Michał Górzyński CASE – Doradcy Sp. z o.o.

1. Struktury klastrowe - system podnoszenia konkurencyjności firm i regionów. Przegląd praktyk międzynarodowych Michał Górzyński CASE – Doradcy Sp. z o.o.

2. Cel prezentacji • Prezentacja znaczenia struktur klastrowych w warunkach postępującej globalizacji • Prezentacja doświadczeń zagranicznych w zakresie wspierania gron przedsiębiorczości

3. Struktura prezentacji • Definicja i cechy klastrów (gron) – ang. clusters • Dlaczego struktury klastrowe? • Klastry w UE • Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych • Bariery rozwoju struktur klastrowych • Elementy strategii rozwoju struktur klastrowych • Narzędzia wspierania klastrów • Prezentacja doświadczeń międzynarodowych procesu stymulowania rozwoju struktur klastrowych • Wnioski i rekomendacje

4. Definicja klastrów (gron) • UNIDO - klastry to regionalne i terytorialne koncentracje firm produkujących i sprzedających podobne lub komplementarne produkty, a przez to zmuszonych do przezwyciężania podobnych problemów i wyzwań. W rezultacie powoduje to powstawanie wyspecjalizowanych dostawców maszyn i surowców, rozwój specjalistycznych kompetencji i umiejętności oraz szybszy rozwój specjalistycznych i zindywidualizowanych usług • M. Porter - klastry to geograficzne koncentracje wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców (w tym dostawców usług), przedsiębiorstw z innych powiązanych sektorów i branż oraz instytucji otoczenia gospodarczego (np. uniwersytetów, izb handlowych) wzajemnie konkurujących oraz współpracujących

5. Cechy klastrów • System powiązań (w tym nieformalnych) stymulujący efekt synergii funkcjonowania firm • Koncentracja geograficzna – mobilość społeczeństwa, możliwości transportowe, etc.

6. Dlaczego klastry? • Proces globalizacji wymusza specjalizację produktową i procesową, a w efekcie stymuluje geograficzną koncentrację i specjalizację działalności gospodarczej – koncentrowanie zasobów na silnych stronach, eliminowanie zagrożeń; • Efektywny mechanizm stymulowania konkurencyjności sektora małych i średnich przedsiębiorstw - głównym problem rozwoju małych firm jest problem skali działalności w kontaktach z dostawcami, instytucjami finansowymi, instytucjami doradczymi. Struktury klastrowe pomagają niwelować te strukturalne bariery rozwoju poprzez wspieranie nowych lub istniejących form współpracy.

7. Ważne!!! • struktury klastrowe to nie są struktury gospodarcze koncentrujące się jedynie na obszarach działalności w sektorach wysokich technologii –kwestia długotrwałej konkurencyjności i innowacyjności

8. Doświadczenia UE • około 200 członków; • w obrębie klastra zatrudnionych jest około 2 000-10 000 pracowników; • szczególną rolę odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa – można zaobserwować zintegrowanie działań w ramach globalnych sieci; • klastry charakteryzują się różnorodnym poziomem innowacji w (od innowatorów do zwykłych użytkowników technologii); • wspólne działania skoncentrowane są na rozwoju nowych produktów, struktur organizacyjnych i innowacji rynkowych.

9. nie ma standardowej polityki klastrowej, modelu który można implementować bez względu na uwarunkowania zewnętrzne. Regiony różnią się otoczeniem prawnym i administracyjnym, zakresem rozwoju infrastruktury, jakością instytucji około biznesowych, stopniem rozwoju systemu finansowego, zakresem rozwoju i wykorzystywania w regionie technologii informatycznych i komunikacyjnych, strukturą gospodarczą, strukturą społeczną i demograficzną, potencjałem innowacyjnym (w tym poziomem zakumulowanej wiedzy), źródłami pozyskiwania technologii, kwalifikacjami zasobów ludzkich, charakterystyką i strukturą popytu wewnętrznego (regionalnego), czy istniejącym modelem współpracy kooperacyjnej firm.

10. Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych Wg R. Moss: • elastyczność i „otwartość" struktury klastrowej, która umożliwia dostęp do nowych technologii, wiedzy i informacji; • wysoką jakość powiązań i wzajemne zaufanie w relacjach pomiędzy uczestnikami grona – kluczowy czynnik sukcesu w zakresie skutecznego funkcjonowania mechanizmu dyfuzji informacji i wiedzy; • poziom kompetencji i jakość zasobów ludzkich

11. Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych II • Ch. Ketels oraz M. Porter za kluczowy czynnik rozwoju uznają otoczenie biznesowe, charakteryzując je za pomocą 4 obszarów: • dostępnych zasobów (infrastruktura, umiejętności, etc.), • popytu wewnętrznego (wymagania lokalnych odbiorców), • ogólnego poziomu przedsiębiorczości oraz jakości regulacji dla stymulowania przedsiębiorczości (opodatkowanie, lokalne strategie konkurencji firm, prawo konkurencji, etc.), • innych wspomagających przemysłów – dostawców i odbiorców (tzw. zasięg i głębokość klastra).

12. Bariery funkcjonowania klastrów • niską jakość infrastruktury (w tym transportowej oraz informatycznej); • brak dostępu do kapitału; • niską jakość otoczenia innowacyjnego, w tym przede wszystkim niską jakość instytucji badawczo - rozwojowych oraz szkoleniowych; • niedostateczne otwarcie firm „na zewnątrz" (ang. outward approach) – często firmy z regionu „zamykają się w sobie" (ang. inward approach); • niska jakość i niedostateczne kwalifikacje zasobów ludzkich; • narzucana hierarchiczność funkcjonowania struktur klastrowych;

13. Elementy strategii rozwoju struktur klastrowych • poprawa otoczenia biznesowego (w tym uwzględnienie potrzeb i oczekiwań wspomaganych klastrów), • dostarczanie informacji i danych o prognozach gospodarczych w celu identyfikacji szans oraz zagrożeń rozwojowych i prowadzenia działań „wyprzedzających” – tworzenie klastrów w obszarach mających perspektywy rozwoju, • stały rozwój infrastruktury i oferty edukacyjnej oraz szkoleniowej, • wdrażanie skutecznych metod sieciowania firm, • finansowanie otoczenia około biznesowego (tworzenie struktur wsparcia wspomagających tworzenie nowych firm), • tzw. community building process – czyli proces tworzenia lepszej jakości relacji lokalnych (min. budowanie wzajemnego zaufania); • koncentrowanie swojej aktywności na rynkach międzynarodowych, a nie regionalnych;

14. Narzędzia wspierania klastrów • monitorowanie struktury gospodarczej regionu w celu identyfikacji potencjalnych obszarów wsparcia – analiza porównawcza w obszarach: • oceny porównawczej bazy technologicznej i potencjału B+R, • dostępności wykwalifikowanej siły roboczej, • oceny poziomu i możliwości rozwoju zakumulowanej wiedzy, • struktury, dostępności i poziomu technologicznego dostawców, • dostępności kapitału, • dostępności i jakości struktur szkoleniowych oraz systemu kształcenia, • dostępności i jakości wyspecjalizowanych usług na potrzeby grona, • zakresu i jakości powiązań kooperacyjnych w ramach klastra, • stopnia przedsiębiorczości w regionie, • poziomu działalności innowacyjnej i imitacyjnej • obecności i jakości liderów innowacyjnych i przemysłowych • jakości relacji zewnętrznych i stopnia „otwartości” • wizji rozwoju klastra i regionu

15. Narzędzia wspierania klastrów • tzw. proces „tworzenia kotwic” rozwoju klastra poprzez kreowanie wspólnych działań (np. lobbowanie na rzecz regionu lub obszaru działalności) - tworzenie otoczenia instytucjonalno – organizacyjnego grona • przygotowanie profesjonalnej i interdyscyplinarnej oferty usług wspierających działalność struktur klastrowych - orientacja na rozwiązywanie problemów identyfikowanych i zgłaszanych przez firmy: • tworzenie zindywidualizowanego systemu pozyskiwania i rozpowszechniania (dyfuzji) informacji • organizowanie klastrowych „one – stop – hub” – kompleksowych punktów obsługi firm • pomoc w procesie formowania interdyscyplinarnych zespołów roboczych • pomoc w tworzeniu systemu wspomagającego nawiązywanie kontaktów zewnętrznych • tworzenie tzw. cluster branches w oddziałach administracji regionalnej i lokalnej

16. Narzędzia wspierania klastrów • podnoszenie jakości kształcenia i działalności szkoleniowej oraz wspomaganie procesu pozyskiwania wyspecjalizowanych kadr, kluczowych dla klastra poprzez: • dofinansowanie specjalistycznych szkoleń; • wspólneopracowywanie programów szkoleniowych; • wykorzystywanie praktycznych aspektów funkcjonowania struktur klastrowych w procesie nauczania; • tworzenie klastrowych centrów umiejętności i doskonałości; • stymulowanie partnerstwa i pogłębiania wzajemnych relacji pomiędzy uczelniami, a gronami; • wspomaganie inicjatyw w zakresie zwiększania zdolności kompetencyjnych (np. wspólne szkolenia, programy badawcze, misje handlowe i technologiczne); • wspomaganie tworzenia międzyregionalnych aliansów klastrowych w celu zwiększenia bazy kompetencyjnej i poprawy konkurencyjności regionów kooperujących.

17. Narzędzia wspierania klastrów • podejmowanie działań promocyjnych i wyróżniających region (promowanie klastrów eksportowych, promowanie regionów przez grona); • stymulowanie i przyciąganie inwestycji w obszary działalności struktur klastrowych w regionie, a w tym w szczególności promowanie: • wielostronnych projektów inwestycyjnych; • dofinansowywanie inwestycji o charakterze innowacyjnym; • stymulowanie innowacyjności i przedsiębiorczości • wspomagać proces powstawania nowych firm; • wspomagać powstawanie inkubatorów klastrowych; • wspomagać powstawanie relacji sieciowych, • wspomagać powstawanie i rozwój centrów technologicznych świadczących usługi na potrzeby grona, • inwestować w infrastrukturę badawczo – naukową w obszarze funkcjonowania klastra.

18. Wsparcie administracyjne – doświadczenia międzynarodowe • konieczność kompleksowego i systemowego podejścia do procesu wspierania rozwoju struktur klastrowych - rozwiązywanie wspólnie zidentyfikowanych problemów; • działania administracji muszą być działaniami wspomagającymi - identyfikowanie potencjalnych struktur klastrowych, a następnie projektowanie i wdrażanie narzędzi wsparcia dla już istniejących i zweryfikowanych pozytywnie przez rynek struktur klastrowych • poprawne określenie grona (zarówno geograficzne, jaki dokładne sprecyzowanie jego obszaru działalności)

19. Zagraniczne doświadczenia praktyczne • efektywny mechanizm komunikacji pomiędzy „aktorami” grona; • silna grupa inicjująca (nie może to być jednak administracja); • myślenie strategiczne oraz długookresowe zaangażowanie w proces tworzenia klastra; • podejmowanie współpracy jest łatwiejsze gdy firmy działają w podobnych obszarach funkcjonowania oraz sąsiadują ze sobą, a celem ich działania jest wspólne przeciwstawianie się zewnętrznej konkurencji; • budowanie nieformalnych relacji w oparciu o wzajemne zaufanie - proces ten nie powinien być ograniczany barierami biurokratycznymi; • konieczny jest spiritus movens, czyli tzw. „facilitator” (lub inaczej broker) – promocja, zarządzanie siecią planowanie operacyjne i strategiczne

20. Zagraniczne doświadczenia praktyczne • propagowanie idei gron poprzez edukowanie, prezentowanie potencjalnych korzyści dla uczestników klastrów oraz prezentowanie praktycznych rozwiązań i sukcesów innych klastrów funkcjonujących w zbliżonym obszarze działalności lub regionie; • gromadzenie potencjalnych uczestników inicjatyw klastrowych wokół wspólnej idei (np. wspólnie zidentyfikowanego problemu); • tworzone systemy powinny być skierowane na zewnątrz; • tworzony system powinien być dostępny dla wszystkich zainteresowanych (powinny być tworzone elastyczne struktury organizacyjne); • budowanie struktur klastrowych w oparciu o już istniejące instytucje otoczenia około biznesowego;

21. Obszary współpracy w ramach struktur klastrowych • działalność badawcza oraz lobbowanie, • w zakresie nawiązywania relacji z dostawcami i odbiorcami, • w zakresie działalności szkoleniowej i edukacyjnej, • w zakresie kreowania innowacji i pozyskiwania nowych technologii, • w zakresie inwestycji (łączenie zasobów produkcyjnych, dystrybucja, sprzedaż, marketing); Wraz z upływem czasu nie zwiększa się zakres współpracy, ale intensywność działań w ramach wcześniej zdefiniowanych obszarów kooperacji.

22. Wnioski • koncentracja geograficzna działalności odgrywa cały czas bardzo dużąrolę - w wielu regionach postępujący proces integracji gospodarczej zwiększa znaczenie koncentracji geograficznej; • postępujący proces integracji gospodarczej wymusza specjalizację produktową i procesową firm, regionów oraz krajów; • polityka regionalna powinna koncentrować zasoby na wybranych obszarach działalności, charakteryzujących się największą obecną i potencjalną konkurencyjnością; • nie ma standardowej polityki klastrowej

23. Wnioski • Kluczowe czynniki rozwoju gron: • wysoki poziom kompetencji i jakości zasobów ludzkich, • przyjazne otoczenie instytucjonalno – regulacyjne, • wzajemne zaufanie w relacjach pomiędzy uczestnikami grona, • zorientowanie struktury klastrowej „na zewnątrz”, a nie „do wewnątrz”, • elastyczność i jak najmniejszy poziom sformalizowania struktury, • tworzenie struktur klastrowych w obszarach działalności, które mają perspektywy rozwoju

24. Wnioski • Praktyka zagraniczna wskazuje na konieczność kompleksowego podejścia do procesu wspierania struktur klastrowych; • działania administracji mogą być jedynie działaniami wspomagającymi; • Na etapie tworzenia klastra kluczowym czynnikiem powodzenia jest skuteczność pracy tzw. facilitatora (brokera). Zagraniczne doświadczenia wskazują, że powinna to być osoba o dobrych kontaktach w firmach, a jego głównym zadaniem powinno być budowanie wzajemnych relacji i zaufania pomiędzy potencjalnymi uczestnikami grona, koordynowanie procesu tworzenia planów działań strategicznych i operacyjnych sieci w pierwszym okresie wdrożeniowym – w tym przede wszystkim stymulowanie procesu wspólnego określenia celów oraz zarządzania siecią;

25. Rekomendacje • ciągłe monitorowanie struktury gospodarczej regionu w celu identyfikacji potencjalnych struktur klastrowych i ewentualnych obszarów wsparcia – analiza porównawcza; • promowanie koncepcji klastrów wśród przedsiębiorców, jednostek otoczenia około biznesowego, administracji regionalnej; • podnoszenie jakości kształcenia i działalności szkoleniowej w regionie poprzez inwestowanie w infrastrukturę edukacyjno - szkoleniową; • zacieśnianie współpracy pomiędzy sektorem przedsiębiorstw, a sektorem wyższych uczelni; • stymulowanie i przyciąganie wielostronnych projektów inwestycyjnych, w szczególności o charakterze B+R; • kompleksowe wspieranie przedsiębiorczości w regionie (w tym wspomaganie procesu powstawania nowych firm);

26. Rekomendacje • inwestowanie w poprawę funkcjonowania infrastruktury (w tym w szczególności infrastruktury transportowej i informatycznej); • rozwijanie infrastruktury badawczo – naukowej. • inicjowanie współpracy pomiędzy firmami poprzez: • identyfikowanie wspólnych barier oraz możliwości i tworzenie schematów wspólnego przeciwdziałania negatywnym zjawiskom lub wykorzystywania szans; • stymulowanie i formalizowanie kanałów komunikacji pomiędzy firmami z określonych obszarów działalności; • ułatwianie firmom wspólnego nawiązywania kontaktów zewnętrznych; • wspomaganie i dofinansowywanie wspólnych inicjatyw szkoleniowych; • wspomaganie i dofinansowywanie wspólnych projektów innowacyjnych (w tym badawczo – rozwojowych);

27. Dziękuję za uwagę michal.gorzynski@case.com.pl