Хүнсний харшил ба хүнсэнд тэвчилгүй байх

1. Хүнсний харшил ба хүнсэнд тэвчилгүй байх Харшил хордлогын эмч Д.Одонцэцэг

2. Өдгөө дэлхий дээр 220-250 сая хүн хүнсний харшилтай болох нь илэрсэн байна. • 2013 онд Дэлхийн харшлын нийгэмлэг “Хүнсний харшил-дэлхийн тулгамдаж буй эрүүл мэндийн асуудал” сэдвийн дор 93 оронд зохиогдсон байна. • УКТЭ-ийн харшлын кабинетэд 8-10 мянган хүн үйлчлүүлж байгаагаас 30% нь хоол хүнсний харшилтай нь тогтоогдсон. • Дэлхийн хүн амын 30% нь харшилтай, 24-30% нь ургамлын тоосных бол 2020 он гэхэд дэлхийн хүн амын 50% нь ямар нэг харшлаар өвчлөх магадлалтай судалгаа гарсан байна.

3. Хүнсний харшил гэж юуг хэлэх вэ? • Хүнсний харшил нь аллерген шинж бүхий хүнсэнд үзүүлж буй бие махбодын дархлааны урвал. • Хоол хүнсний аллергены эсрэг бие махбодид хэд хэдэн төрлийн дархлааны урвал өрнөх бөгөөд үүний нэг нь өвөрмөц иммуноглобулин E (IgE) хамааралт урвал юм. • Гликопротеин хоол боловсруулах замын салстаар нэвтэрч шилбүүрт мөхлөгт эс, базофилийн гадаргууд бэхлэгдэн, улмаар өвөрмөц IgE холбогдоно. Үрэвслийн медиатор ялгаралт хурдасч эмнэлзүй шинж тэмдэг илэрнэ • Эмнэл зүйн шинж тэмдэг хөнгөн, эсвэл хүнд (anaphylaxis) хэлбэрээр илэрнэ. • Зарим тохиолдолд хүнсэнд тэвчилгүй байх (intolerance) хэлбэр байдаг.

4. Хүнсний харшил төрүүлдэг үндсэн аллерген нь 10000-67000 дальтон (д) молекул жинтэй гликопротейнууд байдаг. Хоол хүнсний гаралтай аллерген нь хоол боловсруулах замын ферментүүдийн үйлчлэл болон хүчиллэг орчинд тэсвэртэй, өндөр температурт тогтвортой, усанд уусамтгай шинж чанартай байдаг онцлогтой.

5. Эрсдэлт хүчин зүйлс • Өвчтний түүх • Хүнсний харшилтай байсан өгүүлэмжтэй • Бусад харшлууд • Нас (Хүүхдүүдэд элбэг бөгөөд насанд хүрэгчдэд мөн тохиолдож болно)

6. Шалтгаан 1. хүүхдэд: • хүүхдийг хөхнөөс эрт гаргах • гэдэсний халдвараар өвчлөх 2. бусад насныханд • хэт цөөн төрлийн хоол, хүнс хэрэглэх • ходоод гэдэсний мэс засал хийлгэх • ходоод гэдэсний үрэвсэл • эмийг хэтрүүлэн хэрэглэх нь хүнсний харшлаар өвчлөхөд шууд нөлөө үзүүлэх халгаат хүчин зүйлс болдог.

7. Хоол хүнсний харшил гэж юу вэ? • Харшил төрүүлэгч хүнсийг эхний удаад хэрэглэхэд ямар нэгэн шинж тэмдэг илрэхгүй ба дахин хэрэглэсэн тохиолдолд харшлын шинж тэмдгүүд үүснэ. • Эхний болон дараагийн удаа хүнсийг хэрэглэхэд ямар нэг шинж тэмдэг илрэхгүйгээр харшил төрүүлэгч нь таны биед байж мэдрэг байдлыг үүсгэдэг. Жишээ нь: Газрын самрыг анх удаа хэрэглээд анафилаксийн урвал илэрсэн хүн урьд нь: • Газрын самарыг гараараа барьсан -Touched peanuts • Газрын самар агуулсан арьс арчилгааны бүтээгдэхүүнүүд хэрэглэсэн • Гэртээ байхдаа газрын самрын тоосоор амьсгалсан эсвэл газрын самар иддэг хүнтэй ойр байдаг байх боломжтой.

8. Солбих урвал Нэг овог болон төрөл,зүйлийн хоол хүнсний бүтээгдэхүүн дэх уургийн бүтэц нь өөр хоорондоо маш төстэй байдаг тул солбих урвал өгөх харшил өгч болно. жиш: далайн сам хорхойн харшилтай бол төрөл бүрийн хавч, наймаалж хоол хүнсэндээ хэрэглэхэд харшил өгдөг. Газрын самарт харшилтай хүн шар буурцаг, шош вандуй, буурцаг зэрэгт харшил өгч болно. Мөн зарим ургамлын тоосны аллергенүүд хоол хүнсний зүйлтэй солбих урвалд орж болно. жиш: хус модны тоосонд харшилтай бол алиманд харшил өгнө. Амброзийн тоосонд харшилтай бол нимбэг идэхэд харшил өгч болно.

9. Солбицох урвал - Cross Reactions (хүнсний болон хүнсний бус) • Хог ургамал- тарвас, канталоп, тингуа, гадил • Хус модны тоос-лууван, алим, самар, төмс • Банана– латекс • Хэрвээ нэг овгийн загас, хүнсэнд харшилтай бол тухайн овгийн бүх хүнсэнд харшлах боломжтой.

10. Дархлааны бус хориг Ходоод нарийн гэдэсний шүүрэлд агуулагдах төрөл бүрийн уураг задлагч ферментийн үйлчлэлээр хоол хүнсний зүйл уургийн бодис задарч боловсрох явцдаа эсрэгтөрөгчийн шинж чанараа алдаж дархлааны урвал өрнүүлэх боломжгүй болдог. Мөн ХБЗ-ын шүүрэл болон гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн нь уургийн бодисыг хоол боловсруулах эрхтний ханаар цус руу нэвтрэхболомжийг багасгах. хамгаалах үүрэгтэй.

11. Харшил үүсэх эмгэг жам Хоол хүнсний харшлын эмгэг жам нь үндсэн 2 үе шатаар явагдана. • Таны биед харшил төрүүлэх хүнсний аллерген ороход дархлааны систем ажиллаж IgEэсрэг бие тухайн алллергений эсрэг үүсдэг. Уг аллерген нь таны цусаар дамжин шилбүүрт мөхлөгт эс болон базофил эстэй холбогддог. Шилбүүрт мөхлөгт эсүүд нь ихэвчлэн хамар, хоолой, уушиг, арьс, хоол боловсруулах замд байдаг. Базофил эсүүд нь цус болон эдүүдэд байрладаг. • Дараагийн удаа та тухайн хүнсний бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхэд эсүүдээс гистаминууд их хэмжээгээр ялгарна.

12. Харшлын урвал эрхтэн системд нөлөөлөх байдал • Арьс– Арьс улайх, гүвдрүүтэх, экзем • ХБЗ – огиудас хүрэх, шөрмөс татах, суулгах, хавагнах, загатнах, бөөлжих • Амьсгалын зам– Амьсгалахад бэрхшээлтэй байх • Цусны эргэлтийн систем-цусны даралт унах, ухаан алдах • Aнафилакс– ховор тохиолдолд үүсэх ба олон эрхтэн системийг хамарснаар үхэлд хүргэх аюултай • Хэдэн минутаас 2 цаг хүртэл харшлын урвал нь үргэлжилнэ • Харшлын урвал хурдан илрэх болон хэр хүндрэлтэй явагдах нь тухайн хүнсэнд мэдрэг байдал, хир хэмжээний хоол хүнс хэрэглэсэн, ямар аргаар боловсруулалт хийсэн тухай үед өөр ямар хоол хүнс хэрэглэсэн зэргээс шалтгаална. • Эхэндээ шинж тэмдэг нь бүдэг байж болно

14. Хүнсэнд тэвчилгүй байх Харшлаас илүү элбэг тохиолдоно. • Хоолны хордлого • Гистаминий хор (бяслаг, дарс, загас) • Лактозид тэвчилгүй байх • Хүнсний нэмэлт (MSG) • Эрдэнэ шишийн бүтээгдэхүүнүүд Харшил– харшил төрүүлэх хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх (дархлааны систем) Тэвчилгүй байх– бага зэрэг бол боломжтой (хоол боловсруулах систем)

15. Хоол хүнсэнд тэвчилгүй байх • Ихэвчлэн хоол боловсруулах систем үйл ажиллагаа буюу боловсруулах үйл явц алдагдах • хоол хүнсэнд тэвчилгүй байдал нь: Сүү (Лактозод тэвчилгүй байх ) CELIAC (SENSITIVITYTO GLUTEN, (Нүүрс усанд тэвчилгүй байх, улаан буудай болон үр тарианд байдаг уургийн бүлэг)

16. Хоол хүнсэнд тэвчилгүй байх үед илрэх шинж тэмдгүүд • Шөрмөс татах • Огиудас хүрэх • Бөөлжих • Суулгах

17. Оношлогоо • Мэргэжлийн эмчид үзүүлэх • Өвчний түүх, бодит үзлэг • Арьсны сорил • Лабораторийн шинжилгээ • Oral food challenge • Elimination diet • Double-blind food challenge давхар өдөөх сорил

18. Оношлогоо Хүнсний харшлыг илрүүлэхийн тулд: • Хоол идсэний дараа хэдэн минутын дотор ямар нэг урвал өгч байсан уу? • Таньд илэрч байгаа харшлын урвал ихэвчлэн тодорхой нэг хоол хүнстэй холбоотой эсэх • Хир их хэмжээний зүйл идсэний дараа харшил илэрсэн • Тухайн хоолыг урьд нь идэх үед харшил өгч байсан эсэх •Таньтай адил хоол идсэн хүн өвдсөн эсэх • Харшлын эм уусан эсэх, энэ нь үр дүнгээ өгсөн эсэх (Жишээлбэл: антигистамин.)

19. Идсэн хоол хүнснийхээ талаар тэмдэглэл хөтлөх Тэмдэглэл хөтлөх нь эмчид та ямар хоол хүнсний зүйл идсэнээс болж харшил үүсч байгааг тодорхойлоход дөхөм байх болно. Elimination test • Зарим эмч нар тодорхой хоолны дэглэм мөрдөхийг зөвлөдөг. Жишээ нь: хэрвээ өндгөнд харшилтай бол өндөг идэхгүй байх. • Эмчийн хяналтан дор хоол хүнсийг хэрэглэх хэрэгтэй.

20. Laboratory Diagnosis IgE-Mediated Allergies

21. Skin Tests • Арьсны сорил • (prick test, puncture test, epicutaneous test)

22. Лабораторийн шинжилгээ • Атопийн дерматиттай хүмүүст IgE–н түвшин ихэссэн байна. Эмнэлзүйн шинж тэмдэгтэйгээ заавал тохирох албагүй. • Tryptase-н түвшин мөн ихэснэ. Энэ нь шигүү мөхлөгт эсийн дегрануляци болсныг илтгэдэг. Хуурамч – сөрөг хариу гарч болно. • Мөн атопитай өвчтөнүүдэд эозинофилийн тоо олширно. • RAST/CAP FEIA (fluorenzymeimmunoassay): антиген өвөрмөц IgE-г хэмждэг.

23. Өдөөх сорил Янз бүрийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг нүдийг нь хааж байгаад идүүлнэ. Ингэхэд зарим нь харшлын урвал өгч эхэлдэг. • Эхэндээ бага хэмжээгээр, цаашид сорилын турш хоолны хэмжээг нэмэгдүүлнэ • Хоол идсэний дараа харшил өгч байгаа эсэхийг ажиглана. Давхар болон дан байдлаар өдөөх сорил Давхар өдөөх сорилын үед өвчтөн болон эмч ямар хүнсний бүтээгдэхүүн нь харшил төрүүлэх магадлалтайг мэдэхгүй. Дан сорилын үед эмч ямар хүнс харшил төрүүлдэгийг таамаглаж байдаг. Тухайн бүтээгдэхүүнд харшлын урвал илэрвэл хүнсний харшлыг батална.

24. Эмчилгээ • Хүнсний харшлын эмчилгээ нь харшил өгч буй хүнсний зүйлийг идэхгүй байхаас эхлэнэ. • Хэрэв өвчтөн нэг болон цөөн төрлийн хүнсний зүйлээс харшилтай байвал тэдгээрийг хүнсэндээ хэрэглэхгүй байх боломжтой байдаг. • Харин олон төрлийн хоол, хүнсэнд харшилтай байвал харшил голлон өгч буй зүйлсийг нь бүрэн хорьж бусдыг нь 4-5 хоногийн зайтай бага багаар идэж болно. Ингэснээр тухайн хоол хүнсэнд тэвчил үүсэх боломжтой.

25. Харшил үүсгэж буй хоол, хүнсийг давтан хэрэглэх хугацаа нь ихэвчлэн 5 хоногоос дээш байх нь зүйтэй бөгөөд өдөрт 1 удаа идэж болно. • Ингэж хооллохдоо тухайн хоол хүнсний /ялангуяа ургамлын гаралтай / овог, язгуурыг нарийн тогтоож солбих урвал өгөх байдлыг хянах нь зүйтэй.

26. Эмийн эмчилгээ • Кромолин натрийн бэлдмэлийг /Gastrocrom/ урьдчилан сэргийлэх болон эмчилгээний зорилгоор өргөн хэрэглэдэг. • Гистамины эсрэг эмүүд • Ферментийн бэлдмэлүүд • Бусад бэлдмэлүүд • Дархлаа эмчилгээ

27. Урьдчилан сэргийлэлт • Хамгийн чухал нь харшил төрүүлэгч хүнсний зүйлийг хэрэглэхгүй байх, зайлсхийх • Хэрэглэх хүнсний бүтээгдэхүүний орц найрлагыг байнга шалгах • Аялалаар явах үедээ өөрт тохирсон хоол хүнсээ авч явах • Хүнсний бүтээгдхүүнийг шошгожуулах.

28. • Сэрүүлэгтэй бугуйвч, хүзүүний зүүлт зүүх • Автомат эпинефринтэй тариур авч явах • Эмнэлгийн тусламж шуурхай авах, дуудах

29. Hidden allergens • Өндөг – гурилан бүтээгдэхүүн, гоймон • Сүү– бялуу, бяслаг • Шар буурцаг– гурилан бүтээгдэхүүн, чихэр, tv захиалгын хоол • Улаан буудай– гурил, шөлний холимог, зууш • Газрын самар– чихэр, жигнэсэн бүтээгдэхүүнүүд, зайрмаг • Загас– далайн бүтээгдэхүүн, хүнсний амт оруулагч

30. Гадуур хооллох • Хятад, индонез, мексик хоолыг ихэвчлэн самар оролцуулж хийдэг • Солбих урвалыг анхаарах • Хүнсний бүтээгдэхүүний орц найрлага, хаягжилтыг тодруулах хялбар биш

31. O R A L A L L E R G Y S Y N D R O M E OAS хам шинж нь түүхий жимс болон ногоонд харшилтай байх юм. Үүнд: алим, черри, киви, улаан лооль, ногоон чинжүү орно. OAS нь голдуу ургамлын харшилтай хүмүүст тохиолддог. Ялангуяа хаврын улиралд хус модны тоосны харшилтай болон хог ургамлын тоосонцрын харшилтай хүмүүст тохиолддог. Түүхийгээр нь хүнсний бүтээгдэхүүнийг идсэнээр ам, уруул, хоолой загатнаж, жирвэгнэх мэдрэмж төрнө. Мөн уруул, хэл, хоолой хавагнах, нүднээс нулимс гоожих, нүд загатнах, хамраас нус гоожих, найтаах зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ.

32. O R A L A L L E R G Y S Y N D R O M E Зөвхөн түүхий жимсэнд гараа хүргэх төдийд л загатнах, тууралт гарах, арьстай хүрэлцсэн газар нь загатнах, тууралт гарах, хавдах зэрэг шинж илэрч болно. Чанасан, боловсруулсан жимс ногоо хэрэглэх үед OAS үүсгэдэг уураг хялбар задардаг. Тиймээс OAS чанаж болгосон жимс /алимны чанамал/, хүнсний ногоо хэрэглэхэд үүсэхгүй.

33. Дасгал хөдөлгөөнөөс шалтгаалсан хүнсний харшил нь маш ховор тохиолддог бөгөөд энэ үед байнга иддэг хоол хүнсний зүйл харшлын урвал үүсгэж болно. Энэ төрлийн урвал нь дасгал хөдөлгөөн хийхээс өмнө хоол идсэний дараа үүсдэг. Дасгал хөдөлгөөн их хийхэд биеийн температур нэмэгддэг. Дараах шинж тэмдэг илэрнэ: • Загатнах, толгой эргэх • Арьс нь улайж шархлах • Анафилаксийн урвал үүсэх

34. E X E R C I S E - I N D U C E D F O O D A L L E R G Y Зарим хүмүүсийн хувьд энэ төрлийн урвал нь олон төрлийн хоол идсэний дараа үүсдэг бол зарим хүмүүсийн хувьд зөвхөн тодорхой нэг хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэсний дараа үүсдэг. Үүнийг эмчлэх нь маш энгийн бөгөөд дасгал хийхээс 2 цагийн өмнө хоол идэхгүй байх юм. Ихэвчлэн хавч, зөөлөн биетэн, архи, улаан лооль, бяслаг, цоохор майлз нь дасгал хөдөлгөөнөөс шалтгаалсан хүнсний харшил үүсгэдэг.

35. Эозинофилийн эзофагит Эозинофилийн эзофагит нь хүнсний харшилтай холбоотой шинээр тодорхойлогдсон архаг өвчин юм. Уг өвчин нь хүүхэд болон насанд хүрэгчдийн дунд ихээр оношлогдож байна.. Шинж тэмдэг: Огиудас хүрэх, бөөлжих, хоол идсэний дараа хэвлийгээр өвдөх. Мөн ходоодны сөөргөөний шинж илэрч болно. -Сургуулийн насны хүүхдүүд болон насанд хүрэгчдэд уг шинж тэмдгүүд илүү хүндээр илэрнэ. -Нярай хүүхдүүдэд шинж тэмдэг багатай явагддаг. Хэрвээ эозинофилийн эзофагит гэж оношлогдвол харшилийн сорил шинжилгээ хийх шаардлагатай. Зарим тохиолдолд эозинофилийн эзофагитын үед тодорхой хүнсний аллергеныг хэрэглэхгүй байх нь үр дүнтэй эмчилгээ болдог.

36. Syndrome chinese restaurant Анх 1968 онд энэ өвчний тухай мэдээлсэн. Тэр үеэс хойшmonosoduim glutamate ба хятад хоолны хам шинжийн холбоог судалсан. Хэдийгээр зарим нэг хүн энэ хоол хүнсний бүтээгдэхүүнд мэдрэгшсэн байж магадгүй ч MSG бол химийн ижил төстэй нэгдэлд чухал ач холбогдолтой. • Шинж тэмдэг Цээж өвдөх улайх, минчийх, толгой өвдөх, мэдээ алдах бадайрах, нүүр ам хавдах хөлрөх

37. Хамгийн их харшил үүсгэдэг хүчин зүйл үнээний түүхий сүү,загас,өндөг, гүзээлзгэнэ, бөөрөлзгөнө, үхрийн нүд, усан үзэм зэрэг жимсний бүтээгдхүүн, шоколад, кофе, какоа, зөгийн бал, лууван, улаан манжин • Дунд зэргийн харшил үүсгэдэг бүтээгдхүүн гахайн мах, туулайн мах, төмс, вандуй, банана, цагаан будаа • Сул зэргийн харшил үүсгэдэг бүтээгдхүүн Хонины мах, шар манжин, ногоон алим, өргөст хэм

38. Анхаарал тавьсанд баярлалаа