Yrd. Doç. Dr. Akasya TOPÇU

1. Su Ürünleri Yetiştirme Havuzları Yrd. Doç. Dr. Akasya TOPÇU

2. Durgun su (havuz) sisteminde O2 kaynakları ve tüketimi Durgun su (havuz) sistemi: Sazan, yayın, tilapya, tatlı su karidesi gibi ılık su balıkları yetiştiriciliğinde kullanılan sistem.Fitoplanktonların oksijen tüketimi sabahın erken saatlerinde max., havuzlarda oksijen yetersizliği, sabahın erken saatlerinde görülür.Sistemdeki oksijen kaynakları;•Yüzeysel havalanma•Alglerin oksijen tüketimi •Su akımı•Suni havalandırma

3. Oksijen tüketimi; • •Su-hava arasındaki geçiş•Tüketilmemiş yemlerin bakterilerle parçalanması •Bentik alglerin-balıkların gece solunumudur. • Sularda çözünmüş oksijen konsantrasyonu • Sıcaklık • Tuzluluk • Deniz seviyesinden olan yükseklik -basınç • Oksijen azlığında • Balıkların yem alması azalır, • Suyun yüzeyine çıkarak hava yutar, • Su yüzeyinde 1-2 günde bir ölüm görülür. • Tilapya, sazan, japon balıkları, vs. oksijen yeterli de olsa, yemleme, döllenme ve diğer aktivitelerinden dolayı su üzerinde bulunabilirler

4. Durgun sularda oksijen yetersizliği genelde yazın görülür. • Yazın havuzdaki tüm su ürünlerinin metabolik faaliyetleri; yemleme ve gübre artıkları ile oksijen tüketimleri fotosentez ürünü olan oksijenden fazladır. • Oksijen seviyesi, gün doğarken minimumdur, bütün gece solunum ile oksijen azalır. • Sabahın erken saatlerinde yapılan oksijen ölçümleri, oksijenin balıklar için yeterli olup olmadığını göstermesi bakımından önemlidir.

5. Oksijen yetmezliğinde; • Havuzlara bol havalandırılmış taze su • Su havuz üzerinde fıskiye halinde verilmeli • Suyun çözünmüş oksijeni 3 mg/ L'nin üzerinde olmalı • Çeşitli hava üfleyicileri ve havalandırma sistemleri de kullanılabilir. • Yemleme kesilmeli; yemin alınması havuzda daha fazla organik madde birikimine ve oksijen yetersizliğinin artmasına neden olur.

6. Öldürücü seviyeler • Alabalıklar için 2-3 mg/L • Ilık su balıkları için 0.5-1 mg/L • Su sıcaklığının artması ile metabolik oksijen ihtiyacının artması, oksijen eriyebilirliğinin azalması sonucu öldürücü oksijen seviyesi düşer. • Havuzlarda geceleri yalnız solunum olduğu için, oksijen öldürücü seviyeye düşebilir. • Oksijen yetersizliği sekonder olarak büyüme ve üremeyi olumsuz yönde etkiler.

7. Nitrojen • Su, havanın basıncı altında veya diğer etkenlerle N2 gazı ile aşırı doymuş hale gelebilir. • Suyun, azot gazıyla %104 oranında doymuş olması larvalar için, %110’ den fazla doymuşluğu hemen hemen tüm balıklar için öldürücüdür. Balıklarda gaz kabarcığı hastalığını (Emboli) oluşturur

8. Karbondioksit ve pH• • Metabolizma ürünü olarak solunumla karbondioksit üretilir ve atık gaz halinde suya karışarak erir. • pH’sı düşük sularda karbondioksit su ile reaksiyona girerek karbonik asit (H2CO3), H2ve HCO3 formuna dönüşür. Bu durum durgun sularda, fotosenteze bağlı olarak gözlenir. • Gündüz yükselen pH gece solunumla oluşan karbondioksit yoluyla düşer. • En verimli sular balıkların CO2atıklarını dengelemede tampon görevi yaptığından hafif alkali sulardır. • Alkaliliğin 200 mg/L seviyede olması pek çok balığın yetiştiriciliği için uygundur.

9. Nitrojenli Atıklar • Amonyak amino asitlerinin aminlere dönüşmesi sonucu oluşmakta, solungaçlar yoluyla suya karışmakta • Amonyak ve diğer metabolik artıklar ortama verilen taze su ile seyreltilir veya bakteriyel nitrofikasyon ile zararsız hale getirilir. Kapalı üretim tesislerinde ve tekrar dolaşımlı tesislerin biyolojik temizleme ünitelerinde amonyak önce Nitrosomonas bakterileri tarafından daha zehirli ürün olan nitrite dönüştürülür. Nitrit, Nitrobakter tarafından zehirsiz olan nitrata dönüştürülür. • Balıkların nitrojenli atıklarla zehirlenmesini engellemede uygun pH derecesi önemlidir. Nitrit zehirliliği pH'ın azalmasi ile artar.

10. Havuzlar • Havuzlarda yetiştiricilikte, havuzların büyüklüğü verimin tespitinde önemli bir faktördür. • Havuzların büyüklüğünü iklim koşulları ve işletme yoğunluğu etkiler. İklime bağlı olarak verimlilik azalıp artacağından havuz büyüklüğü de sıcak iklimlerde küçülür ve soğuk iklim kuşağında büyür. • Balık yetiştiriciliğinde tespit edilmiş standart havuz büyüklüğü yoktur! Havuz inşaat bakımından ekonomik olmayacak kadar küçük, hasat, drenaj, doldurma ve yemleme sorun olacak kadar büyük olmamalıdır. • Yumurtlama ve larva havuzları 0.25-0.05 ha arasında, besi havuzları 0.5-5-10 ha büyüklüğünde olur.Genellikle 1 ha.lık havuz balık türlerinin çoğunluğu için uygundur.Havuz birkaç günde su ile doldurulabilmeli ve 1-2 günde de boşaltılabilmelidir .

11. Yarı entansif yetiştiricilik yapılan havuzlar (yaklaşık 3-5 ha) boşaltılabilen havuzlardır. • Balık yetiştiriciliğinde balık yoğunluğu çok önemli bir faktördür. Boşaltılamayan havuzlarda avlanamayan balık sabit stok miktarını artırır ve yetiştirme planını bozar. • Havuzların kıyıları sığ olduğundan kolayca ısınabilir ve besin bakımından daha verimli olur. Büyük havuzların küçüklerden daha az verimli olması küçük havuzların kıyı uzunluğunun fazla olmasından ileri gelmektedir. • Aşırı rüzgar ve su hareketi sudaki erimiş madde miktarının artmasına, havuz tabanında üretime elverişsiz kum tabakasının oluşmasına ve verimliliğin düşmesine neden olur. • Havuz, rüzgarın suyu verimli kılabilecek kadar karıştırmasına ve oksidasyonu sağlamasına olanak verecek büyüklükte olmalıdır. • Havuzların ilkbahar yerine sonbaharda doldurulması, stoklamanın erken yapılabilmesine ve yem tüketiminin azaltılmasına, dolayısıyla 100-200 kg/ha verim artışına yol açar.

12. Havuz derinliği • Havuz derinliği, doğal yeme dayalı üretim sistemlerinde verim üzerinde etkin bir faktördür. Yemleme uygulanmayan işletmelerde, doğal verimliliğin derin havuzlarda daha fazla olduğu görülmüştür. Yemleme uygulanmayan derin havuzlarda hektara daha fazla balık stoklanabildiği, verimliliğin % 30 daha fazla olduğu ve balıkların daha fazla ağırlık artışı sağladığı tespit edilmiştir.

13. Havuzların Bakım ve Geliştirilmesi • Boşaltılabilen havuzların doğal verimliliği boşaltılamayan havuzlara göre % 30-33 daha • Havuzların günlük, haftalık, aylık ve yıllık bakımları yapılmalı; Su akış kontrolü, duvarlar, havuz tabanı (Havuzlar kurutulmalı, taban sürülmeli, kireçleme uygulaması) • Havuz tabanı kurutulması: Verimli havuz tabanı 5-10 cm’lik çamur tabakasından oluşmaktadır. Sonbaharda balık hasatı sonrası havuz kuruya bırakılır; sürülür (işlenir) • Amacı: Çamur içindeki org. Madde parçalanması, en uygun süre 8-14 gün

14. Havuz tabanının sürülmesi • Havuz kuruya bırakıldığında sürülmeli Amaçlar: • -Toprağın topaklanması önlenir • - İşlenmeyen taban çatlar besin madde kaybı olur, havalanma engellenir • -Havuzlarda bitki gelişimi havuz boşaltıldığında yığın halinde tabanı örter, havuz tabanının kuruması ve havalanabilmesi için bitkilerin parçalanması gerekir • Ayrıca besin maddeleri bitki havuz suyu

15. Havuz tabanının sürülmesi • Sonbaharda balık hasadı sonrası; havuz taban çamurundaki aktiviteyi artırmak, dezenfeksiyonu sağlamak ve tabanın gübrelenmesini sağlamak amaçlı yapılır • Dezenfeksiyon için 2 000-2 500 kg sönmemiş kireç/ ha • % 85’lik CaO • Havuzlar için en uygun topraklar killi olanlar! (Sızıntı kontrol amaçlı)

16. Havuzlarda ot kontrolü • Yabancı otlar besin maddelerini kullanarak balıkların gelişimini olumsuz yönde etkiler. Sakıncalar: • Balıkların havuz içerisindeki hareket sahası daralır, • Havuz tabanının balıklar tarafından karıştırılmasına engel olur, • Doğal besin gelişimi amaçlı gübreler bitkiler yabancı otlar tarafından tüketilir, • Bitkiler balık düşmanlarına barınak temin eder, • Denetim ve izleme güçleşir, • Oksijen girdisine olumsuz etki, • Balık hasatı zorlaşır.

17. Havuzlarda ot kontrolü yöntemleriMekanik Kimyasal Biyolojik Havuzların dezenfeksiyonu havuzlar boş veya dolu iken yapılmakta (Çin’de çay tohumu küspesi ve ağartama tozu) Genellikle yetiştirme periyodunca hastalıklardan korunmak için stoklamadan önce ot kontrolü yapılır, temizlenir ve dezenfekte edilir. Dezenfeksiyon amaçlı sönmemiş kireç uygulaması; 1. Süspanse haldeki org. madde çökelmesi ile havuz suyu berraklaşması. 2. Silt tarafından emilen azot, fosfor ve potasyumu serbest bıraktırarak suyu gübreler. 3. Suyun pH’sını sabitler ve hafif alkali yaparak plankton gelişimini ve balık büyümesini teşvik eder. 4. Bitki ve hayvan için önemli olan Ca’un sudaki miktarını arttırır.

18. GübrelemeYarı entansif yetiştiricilikte doğal yem miktarını arttırıcı yönde uygulanır • Gübreleme Secchi diski 30 cm derinliğinde uygulamaya konmalıdır. • Pratikte; dirsek görünmeyecek! • Aşırı gübreleme ile su kalitesi bozularak oksijen yetersizliği oluşur. • Gübreleme ilkbaharda su sıc. 15-18 oC. • Gübreleme öncesi başarı ölçütü uygulamalar: • 1. Su ve toprak nötr veya hafif alkali olmalı değilse kireçleme yapılmalı, • 2. Taban kolloidlerce zengin iyi kalite sediment ile kaplı olmalı, • 3. Havuzlarda yabancı ot kontrolü yapılmalı.

19. Gübreleme

20. İnorg. Gübreler: Fosfatlı ve azotlu gübreler • Org. Gübreler: Yeşil gübre, kompost, hayvan gübresi ve evsel atık sular • 1. Biyolojik dolaşımda gerekli besini sağlar • 2. Toprağın yapısını uygun hale getirir • 3. Zooplanktonların gelişimini teşvik eder • 4. Fosfatlı ve potasyumlu gübrelerin etkinliği için gerekli verimi sağlamada rol oynar. • Oksijen yetmezliği ve hastalık yayılımı gibi dezavantajları bulunur.

21. Havuzlarda kireçleme amaçları ve uygulamaları Amaçlar a) Havuz toprağının ve suyunun asit etkisini gidermek. b) Havuz suyunun asit bağlama kapasitesini yükseltmek. c) Karbondioksit temin etmek. d) Sedimentteki besin maddelerini serbest hale geçirmek, yeşil ve orgenik gübrenin bakteriyel ayrışmasını takiben hastalık yayılma tehlikesini azaltmak. e) Sucul organizmaların kalsiyum ihtiyacını temin etmek. f) Sularda aşırı miktarda bulunan Mg, K ve Na iyonlarının zararlı etkilerini gidermek. g) Sudaki hümik madde gibi inorganik asitlerin nötrolizasyonunu sağlar. h) Azotlu atıklardan amonyum bileşiklerinin nitrit ve nitrata dönüşümünde (nitrifikasyon) etkilidir.

22. Uygulamalar • a) Suyu kurutulmuş havuz tabanı • b) Havuz suyu • c) Havuza akan su kireçlenir. Havuz toprağının kireçlenmesi sonbahar ya da balık hasatından sonra havuz tabanı nemli iken yapılır. Kireç iyice öğütülerek tüm havuz sahasına iyice dağıtılmalı. Havuz toprağının pH düzeyi ve toprak tekstürü dikkate alındığında birkaç gün ara ile 250-4000 kg/ha uygulaması yapılır. Kaynak: Atay, D, Aydın, F, Yavuzcan, H. 2002. Su Ürünleri Yetiştirme İlkeleri . Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü Ders Kitabı