται ως εξής : • Αν ο Β ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω φυλακή 3 αντί για 10 χρόνια • Αν ο Β δεν ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω 1 αντί για 2 χρόνια φυλακή • Άρα, ανεξάρτητα από το τι θα κάνει ο Β εμένα με συμφέρει να ομολογήσω

33. Λύση • Ο κρατούμενος Β σκέφτεται ως εξής : • Αν ο Α ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω φυλακή 3 αντί για 10 χρόνια • Αν ο Α δεν ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω 1 αντί για 2 χρόνια φυλακή • Άρα, ανεξάρτητα από το τι θα κάνει ο Α εμένα με συμφέρει να ομολογήσω

34. Λύση • Η λύση είναι να ομολογήσουν και οι 2 και να φυλακιστούν για 3 χρόνια • Σε οικονομικούς όρους, αυτό αποτελεί σημείο ισορροπίας (όπου μια επιχείρηση επιλέγει την καλύτερη δυνατή λύση, δεδομένων των δυνατών επιλογών της άλλης επιχείρησης • Σημαντική παρατήρηση : το σημείο αυτό δεν είναι το άριστο (η άριστη θέση και για τους 2 είναι τα δύο χρόνια) • Είναι η αλληλεξαρτημένη φύση της σχέσης που οδηγεί σε αυτό το μη άριστο αποτέλεσμα • Αυτό αποδεικνύει τη σπατάλη πόρων που συνεπάγεται το μονοπώλιο